Δρ. Χρυσοστόμου Αναστασία - Δρ. Χρυσοστόμου
Παύλος,
Ο αρχαίος οικισμός του
Αρχοντικού Πέλλας με τη μορφή Τούμπας-Τράπεζας,
που κατοικείται από την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο έως και τα υστεροβυζαντινά
χρόνια, βρισκόταν κοντά στην Πέλλα και το μυχό του Θερμαϊκού κόλπου, σε απόσταση
10 χλμ. δυτικά του Αξιού. Υπήρξε «κεντρικός τόπος», ο οποίος κυριάρχησε
εξαιτίας των οικονομικών και των φυσικών του πλεονεκτημάτων, καθώς τα αγαθά και
οι υπηρεσίες του ήταν απαραίτητα για τον πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής.
Πρώιμα απέκτησε το χαρακτήρα πόλης με την έννοια του αστικού κέντρου,
αποτελώντας κατά τα αρχαϊκά χρόνια στρατηγική θέση για τον έλεγχο των κύριων
οδικών αρτηριών της Κάτω Μακεδονίας και ορμητήριο της επέκτασης των Μακεδόνων
με επικεφαλής τη δυναστεία των Τημενιδών. Εξαιτίας αυτής της προνομιακής του θέσης
διαδραμάτισε επίσης σπουδαίο ρόλο, τόσο στο
εισαγωγικό και στο εξαγωγικό εμπόριο, όσο και στις πολιτιστικές ανταλλαγές
ανάμεσα στο Αιγαίο, τη μακεδονική ενδοχώρα και τα Βαλκάνια. Πρόκειται
ενδεχομένως για την Τύρισσα, οικισμό με τα πολλά τυριά από τα αντίστοιχα
κοπάδια ζώων -στη Βοττιαία, τη χώρα των βουκόλων (των βοσκών μεγάλων ζώων)-,
που αναφέρεται ως πόλη ανάμεσα στην Κύρρο και την Πέλλα [Plinius, Historia Naturalis, 34: «intus Aloritae, Vallaei, Phylacaei, Kyrrestae, Tyrissaei (Thyresei, cod. Leid.), Pella
colonia». Κλαύδιος Πτολεμαίος, ΙΙΙ, 12, 36: «Ἠμαθίας (πόλεις) Εὐρωπός, Τύρισσα, Σκύδρα, Μίεζα, Κύρρος, Ἰδομένη, Γορδυνία, Ἒδεσσα, Βέροια, Αἰγαία, Πέλλα»].
