Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιβιώνουν χωρίς επαρκή κλιματισμό στον παρατεταμένο σχεδόν μόνιμο φετινό καύσωνα ● Η δυνατότητα ανέμελης ψύξης το καλοκαίρι, όπως βέβαια θέρμανσης τους κρύους χειμώνες μας, φαίνεται πως αποτελεί παρελθόν ● Γιατί, λοιπόν, δεν αναγνωρίζεται όπως της αρμόζει η ενεργειακή φτώχεια που συνοδεύει την αμιγώς οικονομική; ● Η ενεργειακή φτώχεια είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Καθυστερήσεις στην πληρωμή ή αδυναμία ανταπόκρισης στο κόστος των λογαριασμών ενέργειας. Περιορισμός στα έξοδα για κάλυψη άλλων αναγκών προκειμένου να πληρωθούν οι λογαριασμοί της ενέργειας. Αδυναμία επαρκούς δροσισμού το καλοκαίρι και θέρμανσης τον χειμώνα. Μούχλα και υγρασία στο σπίτι. Κίνδυνοι για την υγεία, ακόμα και ανθρώπινες απώλειες
«Ούι μάνα μ’ ζέστα!». Ο συνομιλητής μου έχει σίγουρα χιούμορ - και μεγάλη υπομονή, αφού επιβιώνει στη φλεγόμενη Αθήνα και μάλιστα χωρίς κλιματισμό. Σωστότερα, χωρίς να ανάβει το κλιματιστικό που βρίσκεται εδώ και 15 χρόνια στην κρεβατοκάμαρά του, αλλά από τότε που οι τιμές του ηλεκτρικού εκτοξεύτηκαν το «ανάβει μόνο σε μεγάλη ανάγκη». Και ποια ακριβώς θα ήταν μεγαλύτερη ανάγκη από τούτες τις μέρες που η πρωτεύουσα φλέγεται διαρκώς; ρωτώ τον Αλέξη που, αν και ζει έξω από το κέντρο της μεγάλης μας πόλης, δεν έχει γλιτώσει -όπως κανείς σ’ αυτή τη βερσιόν του παρατεταμένου καύσωνα- τη λάβρα που μας κυκλώνει.
«Προσπαθώ όσο μπορώ να μειώνω τα κόστη της ζωής γιατί ο μήνας με έναν μισθό δεν βγαίνει», λέει ο 39χρονος γραφίστας, που εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας με ό,τι αυτό σημαίνει για τα έσοδά του - όσο για τα έξοδά του, αυτή είναι μια πικρή ιστορία που όλοι όσοι είμαστε εξαρτημένοι από τον μισθό μας, κατά τον πρωθυπουργό, τη μοιραζόμαστε. Ο Αλέξης δεν θεωρεί τον εαυτό του φτωχό. Με ένα εισόδημα που φτάνει κατά μέσο όρο τα 700 ευρώ τον μήνα και ζώντας φιλοξενούμενος σε ακίνητο που ανήκει στην οικογένειά του, εκτιμά ότι οικονομικά ανήκει στον μέσο όρο της γενιάς του. Ωστόσο, όταν η συζήτησή μας γίνεται πιο λεπτομερής, η αίσθησή του αλλάζει. «Μάλλον δεν μου αρέσει η λέξη, μου φαίνεται συνώνυμη της αποτυχίας. Αλλά, ναι, και ακροβασίες κάνω αφήνοντας άλλοτε απλήρωτους λογαριασμούς κι άλλοτε μειώνοντας τις προμήθειες στο σούπερ μάρκετ και χρήματα μπορεί να δανειστώ και το κλιματιστικό δεν το ανάβω για να μην πάθω εγκεφαλικό από τον λογαριασμό. Οπότε, ναι, είμαι φτωχός...»
