Η καταδίκη των σταλινικών εγκλημάτων και ο διαρκής στοχασμός για τη
μήτρα τους είναι καθήκον κάθε δημοκράτη και κατά μείζονα λόγο κάθε
αριστερού δημοκράτη. Αυτός ο στοχασμός και η διαπάλη των ιδεών στη βαριά
σκιά του «υπαρκτού σοσιαλισμού» γέννησαν λαμπρές στιγμές της
μεταπολεμικής ευρωπαϊκής Αριστεράς. Στιγμές δύσκολες, με διασπάσεις, με
συγκρούσεις, με στιγματισμούς, με προσωπικές και συλλογικές δοκιμασίες.
Είναι σε μεγάλο βαθμό επίτευγμα επώδυνο του ευρωκομμουνισμού, αλλά
και ποικιλώνυμων άλλων εκφάνσεων της Αριστεράς, η μελέτη των αποτρόπαιων
όψεων του σταλινισμού: προσωπολατρία, απόλυτος συγκεντρωτισμός, κρατική
και κομματική γραφειοκρατία, προνόμια της νομενκλατούρας, εξευτελισμός
κάθε δημοκρατικής αρχής, πολιτικά εγκλήματα, εκτοπίσεις, εξοντώσεις.