Σημειώσατε Χ

Είναι πιο δύσκολο να μιλάς για φυγή αν είσαι της θεωρητικής κατεύθυνσης. Φίλοι μου φαρμακοποιοί, μηχανικοί, γιατροί μιλούν μια διεθνή γλώσσα. Εμείς δεν μπορούμε να παίξουμε με τους ίδιους όρους. Μόνο αν αποφασίσουμε να ξεκινήσουμε από το μηδέν.

Πιο «εγκλωβισμένοι», λοιπόν, να γράφουμε και να τραγουδάμε στα ελληνικά. Θα μου πεις, τι καταφέρνεις εδώ διαφορετικό από ό,τι θα κατάφερνες έξω; Εμφανώς τίποτα. Είναι, όμως, που δεν ξέρω αν έχουμε πλέον τις αντοχές για άλλο ένα restart. Είναι και που συνεχώς φοβόμαστε ότι δεν προλαβαίνουμε πια κι ας μη μας πήρανε ακόμα τα χρόνια.

Ζωή ή αγορά: Η ηθική της πανδημίας

Όλες οι σημαντικές κυβερνητικές αποφάσεις έχουν ηθικά στοιχεία. Οι συναινέσεις και οι διαφοροποιήσεις κυβερνήσεων και κοινωνιών αποτελούν την καλύτερη μαρτυρία για τις ηθικές αξίες της εποχής.  Δουλειά της ηθικής φιλοσοφίας είναι να διασαφηνίσει τις αξίες που βρίσκονται πίσω από τις αποφάσεις. Στον καιρό της πανδημίας, η ηθική έγινε θέμα ζωής και θανάτου.

Η πιο συνηθισμένη ηθική πίσω από τις κυβερνητικές αποφάσεις είναι ο ‘ωφελιμισμός’. Κάθε απόφαση αποβλέπει στην προώθηση της συνολικής ανθρώπινης ευτυχίας εξασφαλίζοντας ‘το μεγαλύτερο όφελος για τον μεγαλύτερο αριθμό’.

Τι είναι επιστήμη;

Πολλά ερωτήματα δεν απαντώνται επιστημονικά, π.χ. Υπάρχει Θεός; Αν υπάρχει Θεός, δακρύζει ή θυμώνει που 10,000 παιδιά την ημέρα πεθαίνουν από πείνα στην υποσαχάρια Αφρική; Για να είμαστε ακριβείς, τα ερωτήματα που δεν απαντώνται επιστημονικά είναι άπειρα. Αυτό αποδεικνύεται εύκολα μεν, δεν απαιτούνται δηλαδή εξειδικευμένες γνώσεις τυπικής λογικής, αλλά από μόνη της η απόδειξη ίσως δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μας υπενθυμίζει ωστόσο τούτο το απλό: ότι η επιστήμη είναι μία ιστορική παράδοση παραγωγής ενός συγκεκριμένου είδους γνώσης ανάμεσα σε άλλες. Η θεολογία είναι μιά άλλη. Η αστρολογία άλλη.

«Φύγε! Έπεσε...»

Τι ήταν να γεννηθώ στη χώρα των ψυκτικών, κατά Κυριάκο; Δεν μπορούσα να έχω μεγαλώσει στη διπλανή χώρα των αθληταράδων, κατά Αντετοκούνμπο; Ενα κοτέτσι χώριζε κάποτε το Περιστέρι με τα Σεπόλια. Αντε κι ένα ποτάμι. Το πρώτο το σαρώσαμε, το άλλο το μπαζώσαμε.

Άτιμη ζωή. Βρε καλά τα λένε οι φιλελεύθεροι του κόσμου τούτου. Στην Ελλάδα πια, έχουμε τιγκάρει από δαύτους. «Σ’ αυτή τη ζωη ο καθένας παίρνει αυτό που του αξίζει!». Το 1884 το ’πε αυτό το τρισμέγιστο ένας από τους παμμέγιστους θεωρητικούς νομιμοποιητές της κοινωνικής ανισότητας (που είναι ίδιον της ανθρώπινης φύσης – πάλι κατά Κυριάκο). Ουίλιαμ Σάμερ τον έλεγαν. Τον 19ο αιώνα έζησε, καταμεσής της ανόδου του βιομηχανικού καπιταλισμού. Καθηγητής στο Γέιλ ήτανε και μαζί μ’ άλλους ινστρούχτορες και καθοδηγητάδες θεμελίωσε τον φιλελευθερισμό για να μπορούμε εμείς σήμερα, ενάμιση αιώνα μετά, να τον ψηφίζουμε με δόξα και τιμή – έστω και ευκαιρίας.

«Τα εν οίκω μη εν δήμω»;

Κάθε μορφή εξουσίας για να μπορεί να οικοδομεί συγκεκριμένες σχέσεις εξουσιαστών και εξουσιαζομένων εφαρμόζει τη γνώριμη ιστορικά αρχή: «cujus regio, ejus classification». Ετσι οποιαδήποτε μορφή ταξινόμησης, που εξαιρεί προς τα πάνω τους εξουσιαστές και προς τα κάτω συνωθεί τους εξουσιαζόμενους, προσδιορίζει κοινωνικά κάθε λογής ρατσισμό, παλαιότερο και σύγχρονο.

Αν μείνουμε στις κοινωνίες μας, θα ξεκινούσα από την «πολιτική της διαφοράς» και το συναφές ερώτημα αν αυτή ευνοεί ή στομώνει την ευστοχία μιας εναλλακτικής πρακτικής. Αν, δηλαδή, ο αυτοπεριορισμός στο περίγραμμα της «διαφοράς» συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας πραγματικότητας, υπαρκτής όσο και «εικονικής», που θα προσφέρει νέα ερεθίσματα για τη διαχείριση της «ετερότητας» ως μιας ιστορικά νέας κοινωνίας στη θέση της θνήσκουσας.

«Το ποδόσφαιρο μπορεί να είναι η άλλη εικόνα της Ευρώπης»

Τι δουλειά έχει ένας φιλόσοφος με το ποδόσφαιρο; Ο Σάιμον Κρίτσλεϋ φρόντισε να απαντήσει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Τι σκεφτόμαστε όταν σκεφτόμαστε το ποδόσφαιρο;» («what we think adout when we think adout football»), αλλά επίσης κατάφερε με το δικό του μοναδικό τρόπο να το εξηγήσει μιλώντας στο ΑΠΕ ΜΠΕ.

Ο 59χρονος Άγγλος με καταγωγή από το Λίβερπουλ, είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο «New School for Social Research» της Νέας Υόρκης, όπου διευθύνει από το 2014 το πρόγραμμα Αρχαίων Ελληνικών Σπουδών και μέλος του ΔΣ Ιδρύματος Ωνάση και επιμελητής περιεχομένου στη στήλη φιλοσοφίας «The stone» στους New York Times.

Διότι δεν συνεμορφώθης

Με τη φιλοσοφία δεν υπάρχουν δέντρα: υπάρχουν μόνο ιδέες. Αυτά γράφει σ’ ένα ποίημά του ο Πεσόα. Προφανώς, ο συγγραφέας δεν αμφισβητεί τη φιλοσοφία. Και ποιος θα το δεχόταν άλλωστε. Βάζει, ωστόσο, στην πριονοκορδέλα του όλους εκείνους που μόνο θεωρητικολογούν. Χωρίς να λάβουν υπόψη τους πως υπάρχουν πράγματα απτά. Που συχνά τα παραβλέπουμε.

Υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούμε να τους χωρέσουμε στο δικό μας πατρόν. Όποιο κι αν είναι αυτό. Το κομματικό, το συνδικαλιστικό, της αμόλυντης ιδεολογικής οπτικής. Της διαφημιστικής κρεατομηχανής.

Με προαιώνια φόρα...

Έχει διαπιστωθεί από παλιά ένα πρόβλημα στη θεωρία, μάλλον δομικό: ότι στην τάση της για γενίκευση, για αφαίρεση, αποκόπτεται από το πραγματικό, το υπαρκτό, αυτό που συμβαίνει στη ζωή. Μένουν, δηλαδή, οι αφαιρέσεις και χάνονται οι πραγματικοί άνθρωποι. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχτεί και για τις ιδεολογίες. Δεν χρειάζεται, και δεν πρέπει, να ακολουθήσουμε τον Στίρνερ στους σολιψιστικούς του παραλογισμούς, αλλά το είπε πιθανόν πιο δυνατά από κάθε άλλον: ο συγκεκριμένος άνθρωπος, το πραγματικό άτομο, υποδουλώνεται στις αφαιρέσεις, ακόμη και αν αυτές φέρουν το πλέον ευγενή φορτίο, ανθρωπότητα, κοινωνία ή έθνος.

Ας διασχίσουμε πολύ προσεκτικά το στιρνερικό ναρκοπέδιο και ας δούμε πώς το διατυπώνει ο Χόμπσμπαουμ, σε εντελώς άλλο πλαίσιο: «[υπάρχει] μια πυκνή ομίχλη που περιβάλλει τα προβλήματα που σχετίζονται με την εθνική συνείδηση των απλών ανδρών και γυναικών, ειδικά στην περίοδο προτού ο σύγχρονος εθνικισμός γίνει μια μαζική πολιτική δύναμη»(1).

Αθήνα ή Μακεδονία;

Ένα από τα αρνητικά του εθνικισμού, εκτός εννοείται της μισαλλοδοξίας, της βίας, του φανατισμού και του εμφυλιοπολεμικού διαχωρισμού σε πατριώτες και προδότες, είναι η συγκάλυψη των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων που διατρέχουν την κοινωνία.

Εξαλείφονται οι ανισότητες από τη στιγμή που προτεραιότητα δίνεται στην ιδεολογική έννοια «έθνος», η οποία υποτίθεται ότι περιλαμβάνει όλους τους κατοίκους μιας χώρας, ότι όλοι ανήκουν σε ένα ενιαίο όλον χωρίς διαφορές. Αποτέλεσμα είναι η επί είκοσι πέντε έτη οπισθοχώρηση των κοινωνικών, πολιτικών δημοκρατικών αξιών που θα έπρεπε να αποτελούν στοιχεία κινητοποίησης και διεκδίκησης.

Ο Ανταμ Σμιθ στην Ελλάδα... σήμερα!

Πλέον, ο ένας στους τρεις μισθωτούς στην Ελλάδα απασχολείται με μερική απασχόληση και μισθό - βοήθημα κάτω από το όριο της φτώχειας.

Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι έχει επέλθει πλήρης αποσύνθεση στην ελληνική αγορά εργασίας, όπου το 38% των εργαζομένων έχει αποδοχές χαμηλότερες από τον κατώτατο (3,39 ευρώ την ώρα ή 27,12 ευρώ την ημέρα) μισθό. Εκτιμάται ότι τα επόμενα χρόνια το όριο της φτώχειας θα βρεθεί σε υψηλότερα επίπεδα, διότι εκτός από τη μείωση των εισοδημάτων δημιουργείται σταδιακά μια νέα κατηγορία, οι λεγόμενοι εργαζόμενοι – φτωχοί, άνθρωποι δηλαδή οι οποίοι θα εργάζονται με ευέλικτη μορφή απασχόλησης και οι αμοιβές τους θα κυμαίνονται από 200 έως 300 ευρώ τον μήνα, δηλαδή κάτω από 4.150 ευρώ ετησίως, που είναι το όριο της φτώχειας σήμερα.

Λατινικά, φιλοσοφία και αριστεία… #not!

Πολύς ο λόγος για τα λατινικά και τη θέση τους στο πρόγραμμα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας.

Πεδίο δόξης λαμπρόν για κάθε σοβαρό αντι-πολιτευτή, σχετικό ή μη, αφού από όσα θυμάμαι ως παλαιός τριτοδεσμίτης, η διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος για δύο ώρες την εβδομάδα, αφορούσε μόνο όσους ακολουθούσαμε στην Γ’ Λυκείου τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Τριτοδεσμίτης από τους αρίστους μάλιστα, και ο γνωστός δημοσιογράφος – φιλόσοφος – ποιητής Κωνσταντίνος Μπογδάνος, director του ιστότοπου meaculpa.gr, όπου αναρτήθηκε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα με τον τίτλο “Τα λατινικά είναι το κερασάκι: Ένα προς ένα τα έως τώρα εγκλήματα Μπαλτά-Φίλη-Γαβρόγλου”.

Η ζωή δεν έχει οδηγίες χρήσεως

«ΠANTEΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ του ειδέναι ορέγονται φύσει» λέει ο Αριστοτέλης στα «Μετά τα Φυσικά», δηλαδή ότι όλοι έχουμε από τη φύση μας έφεση για τη γνώση. Θέλουμε να μαθαίνουμε, και για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που θέτει διαρκώς ερωτήματα.

Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος μάλιστα θεωρείται και ο πατέρας της ιδέας ότι η γνώση δεν έχει πρακτική χρησιμότητα, ότι δηλαδή δεν (πρέπει να) αναπτύσσεται για ωφελιμιστικούς σκοπούς, αλλά (να) εμπνέεται από την curiositas -την απορία, το φιλοπερίεργο- για το πνεύμα και τα ανθρώπινα πράγματα.

Ο νέος αγνώριστος γείτονας

Σαν να πετάχτηκε απ' το κρεβάτι του μέσα σε εφιάλτη. Μένοντας μόνος, ολομόναχος, έβαλε νερό στην καφετιέρα, έστω να συνομιλήσει με το γουργουρητό της. Ανοιξε το ραδιόφωνο, να είναι και κάποιος άλλος στο έρημο σπίτι. Το γουργουρητό της καφετιέρας έδειχνε σαν να ήταν αλλοτριωμένη γλώσσα, που της ήταν φοβερά δύσκολο να το ξέρει η ίδια. Σαν να έψαχνε η ίδια η μηχανή μια εξωτερική δικαιολογία για τη λειτουργία της. Μια υπερβατολογική εξήγηση, αφού είχε χάσει, φαίνεται, προ πολλού μια δική της απάντηση σε δικό της ερώτημα.

Τα ρομπότ του σεξ η μεγάλη απειλή

Η δημιουργία ρομπότ για το σεξ από μεγάλο αμερικανικό Πανεπιστήμιο και η δημοσιοποίησή του πριν από περίπου ένα χρόνο θέτει μείζονα ηθικο-πολιτικά ζητήματα.

Η προώθησή του στην αγορά το επόμενο διάστημα από εταιρεία που ήδη έχει πραγματοποιήσει την κατάλληλη διαφημιστική προεργασία απειλεί να μεταλλάξει το ίδιο το ανθρώπινο είδος με τη συνέργεια της τεχνοεπιστημονικής λαίλαπας που μεθοδευμένα και με σχέδιο αναπτύσσεται από την παγκόσμια ελίτ του μεταμοντέρνου νεοφιλελευθερισμού για απόλυτη κυριαρχία και υποταγή.

Διότι δεν συνεμορφώθης

Με τη φιλοσοφία δεν υπάρχουν δέντρα: υπάρχουν μόνο ιδέες. Αυτά γράφει σ’ ένα ποίημά του ο Πεσόα. Προφανώς, ο συγγραφέας δεν αμφισβητεί τη φιλοσοφία. Και ποιος θα το δεχόταν άλλωστε. Βάζει, ωστόσο, στην πριονοκορδέλα του όλους εκείνους που μόνο θεωρητικολογούν. Χωρίς να λάβουν υπόψη τους πως υπάρχουν πράγματα απτά. Που συχνά τα παραβλέπουμε.

Υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούμε να τους χωρέσουμε στο δικό μας πατρόν. Οποιο κι αν είναι αυτό. Το κομματικό, το συνδικαλιστικό, της αμόλυντης ιδεολογικής οπτικής. Της διαφημιστικής κρεατομηχανής.

Αναζητώντας την ευτυχία

Το ζήτημα της ευτυχίας και πώς να την αποκτήσουμε. Να ένα από τα λίγα θέματα που απασχολεί όλους μας. Εχουμε περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας σκεπτόμενοι πώς να την αποκτήσουμε. Δύσκολα θα μπορούσαμε να βρούμε ένα περιοδικό χωρίς ιστορίες για την ευτυχία και πώς να τη βρούμε. Η λέξη «ευτυχία» παντού.

Και φυσικά οι έμποροι πήραν το μήνυμα. Ξαφνικά φάνηκε ότι η απάντηση στο αίνιγμα της ευτυχίας που είχε απασχολήσει φιλοσόφους για χιλιετίες λύθηκε -μπορούμε να την πάρουμε από το εμπορικό κέντρο.

Νόμος είναι το δίκιο του αφεντικού

Μέσα ενημέρωσης και σπουδαιοφανείς δημοσιολόγοι καταγγέλλουν συχνά τα κόμματα και τους πολιτικούς για οπορτουνισμό, σαλταδορισμό, για έλλειμμα αρχών και κυρίως για τη μεγάλη απόσταση που χωρίζει τις εξαγγελίες τους από την κυβερνητική πρακτική τους.

Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν άδικο. Αυτό συμβαίνει. Αλλωστε, η θεωρία, όταν δεν είναι ένα υποκριτικό πρόσχημα που εκπονείται για να παραπλανήσει, δοκιμάζεται τη στιγμή της μεταφοράς της στην καθημερινότητα. Στη φιλοσοφία αυτό λέγεται «ετερογονία των σκοπών» ή, για να το πούμε σε απλά ελληνικά, «για αλλού ξεκινήσαμε κι αλλού η ζωή μάς πάει». Η αιτία είναι οι απροσδόκητες εξελίξεις που προέκυψαν.

Μόνο η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την άνιση ανάπτυξη

Ο σημαντικός μαρξιστής διανοούμενος, Ντέιβιντ Χάρβεϊ, μιλά τη Δευτέρα στις 7 μ.μ. στο Megaron Plus, με θέμα «Συλλαμβάνοντας το Κεφάλαιο ως αξία εν κινήσει», στο πλαίσιο του κύκλου «Θεωρία στο Μέγαρο: φιλοσοφία, κριτική, ιστορία», που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Birkbeck Institute for the Humanities του Λονδίνου, υπό την επιμέλεια του Κώστα Δουζίνα, διευθυντή του Ινστιτούτου Μπέρκμπεκ.

Η ανθρωπότητα και η επιστήμη μπροστά στην θρησκευτική απάτη και αυταπάτη

«Πιθανόν εσείς, κριτές μου, να ανακοινώνετε την καταδίκη εναντίον μου με μεγαλύτερο φόβο απ’ ό,τι τη δέχομαι εγώ» - Giordano Bruno

«Η πίστη είναι για τον άνθρωπο ό,τι και η άμμος για τη στρουθοκάμηλο» - Τοιχογράφημα

«Καμιά ψευτιά δεν είναι τόσο καταστροφική όσο εκείνη που γίνεται αντικείμενο πίστης» - Thomas Paine, αμερικανός φιλόσοφος.

«Όλες οι μεγάλες αλήθειες ξεκινούν ως βλασφημίες» - George Bernard Shaw Νόμπελ Λογοτεχνίας

*Ένας άνθρωπος που στοχάζεται κι εργάζεται κάνει περισσότερα θαύματα, από χίλιους που προσεύχονται σε ανύπαρκτους ‘θεούς’

«Οι κάτοικοι της γης είναι δύο ειδών: εκείνοι με μυαλά, αλλά χωρίς θρησκεία, και εκείνοι με θρησκεία, αλλά χωρίς μυαλά» - Al-Ma’arri Άραβας φιλόσοφος

Γενναιότητα και καρικατούρες

Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία η γενναιότητα ήταν μία από τις κύριες αρετές, πλάι στη δικαιοσύνη, την εντιμότητα και τη σοφία. Σήμερα συχνά συνδυάζεται με εικόνες καρικατούρας, όπως ο James Bond ή ο Rambo, άρα και στη βία, στην καταστροφή, στην άκρατη εκδήλωση της εξουσίας.

Δεν είναι εξάλλου περίεργο αν όσοι μιλούν για ελευθερία και ισότητα αισθάνονται μια φυσιολογική έξαρση όταν κρίνουν τη γενναιότητα ως ένα θετικό και θαυμαστό χαρακτηριστικό.

Θα πρέπει όμως να υπενθυμίσουμε ότι οι αρχαίες ελληνικές αρετές ήταν εκδηλώσεις λογικής, και όχι ενστικτώδεις τάσεις και βέβαια όχι εκφράσεις απλής και καθαρής φυσικής δύναμης.