Τον Αλέξη τον χωρίζουν 2.700 ευρώ από τον κίνδυνο της φτώχειας - τουλάχιστον σύμφωνα με τα στοιχεία της Ερευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών της ΕΛΣΤΑΤ (ως κατώφλι φτώχειας για μονοπρόσωπο νοικοκυριό ορίζεται το ποσό των 5.712 ευρώ ετησίως, ενώ για νοικοκυριά με δύο ενηλίκους και δύο εξαρτώμενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών ορίζεται σε 11.995 ευρώ). Ωστόσο σίγουρα ζει αυτό που ονομάζεται ενεργειακή φτώχεια, μια μορφή αποστέρησης του πολύ βασικού αγαθού για την υγεία και ευεξία των ανθρώπων. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει καταλήξει σε έναν κοινό ορισμό του φαινομένου, όμως σίγουρα -κι όπως αποτυπώνεται αυτό στην εμπειρία του Αλέξη- η ενεργειακή είναι μια έκφανση του φαινομένου της φτώχειας που αφορά πολύ περισσότερους ανθρώπους από όσους εντάσσονται στην τυπολογία του «φτωχού».
«Συνήθως η ενεργειακή φτώχεια είναι συνυφασμένη με την ανεπαρκή θέρμανση της κατοικίας», μας λέει ο Δημήτρης Δαμίγος, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και συντονιστής του έργου REVERTER (Deep Retrofit Roadmaps to Reduce Household Vulnerability to Energy Poverty), το οποίο χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της Ε.Ε. κι έχει στόχο την άμβλυνση του φαινομένου της ενεργειακής φτώχειας, μέσω της ενεργειακής αναβάθμισης των κατοικιών ευάλωτων καταναλωτών. «Σε επίπεδο Ε.Ε., ως “ενεργειακή φτώχεια” νοείται η έλλειψη πρόσβασης ενός νοικοκυριού σε βασικές ενεργειακές υπηρεσίες, όπως θέρμανση, ψύξη, φωτισμός, ζεστό νερό, τροφοδοσία ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, οι οποίες είναι απαραίτητες για την καλή σωματική και ψυχική υγεία και για ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης των μελών του νοικοκυριού», αναφέρει.
Στο πλαίσιο του έργου REVERTER, το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής, η Ενωση Καταναλωτών «ΕΚΠΟΙΖΩ» και το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (KAΠE) μόλις ολοκλήρωσαν μια έρευνα για την ενεργειακή φτώχεια στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας, τα αποτελέσματα της οποίας θα δημοσιοποιηθούν τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του ο καθηγητής Δαμίγος, ένας στους δύο συμπολίτες μας αδυνατεί να εξασφαλίσει θερμική άνεση στο σπίτι του κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού!
Θερμική άνεση σημαίνει το σπίτι ή ο χώρος δουλειάς σου να είναι στο επίπεδο ζεστασιάς που είναι κατάλληλο για σένα. Αυτό δηλαδή που δεν απολαμβάνει ούτε η Δήμητρα ούτε τα δυο παιδιά της στο κέντρο της Αθήνας. «Δεν θέλω να γίνω μελό μιλώντας για τα πιτσιρίκια που βράζουν μες στο σπίτι μας, αλλά πραγματικά δεν καταλαβαίνω τίποτα πια σε αυτή τη χώρα που μόλις πριν από λίγες μέρες έβγαλε συντριπτικά μια δεξιά κυβέρνηση - έγιναν όλοι άνετοι και δεν το ξέρουμε;» αναρωτιέται η Δήμητρα. «Φυσικά και βασικά δεν ανάβουμε τον κλιματισμό - ακόμα ξεφυσάμε από τους προηγούμενους λογαριασμούς ρεύματος. Φυσικά ανήκουμε σ’ αυτούς που δεν θα πάνε διακοπές. Φυσικά δεν βγάζουμε τον μήνα. Δεν ήξερα ότι αυτό λέγεται θερμική φτώχεια, αλλά με δύο μισθούς και συνολικό εισόδημα 1.500 ευρώ, δύο παιδιά και ενοίκιο, δεν ξέρω αν θεωρούμαστε φτωχοί, αλλά τραβάμε κουπί. Ωστόσο, δεν νομίζω και κανείς να νοιαστεί - και γιατί άλλωστε; Εδώ πεθαίνουν άνθρωποι μέσα στον καύσωνα εν ώρα εργασίας και δεν κουνιέται φύλλο, για εμάς που σιγοβράζουμε στα σπίτια μας θα γίνει κάτι;».
«Αν δεν αλλάξει η ευρωπαϊκή στρατηγική θα έχουμε όλο και περισσότερους ενεργειακά φτωχούς»
Μελετά τις εκφάνσεις της ενεργειακής φτώχειας από την προηγούμενη δεκαετία. Το 2016 η δρ αρχιτέκτων-πολεοδόμος, ερευνήτρια Φερενίκη Βαταβάλη, μαζί με την αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου παρουσιάζουν την πρώτη έρευνα στην Ελλάδα δίνοντας τη μακροσκοπική εικόνα των χωροκοινωνικών διαστάσεων του φαινομένου στον Δήμο Αθηναίων. Οι δύο ερευνήτριες δύο χρόνια μετά με τις «Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης» (εκδ. Angelus Novus) μέσα από χαρτογραφικές επεξεργασίες κι εμπειρίες από επιλεγμένες πολυκατοικίες κάνουν ένα βήμα παραπέρα. Πέρυσι μαζί με τον μηχανολόγο μηχανικό Νίκο Κατσουλάκο και την Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου συνυπέγραψαν την πανελλαδική έρευνα «Προβλήματα, πρακτικές και αντιλήψεις σε σχέση με την κατανάλωση ενέργειας στην κατοικία» του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς». Σήμερα συζητάμε με τη Φερενίκη Βαταβάλη για την πιο αγνοημένη όψη αυτής της υποτιμημένης μορφής ένδειας, την ενεργειακή φτώχεια που χτυπάει όσο ανεβαίνει ο υδράργυρος.
● Με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και μετά από τραγικές απώλειες συμπολιτών μας, ξεκινήσαμε να μιλάμε για την ενεργειακή φτώχεια, ωστόσο μοιάζει να αγνοούμε τη θερινή εκδοχή της. Πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο στην Ελλάδα;
Η θερινή ενεργειακή φτώχεια, η αδυναμία δηλαδή των νοικοκυριών να έχουν επαρκή δροσισμό σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών, είναι ένα φαινόμενο υποτιμημένο, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό για τις συνθήκες διαβίωσης και για την υγεία του πληθυσμού, ιδιαίτερα στις πόλεις. Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, το πρόβλημα αποκτά τα τελευταία χρόνια μεγάλες διαστάσεις. Τα ευρύτερα προβλήματα των νοικοκυριών σε σχέση με την πρόσβαση σε ενέργεια, σε συνδυασμό με την αύξηση της διάρκειας, της συχνότητας και της έντασης των διαστημάτων καύσωνα και με τη δομή των πόλεων και των οικισμών, δημιουργούν ασφυκτικές συνθήκες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και σημαντικούς κινδύνους, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε πανελλαδική έρευνα που κάναμε πριν από έναν χρόνο για λογαριασμό του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς», ένα στα τρία νοικοκυριά δήλωσε ότι δεν αισθάνεται άνετα στο σπίτι το καλοκαίρι και πάνω από τα μισά νοικοκυριά δήλωσαν ότι έχουν περιορίσει τον δροσισμό της κατοικίας τους την περίοδο της ενεργειακής κρίσης και των υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.
● Ποια είναι η γεωγραφία της ενεργειακής φτώχειας και πόσους ανθρώπους αφορά στην Ελλάδα; Εχουμε συγκριτικά στοιχεία σε βάθος χρόνου;
Η ενεργειακή φτώχεια συνδέεται, μεταξύ άλλων, με τη δομή και τα χαρακτηριστικά των κατοικιών, το καθεστώς ιδιοκτησίας των κατοικιών, τα δίκτυα ενέργειας, τις τοπικές κλιματικές συνθήκες, τις πρακτικές των ανθρώπων στις γειτονιές, τις τοπικές πολιτικές. Ειδικά η θερινή ενεργειακή φτώχεια συναρτάται με το μικροκλίμα των πόλεων, το οποίο επιδεινώνεται λόγω του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας οδηγώντας σε υψηλότερες θερμοκρασίες στο έδαφος και τον αέρα σε σχέση με τις εξωαστικές περιοχές. Για να καταγράψουμε τη γεωγραφία της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα -το πώς δηλαδή το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας εκδηλώνεται στον χώρο- χρειάζονται συστηματικές διεπιστημονικές προσεγγίσεις, ποιοτικού και ποσοτικού χαρακτήρα. Επί του παρόντος, τέτοιες ερευνητικές προσεγγίσεις διαθέτουμε μόνο για επιμέρους περιοχές της χώρας (π.χ. Δήμος Αθηναίων, Περιφέρεια Κρήτης) και για συγκεκριμένες περιόδους, από τις οποίες προκύπτει διασπορά των προβλημάτων στον χώρο και θύλακες πύκνωσης του φαινομένου σε περιοχές χαμηλών εισοδημάτων και αποστέρησης. Αυτό που επιβεβαιώνει η έρευνα είναι πως, μετά από ένα διάστημα που το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας είχε σημειώσει μια σχετική υποχώρηση, επιστρέφουμε σήμερα σε καταστάσεις αντίστοιχες με την περίοδο της οικονομικής κρίσης.
● Πέρα από το να μη δύναται κανείς να ψύξει το σπίτι του, ποιοι άλλοι παράγοντες επιτείνουν την ενεργειακή φτώχεια;
Η ενεργειακή φτώχεια είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Καθυστερήσεις στην πληρωμή ή αδυναμία ανταπόκρισης στο κόστος των λογαριασμών ενέργειας. Περιορισμός στα έξοδα για κάλυψη άλλων αναγκών προκειμένου να πληρωθούν οι λογαριασμοί της ενέργειας. Αδυναμία επαρκούς δροσισμού το καλοκαίρι και θέρμανσης τον χειμώνα. Μούχλα και υγρασία στο σπίτι. Κίνδυνοι για την υγεία, ακόμα και ανθρώπινες απώλειες.
Παράλληλα, η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να εκδηλώνεται με αλλαγές στις καθημερινές πρακτικές των νοικοκυριών. Υπάρχουν νοικοκυριά που δεν μαγειρεύουν στον φούρνο της κουζίνας, που έπαψαν να σιδερώνουν, που κάνουν μπάνιο με κρύο νερό. Σε μια προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης και του κόστους της ενέργειας υποβαθμίζονται η ποιότητα της ζωής και οι συνθήκες κατοίκησης. Πέρα από τα γνωστά προβλήματα που αντιμετωπίζουν με τη θέρμανση, υπάρχουν πολυκατοικίες στις οποίες, λόγω χρεών στους προμηθευτές ενέργειας, έχει διακοπεί η παροχή στο κοινόχρηστο ρεύμα και οι ένοικοι ζουν με σκοτάδι στους διαδρόμους, χωρίς ασανσέρ και χωρίς θυροτηλέφωνα. Εχουμε επίσης παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης μεμονωμένων διαμερισμάτων, ενώ η πιο αποδοτική επιλογή είναι η συνολική αναβάθμιση του κτιρίου. Ολα αυτά δημιουργούν πολώσεις στο εσωτερικό των πολυκατοικιών και αναδεικνύουν σημαντικές προκλήσεις για τη χάραξη πολιτικής.
● Δεδομένης της ραγδαίας εξέλιξης της κλιματικής κρίσης, αλλά και της ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας στο ηλεκτρικό ρεύμα, να εικάσουμε ότι όλο και περισσότεροι θα περνάνε το κατώφλι της ενεργειακής φτώχειας;
Οι σημερινές τάσεις δείχνουν μια σαφή άνοδο στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά σε σχέση με την ενέργεια, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Προβλήματα που σε μεγάλο βαθμό δημιουργούνται από τις ευρωπαϊκές πολιτικές. H κατακόρυφη αύξηση στις τιμές της ενέργειας συνδέεται άμεσα με την απελευθέρωση της αγοράς της ενέργειας στην Ευρώπη, το χρηματιστήριο της ενέργειας και γενικότερα την πολιτική για την πράσινη μετάβαση, που με ένα περιβαλλοντικό προκάλυμμα μετατρέπει την ενέργεια, ένα κοινωνικό αγαθό, σε εμπόρευμα με τους πιο σκληρούς για την κοινωνία όρους. Η στροφή σε ένα οικολογικό μοντέλο είναι σαφώς ζητούμενο, όμως οι βασικές επιλογές της ευρωπαϊκής πολιτικής μοιάζει να ακυρώνουν στην πράξη τον διακηρυκτικό στόχο της «δίκαιης μετάβασης».
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι, εφόσον δεν γίνουν δομικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή στρατηγική για τα θέματα της ενέργειας, όλο και πιο μεγάλα τμήματα του πληθυσμού θα βιώσουν συνθήκες ενεργειακής αποστέρησης, με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα της ζωής τους.
● Ποιες θα ήταν οι ενδεδειγμένες κοινωνικές πολιτικές ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;
Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας προϋποθέτει παρεμβάσεις σε πολλούς τομείς. Ασφαλώς είναι απαραίτητο να λαμβάνονται έκτακτα μέτρα για την προστασία του πληθυσμού που έχει μεγάλες δυσκολίες, π.χ. δημιουργία κλιματικών καταφυγίων για διαστήματα ακραίου ψύχους ή ζέστης, επανασυνδέσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα. Ομως μια βιώσιμη προοπτική για την κοινωνία προϋποθέτει κυρίως έλεγχο στην αγορά της ενέργειας, παράλληλα με εκτεταμένες πολιτικές προώθησης της ενεργειακής αναβάθμισης του στεγαστικού αποθέματος.
Ειδικά για τη θερινή ενεργειακή φτώχεια είναι κρίσιμο να δοθεί έμφαση σε παρεμβάσεις παθητικού δροσισμού με ενίσχυση του πρασίνου σε κτίρια και ελεύθερους χώρους, αύξηση των υδάτινων επιφανειών, σκίαση επιφανειών και αντικατάσταση των σκούρων χρωμάτων στους ελεύθερους χώρους με ανοιχτά, ενώ ευρύτερες παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων και αντικατάσταση σκληρών υλικών σε κτιριακά κελύφη, δρόμους και ελεύθερους χώρους με ψυχρά υλικά θα έχουν ιδιαίτερα σημαντικά οφέλη.
Ντίνα Δασκαλοπούλου
Πηγή: efsyn.gr
«Προσπαθώ όσο μπορώ να μειώνω τα κόστη της ζωής γιατί ο μήνας με έναν μισθό δεν βγαίνει», λέει ο 39χρονος γραφίστας, που εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας με ό,τι αυτό σημαίνει για τα έσοδά του - όσο για τα έξοδά του, αυτή είναι μια πικρή ιστορία που όλοι όσοι είμαστε εξαρτημένοι από τον μισθό μας, κατά τον πρωθυπουργό, τη μοιραζόμαστε. Ο Αλέξης δεν θεωρεί τον εαυτό του φτωχό. Με ένα εισόδημα που φτάνει κατά μέσο όρο τα 700 ευρώ τον μήνα και ζώντας φιλοξενούμενος σε ακίνητο που ανήκει στην οικογένειά του, εκτιμά ότι οικονομικά ανήκει στον μέσο όρο της γενιάς του. Ωστόσο, όταν η συζήτησή μας γίνεται πιο λεπτομερής, η αίσθησή του αλλάζει. «Μάλλον δεν μου αρέσει η λέξη, μου φαίνεται συνώνυμη της αποτυχίας. Αλλά, ναι, και ακροβασίες κάνω αφήνοντας άλλοτε απλήρωτους λογαριασμούς κι άλλοτε μειώνοντας τις προμήθειες στο σούπερ μάρκετ και χρήματα μπορεί να δανειστώ και το κλιματιστικό δεν το ανάβω για να μην πάθω εγκεφαλικό από τον λογαριασμό. Οπότε, ναι, είμαι φτωχός...»
Τον Αλέξη τον χωρίζουν 2.700 ευρώ από τον κίνδυνο της φτώχειας - τουλάχιστον σύμφωνα με τα στοιχεία της Ερευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών της ΕΛΣΤΑΤ (ως κατώφλι φτώχειας για μονοπρόσωπο νοικοκυριό ορίζεται το ποσό των 5.712 ευρώ ετησίως, ενώ για νοικοκυριά με δύο ενηλίκους και δύο εξαρτώμενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών ορίζεται σε 11.995 ευρώ). Ωστόσο σίγουρα ζει αυτό που ονομάζεται ενεργειακή φτώχεια, μια μορφή αποστέρησης του πολύ βασικού αγαθού για την υγεία και ευεξία των ανθρώπων. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει καταλήξει σε έναν κοινό ορισμό του φαινομένου, όμως σίγουρα -κι όπως αποτυπώνεται αυτό στην εμπειρία του Αλέξη- η ενεργειακή είναι μια έκφανση του φαινομένου της φτώχειας που αφορά πολύ περισσότερους ανθρώπους από όσους εντάσσονται στην τυπολογία του «φτωχού».
Στο πλαίσιο του έργου REVERTER, το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής, η Ενωση Καταναλωτών «ΕΚΠΟΙΖΩ» και το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (KAΠE) μόλις ολοκλήρωσαν μια έρευνα για την ενεργειακή φτώχεια στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας, τα αποτελέσματα της οποίας θα δημοσιοποιηθούν τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του ο καθηγητής Δαμίγος, ένας στους δύο συμπολίτες μας αδυνατεί να εξασφαλίσει θερμική άνεση στο σπίτι του κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού!
Θερμική άνεση σημαίνει το σπίτι ή ο χώρος δουλειάς σου να είναι στο επίπεδο ζεστασιάς που είναι κατάλληλο για σένα. Αυτό δηλαδή που δεν απολαμβάνει ούτε η Δήμητρα ούτε τα δυο παιδιά της στο κέντρο της Αθήνας. «Δεν θέλω να γίνω μελό μιλώντας για τα πιτσιρίκια που βράζουν μες στο σπίτι μας, αλλά πραγματικά δεν καταλαβαίνω τίποτα πια σε αυτή τη χώρα που μόλις πριν από λίγες μέρες έβγαλε συντριπτικά μια δεξιά κυβέρνηση - έγιναν όλοι άνετοι και δεν το ξέρουμε;» αναρωτιέται η Δήμητρα. «Φυσικά και βασικά δεν ανάβουμε τον κλιματισμό - ακόμα ξεφυσάμε από τους προηγούμενους λογαριασμούς ρεύματος. Φυσικά ανήκουμε σ’ αυτούς που δεν θα πάνε διακοπές. Φυσικά δεν βγάζουμε τον μήνα. Δεν ήξερα ότι αυτό λέγεται θερμική φτώχεια, αλλά με δύο μισθούς και συνολικό εισόδημα 1.500 ευρώ, δύο παιδιά και ενοίκιο, δεν ξέρω αν θεωρούμαστε φτωχοί, αλλά τραβάμε κουπί. Ωστόσο, δεν νομίζω και κανείς να νοιαστεί - και γιατί άλλωστε; Εδώ πεθαίνουν άνθρωποι μέσα στον καύσωνα εν ώρα εργασίας και δεν κουνιέται φύλλο, για εμάς που σιγοβράζουμε στα σπίτια μας θα γίνει κάτι;».
«Αν δεν αλλάξει η ευρωπαϊκή στρατηγική θα έχουμε όλο και περισσότερους ενεργειακά φτωχούς»
● Με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και μετά από τραγικές απώλειες συμπολιτών μας, ξεκινήσαμε να μιλάμε για την ενεργειακή φτώχεια, ωστόσο μοιάζει να αγνοούμε τη θερινή εκδοχή της. Πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο στην Ελλάδα;
Η θερινή ενεργειακή φτώχεια, η αδυναμία δηλαδή των νοικοκυριών να έχουν επαρκή δροσισμό σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών, είναι ένα φαινόμενο υποτιμημένο, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό για τις συνθήκες διαβίωσης και για την υγεία του πληθυσμού, ιδιαίτερα στις πόλεις. Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, το πρόβλημα αποκτά τα τελευταία χρόνια μεγάλες διαστάσεις. Τα ευρύτερα προβλήματα των νοικοκυριών σε σχέση με την πρόσβαση σε ενέργεια, σε συνδυασμό με την αύξηση της διάρκειας, της συχνότητας και της έντασης των διαστημάτων καύσωνα και με τη δομή των πόλεων και των οικισμών, δημιουργούν ασφυκτικές συνθήκες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και σημαντικούς κινδύνους, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε πανελλαδική έρευνα που κάναμε πριν από έναν χρόνο για λογαριασμό του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς», ένα στα τρία νοικοκυριά δήλωσε ότι δεν αισθάνεται άνετα στο σπίτι το καλοκαίρι και πάνω από τα μισά νοικοκυριά δήλωσαν ότι έχουν περιορίσει τον δροσισμό της κατοικίας τους την περίοδο της ενεργειακής κρίσης και των υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.
● Ποια είναι η γεωγραφία της ενεργειακής φτώχειας και πόσους ανθρώπους αφορά στην Ελλάδα; Εχουμε συγκριτικά στοιχεία σε βάθος χρόνου;
Η ενεργειακή φτώχεια συνδέεται, μεταξύ άλλων, με τη δομή και τα χαρακτηριστικά των κατοικιών, το καθεστώς ιδιοκτησίας των κατοικιών, τα δίκτυα ενέργειας, τις τοπικές κλιματικές συνθήκες, τις πρακτικές των ανθρώπων στις γειτονιές, τις τοπικές πολιτικές. Ειδικά η θερινή ενεργειακή φτώχεια συναρτάται με το μικροκλίμα των πόλεων, το οποίο επιδεινώνεται λόγω του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας οδηγώντας σε υψηλότερες θερμοκρασίες στο έδαφος και τον αέρα σε σχέση με τις εξωαστικές περιοχές. Για να καταγράψουμε τη γεωγραφία της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα -το πώς δηλαδή το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας εκδηλώνεται στον χώρο- χρειάζονται συστηματικές διεπιστημονικές προσεγγίσεις, ποιοτικού και ποσοτικού χαρακτήρα. Επί του παρόντος, τέτοιες ερευνητικές προσεγγίσεις διαθέτουμε μόνο για επιμέρους περιοχές της χώρας (π.χ. Δήμος Αθηναίων, Περιφέρεια Κρήτης) και για συγκεκριμένες περιόδους, από τις οποίες προκύπτει διασπορά των προβλημάτων στον χώρο και θύλακες πύκνωσης του φαινομένου σε περιοχές χαμηλών εισοδημάτων και αποστέρησης. Αυτό που επιβεβαιώνει η έρευνα είναι πως, μετά από ένα διάστημα που το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας είχε σημειώσει μια σχετική υποχώρηση, επιστρέφουμε σήμερα σε καταστάσεις αντίστοιχες με την περίοδο της οικονομικής κρίσης.
● Πέρα από το να μη δύναται κανείς να ψύξει το σπίτι του, ποιοι άλλοι παράγοντες επιτείνουν την ενεργειακή φτώχεια;
Η ενεργειακή φτώχεια είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Καθυστερήσεις στην πληρωμή ή αδυναμία ανταπόκρισης στο κόστος των λογαριασμών ενέργειας. Περιορισμός στα έξοδα για κάλυψη άλλων αναγκών προκειμένου να πληρωθούν οι λογαριασμοί της ενέργειας. Αδυναμία επαρκούς δροσισμού το καλοκαίρι και θέρμανσης τον χειμώνα. Μούχλα και υγρασία στο σπίτι. Κίνδυνοι για την υγεία, ακόμα και ανθρώπινες απώλειες.
Παράλληλα, η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να εκδηλώνεται με αλλαγές στις καθημερινές πρακτικές των νοικοκυριών. Υπάρχουν νοικοκυριά που δεν μαγειρεύουν στον φούρνο της κουζίνας, που έπαψαν να σιδερώνουν, που κάνουν μπάνιο με κρύο νερό. Σε μια προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης και του κόστους της ενέργειας υποβαθμίζονται η ποιότητα της ζωής και οι συνθήκες κατοίκησης. Πέρα από τα γνωστά προβλήματα που αντιμετωπίζουν με τη θέρμανση, υπάρχουν πολυκατοικίες στις οποίες, λόγω χρεών στους προμηθευτές ενέργειας, έχει διακοπεί η παροχή στο κοινόχρηστο ρεύμα και οι ένοικοι ζουν με σκοτάδι στους διαδρόμους, χωρίς ασανσέρ και χωρίς θυροτηλέφωνα. Εχουμε επίσης παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης μεμονωμένων διαμερισμάτων, ενώ η πιο αποδοτική επιλογή είναι η συνολική αναβάθμιση του κτιρίου. Ολα αυτά δημιουργούν πολώσεις στο εσωτερικό των πολυκατοικιών και αναδεικνύουν σημαντικές προκλήσεις για τη χάραξη πολιτικής.
● Δεδομένης της ραγδαίας εξέλιξης της κλιματικής κρίσης, αλλά και της ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας στο ηλεκτρικό ρεύμα, να εικάσουμε ότι όλο και περισσότεροι θα περνάνε το κατώφλι της ενεργειακής φτώχειας;
Οι σημερινές τάσεις δείχνουν μια σαφή άνοδο στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά σε σχέση με την ενέργεια, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Προβλήματα που σε μεγάλο βαθμό δημιουργούνται από τις ευρωπαϊκές πολιτικές. H κατακόρυφη αύξηση στις τιμές της ενέργειας συνδέεται άμεσα με την απελευθέρωση της αγοράς της ενέργειας στην Ευρώπη, το χρηματιστήριο της ενέργειας και γενικότερα την πολιτική για την πράσινη μετάβαση, που με ένα περιβαλλοντικό προκάλυμμα μετατρέπει την ενέργεια, ένα κοινωνικό αγαθό, σε εμπόρευμα με τους πιο σκληρούς για την κοινωνία όρους. Η στροφή σε ένα οικολογικό μοντέλο είναι σαφώς ζητούμενο, όμως οι βασικές επιλογές της ευρωπαϊκής πολιτικής μοιάζει να ακυρώνουν στην πράξη τον διακηρυκτικό στόχο της «δίκαιης μετάβασης».
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι, εφόσον δεν γίνουν δομικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή στρατηγική για τα θέματα της ενέργειας, όλο και πιο μεγάλα τμήματα του πληθυσμού θα βιώσουν συνθήκες ενεργειακής αποστέρησης, με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα της ζωής τους.
● Ποιες θα ήταν οι ενδεδειγμένες κοινωνικές πολιτικές ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;
Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας προϋποθέτει παρεμβάσεις σε πολλούς τομείς. Ασφαλώς είναι απαραίτητο να λαμβάνονται έκτακτα μέτρα για την προστασία του πληθυσμού που έχει μεγάλες δυσκολίες, π.χ. δημιουργία κλιματικών καταφυγίων για διαστήματα ακραίου ψύχους ή ζέστης, επανασυνδέσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα. Ομως μια βιώσιμη προοπτική για την κοινωνία προϋποθέτει κυρίως έλεγχο στην αγορά της ενέργειας, παράλληλα με εκτεταμένες πολιτικές προώθησης της ενεργειακής αναβάθμισης του στεγαστικού αποθέματος.
Ειδικά για τη θερινή ενεργειακή φτώχεια είναι κρίσιμο να δοθεί έμφαση σε παρεμβάσεις παθητικού δροσισμού με ενίσχυση του πρασίνου σε κτίρια και ελεύθερους χώρους, αύξηση των υδάτινων επιφανειών, σκίαση επιφανειών και αντικατάσταση των σκούρων χρωμάτων στους ελεύθερους χώρους με ανοιχτά, ενώ ευρύτερες παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων και αντικατάσταση σκληρών υλικών σε κτιριακά κελύφη, δρόμους και ελεύθερους χώρους με ψυχρά υλικά θα έχουν ιδιαίτερα σημαντικά οφέλη.
Ντίνα Δασκαλοπούλου
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου