 |
| Πειρατές μοιράζουν τη λεία τους. Εικόνα απ' το "Βιβλίο των Πειρατών" - ALAMY STOCK PHOTO |
Το Πορτ Ρουαγιάλ, μπορεί σήμερα να θυμίζει σε όλους ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, αλλά κάποτε ήταν η "Πρωτεύουσα των Πειρατών".
Υπεύθυνος για πολλά από όσα πιστεύουμε για τους πειρατές του 17ου αιώνα -από τις φανταχτερές τους φορεσιές μέχρι τους θαμμένους θησαυρούς τους- δεν είναι άλλος από τον γνωστό συγγραφέα, Χάουαρντ Πάιλ, ο οποίος όμως έζησε δύο αιώνες αργότερα.
Υπεύθυνος για πολλά από όσα πιστεύουμε για τους πειρατές του 17ου αιώνα -από τις φανταχτερές τους φορεσιές μέχρι τους θαμμένους θησαυρούς τους- δεν είναι άλλος από τον γνωστό συγγραφέα, Χάουαρντ Πάιλ, ο οποίος όμως έζησε δύο αιώνες αργότερα.
Το “Βιβλίο των Πειρατών”, που δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1921, περιέχει μερικές από τις πιο ζωντανές εικονογραφήσεις για την πειρατεία μαζί με συγκλονιστικές ιστορίες που έλαβαν χώρα έξω στην ανοιχτή θάλασσα. Και μπορεί οι ιστορικοί να έχουν απορρίψει πολλά από όσα έχει γράψει ως “ρομαντικές υπερβολές", ωστόσο η απεικόνισή του για το Πορτ Ρουαγιάλ εξακολουθεί να θεωρείται αληθινή:
“Η πόλη του Πορτ Ρουαγιάλ (…) το έτος 1665 (...) έρχονταν εδώ όλοι οι πειρατές και οι κουρσάροι (…) και οι άντρες φώναζαν, έβριζαν και έπαιζαν τυχερά παιχνίδια, και έχυναν χρήματα σαν νερό και μετά ίσως να τελείωναν τη γιορτή τους, πεθαίνοντας από πυρετό (...) Παντού μπορούσες να δεις ένα πλήθος από πόρνες (...) και πειρατές, φανταχτερούς με κόκκινα φουλάρια και χρυσές πλεξούδες και κάθε λογής απίθανα πλούσια ρούχα, και όλοι να τσακώνονται και να τζογάρουν...”.
Οι Άγγλοι κατέλαβαν την Τζαμάικα από τους Ισπανούς το 1655 και αφού παρατήρησαν τις στρατηγικές δυνατότητες του λιμανιού στην είσοδο του Kingston Harbour, ξεκίνησαν να ενισχύουν την άμυνά του. Γεμάτο με οχυρώσεις, το λιμάνι επεκτάθηκε προκειμένου να μπορέσει να φιλοξενήσει περισσότερα πλοία. Έτσι οι έμποροι άρχισαν να συρρέουν στο προστατευμένο καταφύγιο και εκτός από το νόμιμο εμπόριο, η ευημερία του λιμανιού άρχισε να προέρχεται και από άλλες, λιγότερο νόμιμες δραστηριότητες, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την πειρατεία.
“Κρατική” πειρατεία
Στο μέσο του 17ου αιώνα, η Αγγλία και η Ισπανία είχαν εμπλακεί μεταξύ τους σε έναν ως επί το πλείστον ναυτικό πόλεμο, όπου συχνά η μία υπερδύναμη έβαζε στο στόχαστρό της τους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους της άλλης.
Για τους Βρετανούς το σχέδιο ήταν απλό: το στέμμα έδωσε άδεια στους πειρατές να επιτίθενται σε ισπανικά φορτία στη θάλασσα και στη στεριά, κάτι που ουσιαστικά σήμαινε ότι έτσι δημιουργήθηκε μία μορφή πειρατείας που είχε την έγκριση του κράτους.
Το Πορτ Ρουαγιάλ βρισκόταν στην καρδιά της Καραϊβικής που περιβαλλόταν από την τότε ισπανοκρατούμενη θάλασσα, γεγονός που το έθεσε σε απόσταση βολής από τις κύριες ναυτιλιακές διαδρομές μεταξύ του Νέου Κόσμου και της Ευρώπης, καθιστώντας το ταυτόχρονα και την “πειρατική πρωτεύουσα” του κόσμου.
Ο Ουαλός πειρατής Χένρι Μόργκαν χρησιμοποίησε την πόλη ως βάση του και εξαπέλυσε τις επιθέσεις του εναντίον ισπανικών πόλεων, συμπεριλαμβανομένων των Πουέρτο Πρίνσιπε (σήμερα ονομάζεται “Καμαγουέι” και ανήκει στην Κούβα), Πόρτο Μπέλο (σήμερα ανήκει στον Παναμά), Μαρακαΐμπο (βρίσκεται στη Βενεζουέλα) και Πάναμα Σίτι. Οι επιτυχημένες εκστρατείες του εναντίον των Ισπανών του χάρισαν τον τίτλο του ιππότη και μεγάλη πολιτική δύναμη, με αποτέλεσμα να υπηρετήσει ως κυβερνήτης και αντικυβερνήτης στην Τζαμάικα, προτού πεθάνει πλούσιος το 1688.
Φυλακισμένοι στο Πορτ Ρουαγιάλ
Η στάση που κρατούσε το Πορτ Ρουαγιάλ απέναντι στην πειρατεία άλλαζε αναλόγως με τι συνέβαινε στην πολιτική. Συνήθως όταν η Αγγλία και η Ισπανία ήταν σε πόλεμο, η πειρατεία επικροτούνταν. Συνέβαιναν όμως και καταστολές. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας περιόδου στη δεκαετία του 1670, όσοι κατηγορούνταν επίσημα για πειρατεία εκτελούνταν στο Gallows Point του Πορτ Ρουαγιάλ.
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ο νέος κυβερνήτης της Τζαμάικας, Νίκολας Λοουες, έφερε το αγγλικό ναυτικό για να κυνηγήσει τους πειρατές που δρούσαν τότε στην πόλη. Η τοπική υποστήριξη για την πειρατεία άρχισε να μειώνεται μετά τη σύλληψη και την εκτέλεση αρκετών διαβόητων πειρατών και των πληρωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένων των Κάλικο Τζακ, Αν Μπόνι, Μέρι Ριντ και Τσαρλς Βέιν.
Ο τρεις πρώτοι συνελήφθησαν το 1720. Ο Κάλικο και τα αρσενικά μέλη του πληρώματος εκτελέστηκαν στο Gallows Point, αλλά οι δύο γυναίκες είδαν τις ζωές τους να τους χαρίζονται λόγω της εγκυμοσύνης τους. Η Ριντ πέθανε στη φυλακή (κάποιοι λένε κατά τη διάρκεια του τοκετού) αλλά η τελική μοίρα της Μπόνι παραμένει άγνωστη.
Μετά την καταδίκη του, ο Βέιν απαγχονίστηκε το 1721. Τα πτώματα του Κάλικο και του Βέιν εκτέθηκαν δημοσίως -κρεμάστηκαν κοντά στην είσοδο του λιμανιού- ως προειδοποίηση στους περαστικούς και τους ντόπιους για το τι είδους μοίρα περίμενε τους πειρατές.
Η ημέρα της κρίσης
Ο πλούτος που συγκεντρώθηκε από το νόμιμο εμπόριο και την πειρατεία μετέτρεψε το Πορτ Ρουαγιάλ σε ένα από τα πλουσιότερα λιμάνια της Καραϊβικής, με σπίτια δύο έως τεσσάρων ορόφων, υδραγωγείο και αναρίθμητους οίκους ανοχής, ταβέρνες και μέρη για τυχερά παιχνίδια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Καθολική Εκκλησία την καταδίκασε ως την “πιο ανήθικη πόλη στον χριστιανικό κόσμο”.
Και ερχόμαστε τώρα στην καταστροφή της. Το πρωί της 7ης Ιουνίου 1692 ο εφημέριος της εκκλησίας του Πορτ Ρουαγιάλ, βρισκόταν με έναν φίλο του και καθυστέρησε να φτάσει στην εκκλησία, γεγονός που τελικά θα του έσωζε τη ζωή. Το έδαφος άρχισε να κουνιέται αλλά ο φίλος του τον καθησύχασε, λέγοντάς του ότι οι σεισμοί στο νησί συνήθως δεν διαρκούσαν πολύ. Αυτός ο σεισμός όμως αυξήθηκε σε ένταση και οι δύο άνδρες άκουσαν τον πύργο της εκκλησίας να καταρρέει.
Σύμφωνα με τον εφημέριο, η γη άνοιξε, καταπίνοντας δεκάδες ανθρώπους και σπίτια μέσα σε μια στιγμή. Ο ουρανός σκοτείνιασε, πήρε ένα απόκοσμο κόκκινο χρώμα, τα "βουνά διαλύθηκαν" και μέσα απ’ τη γη, άρχισε να εκτοξεύεται νερό, εξαιτίας των σπασμένων σωλήνων.
Σε μια επιστολή που περιγράφει την καταστροφή, ο σοκαρισμένος ιερέας έγραφε: “Σε διάστημα τριών λεπτών το Πορτ Ρουαγιάλ, η πιο ωραία πόλη από όλες τις αγγλικές αποικίες, η καλύτερη εμπορική συνοικία και αγορά αυτού του μέρους του κόσμου, που μεγαλώνει τον πλούτο του, γεμάτη από όλα τα καλά πράγματα, κουνήθηκε και διαλύθηκε σε κομματάκια”.
Ένα τσουνάμι ακολούθησε τον σεισμό, για τον οποίο οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ήταν 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Μέχρι να τελειώσει η καταστροφή, το μεγαλύτερο μέρος του Πορτ Ρουαγιάλ, συμπεριλαμβανομένου του νεκροταφείου όπου ήταν θαμμένος ο Χένρι Μόργκαν, βρισκόταν κάτω από το νερό. Περίπου δύο χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν αμέσως και χιλιάδες άλλοι θα τους ακολουθούσαν τις επόμενες ώρες.
Ο εφημέριος δεν έφυγε από την περιοχή και έμεινε να προσεύχεται μαζί με τους επιζώντες μέσα σε μια σκηνή, ανάμεσα στα ισοπεδωμένα σπίτια τους, τα οποία λεηλατούνταν κάθε βράδυ από τους κλέφτες. “Ελπίζω με αυτήν την τρομερή κρίση, ο Θεός να τους κάνει να αναμορφώσουν τη ζωή τους, γιατί δεν υπήρχε πιο ασεβής λαός στο πρόσωπο της γης”, θα γράψει χαρακτηριστικά.
Βυθισμένη πόλη
Σχεδόν δέκα μέτρα κάτω απ’ τη θάλασσα, καλυμμένη από λάσπη και θολό νερό, η βυθισμένη πόλη παρέμεινε ανέγγιχτη για σχεδόν 300 χρόνια έως ότου οι αρχαιολόγοι άρχισαν να φέρνουν διάφορα αντικείμενα στην επιφάνεια. Αυτές οι ανακαλύψεις βοήθησαν να αποκαλυφθεί η αλήθεια πίσω από τους αμέτρητους θρύλους.
Μία από τις πρώτες εξερευνήσεις του Πορτ Ρουαγιάλ πραγματοποιήθηκε το 1956 όταν ο ερασιτέχνης αρχαιολόγος Έντουιν Λινκ και η σύζυγός και συνεργάτης του στην έρευνα, επισκέφτηκαν την τοποθεσία. Έβγαλαν απ’ τη θάλασσα ένα κανόνι αλλά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι θα χρειαζόταν πιο εξειδικευμένος εξοπλισμός για να βρουν περισσότερα αρχαιολογικά αντικείμενα. Επέστρεψαν το 1959 με το Sea Diver, ένα καινοτόμο σκάφος που είχε σχεδιάσει ο ίδιος ο Έντουιν για υποβρύχια εξερεύνηση.
Κατά τη διάρκεια της αποστολής δέκα εβδομάδων που ακολούθησε και που χρηματοδοτήθηκε από την National Geographic Society, το Ίδρυμα Smithsonian και την κυβέρνηση της Τζαμάικα, το πλήρωμα του Λινκ, μαζί με επίλεκτους δύτες του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, ανέσυρε εκατοντάδες κειμήλια.
Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια και αξίζει να αναφερθούμε στην πιθανότατα πιο συναρπαστική ανακάλυψη που έχει γίνει στο σημείο μέρχρι σήμερα. Πρόκειται για ένα κομψό ορειχάλκινο ρολόι, το οποίο κατασκευάστηκε στο Άμστερνταμ το 1686 και είχε σταματήσει την ακριβή ώρα του σεισμού: 17 λεπτά πριν τις 12 το μεσημέρι.
Κώστας Μανιάτης
Πηγή: news247.gr
“Η πόλη του Πορτ Ρουαγιάλ (…) το έτος 1665 (...) έρχονταν εδώ όλοι οι πειρατές και οι κουρσάροι (…) και οι άντρες φώναζαν, έβριζαν και έπαιζαν τυχερά παιχνίδια, και έχυναν χρήματα σαν νερό και μετά ίσως να τελείωναν τη γιορτή τους, πεθαίνοντας από πυρετό (...) Παντού μπορούσες να δεις ένα πλήθος από πόρνες (...) και πειρατές, φανταχτερούς με κόκκινα φουλάρια και χρυσές πλεξούδες και κάθε λογής απίθανα πλούσια ρούχα, και όλοι να τσακώνονται και να τζογάρουν...”.
Οι Άγγλοι κατέλαβαν την Τζαμάικα από τους Ισπανούς το 1655 και αφού παρατήρησαν τις στρατηγικές δυνατότητες του λιμανιού στην είσοδο του Kingston Harbour, ξεκίνησαν να ενισχύουν την άμυνά του. Γεμάτο με οχυρώσεις, το λιμάνι επεκτάθηκε προκειμένου να μπορέσει να φιλοξενήσει περισσότερα πλοία. Έτσι οι έμποροι άρχισαν να συρρέουν στο προστατευμένο καταφύγιο και εκτός από το νόμιμο εμπόριο, η ευημερία του λιμανιού άρχισε να προέρχεται και από άλλες, λιγότερο νόμιμες δραστηριότητες, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την πειρατεία.
 |
| Το Πορτ Ρουαγιάλ βρισκόταν στην καρδιά της Καραϊβικής που περιβαλλόταν από την τότε ισπανοκρατούμενη θάλασσα. - ALAMY STOCK PHOTO |
Στο μέσο του 17ου αιώνα, η Αγγλία και η Ισπανία είχαν εμπλακεί μεταξύ τους σε έναν ως επί το πλείστον ναυτικό πόλεμο, όπου συχνά η μία υπερδύναμη έβαζε στο στόχαστρό της τους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους της άλλης.
Για τους Βρετανούς το σχέδιο ήταν απλό: το στέμμα έδωσε άδεια στους πειρατές να επιτίθενται σε ισπανικά φορτία στη θάλασσα και στη στεριά, κάτι που ουσιαστικά σήμαινε ότι έτσι δημιουργήθηκε μία μορφή πειρατείας που είχε την έγκριση του κράτους.
Το Πορτ Ρουαγιάλ βρισκόταν στην καρδιά της Καραϊβικής που περιβαλλόταν από την τότε ισπανοκρατούμενη θάλασσα, γεγονός που το έθεσε σε απόσταση βολής από τις κύριες ναυτιλιακές διαδρομές μεταξύ του Νέου Κόσμου και της Ευρώπης, καθιστώντας το ταυτόχρονα και την “πειρατική πρωτεύουσα” του κόσμου.
Ο Ουαλός πειρατής Χένρι Μόργκαν χρησιμοποίησε την πόλη ως βάση του και εξαπέλυσε τις επιθέσεις του εναντίον ισπανικών πόλεων, συμπεριλαμβανομένων των Πουέρτο Πρίνσιπε (σήμερα ονομάζεται “Καμαγουέι” και ανήκει στην Κούβα), Πόρτο Μπέλο (σήμερα ανήκει στον Παναμά), Μαρακαΐμπο (βρίσκεται στη Βενεζουέλα) και Πάναμα Σίτι. Οι επιτυχημένες εκστρατείες του εναντίον των Ισπανών του χάρισαν τον τίτλο του ιππότη και μεγάλη πολιτική δύναμη, με αποτέλεσμα να υπηρετήσει ως κυβερνήτης και αντικυβερνήτης στην Τζαμάικα, προτού πεθάνει πλούσιος το 1688.
 |
| Στη δεκαετία του 1670, όσοι κατηγορούνταν επίσημα για πειρατεία εκτελούνταν στο Gallows Point του Πορτ Ρουαγιάλ. - ALAMY STOCK PHOTO |
Η στάση που κρατούσε το Πορτ Ρουαγιάλ απέναντι στην πειρατεία άλλαζε αναλόγως με τι συνέβαινε στην πολιτική. Συνήθως όταν η Αγγλία και η Ισπανία ήταν σε πόλεμο, η πειρατεία επικροτούνταν. Συνέβαιναν όμως και καταστολές. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας περιόδου στη δεκαετία του 1670, όσοι κατηγορούνταν επίσημα για πειρατεία εκτελούνταν στο Gallows Point του Πορτ Ρουαγιάλ.
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ο νέος κυβερνήτης της Τζαμάικας, Νίκολας Λοουες, έφερε το αγγλικό ναυτικό για να κυνηγήσει τους πειρατές που δρούσαν τότε στην πόλη. Η τοπική υποστήριξη για την πειρατεία άρχισε να μειώνεται μετά τη σύλληψη και την εκτέλεση αρκετών διαβόητων πειρατών και των πληρωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένων των Κάλικο Τζακ, Αν Μπόνι, Μέρι Ριντ και Τσαρλς Βέιν.
Ο τρεις πρώτοι συνελήφθησαν το 1720. Ο Κάλικο και τα αρσενικά μέλη του πληρώματος εκτελέστηκαν στο Gallows Point, αλλά οι δύο γυναίκες είδαν τις ζωές τους να τους χαρίζονται λόγω της εγκυμοσύνης τους. Η Ριντ πέθανε στη φυλακή (κάποιοι λένε κατά τη διάρκεια του τοκετού) αλλά η τελική μοίρα της Μπόνι παραμένει άγνωστη.
Μετά την καταδίκη του, ο Βέιν απαγχονίστηκε το 1721. Τα πτώματα του Κάλικο και του Βέιν εκτέθηκαν δημοσίως -κρεμάστηκαν κοντά στην είσοδο του λιμανιού- ως προειδοποίηση στους περαστικούς και τους ντόπιους για το τι είδους μοίρα περίμενε τους πειρατές.
Η ημέρα της κρίσης
Ο πλούτος που συγκεντρώθηκε από το νόμιμο εμπόριο και την πειρατεία μετέτρεψε το Πορτ Ρουαγιάλ σε ένα από τα πλουσιότερα λιμάνια της Καραϊβικής, με σπίτια δύο έως τεσσάρων ορόφων, υδραγωγείο και αναρίθμητους οίκους ανοχής, ταβέρνες και μέρη για τυχερά παιχνίδια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Καθολική Εκκλησία την καταδίκασε ως την “πιο ανήθικη πόλη στον χριστιανικό κόσμο”.
Και ερχόμαστε τώρα στην καταστροφή της. Το πρωί της 7ης Ιουνίου 1692 ο εφημέριος της εκκλησίας του Πορτ Ρουαγιάλ, βρισκόταν με έναν φίλο του και καθυστέρησε να φτάσει στην εκκλησία, γεγονός που τελικά θα του έσωζε τη ζωή. Το έδαφος άρχισε να κουνιέται αλλά ο φίλος του τον καθησύχασε, λέγοντάς του ότι οι σεισμοί στο νησί συνήθως δεν διαρκούσαν πολύ. Αυτός ο σεισμός όμως αυξήθηκε σε ένταση και οι δύο άνδρες άκουσαν τον πύργο της εκκλησίας να καταρρέει.
Σύμφωνα με τον εφημέριο, η γη άνοιξε, καταπίνοντας δεκάδες ανθρώπους και σπίτια μέσα σε μια στιγμή. Ο ουρανός σκοτείνιασε, πήρε ένα απόκοσμο κόκκινο χρώμα, τα "βουνά διαλύθηκαν" και μέσα απ’ τη γη, άρχισε να εκτοξεύεται νερό, εξαιτίας των σπασμένων σωλήνων.
 |
| Περίπου δύο χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν αμέσως και χιλιάδες άλλοι θα τους ακολουθούσαν τις επόμενες ώρες. ALAMY STOCK PHOTO |
Ένα τσουνάμι ακολούθησε τον σεισμό, για τον οποίο οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ήταν 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Μέχρι να τελειώσει η καταστροφή, το μεγαλύτερο μέρος του Πορτ Ρουαγιάλ, συμπεριλαμβανομένου του νεκροταφείου όπου ήταν θαμμένος ο Χένρι Μόργκαν, βρισκόταν κάτω από το νερό. Περίπου δύο χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν αμέσως και χιλιάδες άλλοι θα τους ακολουθούσαν τις επόμενες ώρες.
Ο εφημέριος δεν έφυγε από την περιοχή και έμεινε να προσεύχεται μαζί με τους επιζώντες μέσα σε μια σκηνή, ανάμεσα στα ισοπεδωμένα σπίτια τους, τα οποία λεηλατούνταν κάθε βράδυ από τους κλέφτες. “Ελπίζω με αυτήν την τρομερή κρίση, ο Θεός να τους κάνει να αναμορφώσουν τη ζωή τους, γιατί δεν υπήρχε πιο ασεβής λαός στο πρόσωπο της γης”, θα γράψει χαρακτηριστικά.
Βυθισμένη πόλη
Σχεδόν δέκα μέτρα κάτω απ’ τη θάλασσα, καλυμμένη από λάσπη και θολό νερό, η βυθισμένη πόλη παρέμεινε ανέγγιχτη για σχεδόν 300 χρόνια έως ότου οι αρχαιολόγοι άρχισαν να φέρνουν διάφορα αντικείμενα στην επιφάνεια. Αυτές οι ανακαλύψεις βοήθησαν να αποκαλυφθεί η αλήθεια πίσω από τους αμέτρητους θρύλους.
Μία από τις πρώτες εξερευνήσεις του Πορτ Ρουαγιάλ πραγματοποιήθηκε το 1956 όταν ο ερασιτέχνης αρχαιολόγος Έντουιν Λινκ και η σύζυγός και συνεργάτης του στην έρευνα, επισκέφτηκαν την τοποθεσία. Έβγαλαν απ’ τη θάλασσα ένα κανόνι αλλά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι θα χρειαζόταν πιο εξειδικευμένος εξοπλισμός για να βρουν περισσότερα αρχαιολογικά αντικείμενα. Επέστρεψαν το 1959 με το Sea Diver, ένα καινοτόμο σκάφος που είχε σχεδιάσει ο ίδιος ο Έντουιν για υποβρύχια εξερεύνηση.
Κατά τη διάρκεια της αποστολής δέκα εβδομάδων που ακολούθησε και που χρηματοδοτήθηκε από την National Geographic Society, το Ίδρυμα Smithsonian και την κυβέρνηση της Τζαμάικα, το πλήρωμα του Λινκ, μαζί με επίλεκτους δύτες του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, ανέσυρε εκατοντάδες κειμήλια.
Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια και αξίζει να αναφερθούμε στην πιθανότατα πιο συναρπαστική ανακάλυψη που έχει γίνει στο σημείο μέρχρι σήμερα. Πρόκειται για ένα κομψό ορειχάλκινο ρολόι, το οποίο κατασκευάστηκε στο Άμστερνταμ το 1686 και είχε σταματήσει την ακριβή ώρα του σεισμού: 17 λεπτά πριν τις 12 το μεσημέρι.
Κώστας Μανιάτης
Πηγή: news247.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου