 |
| Ο κ. Δένδιας με τον Βιετναμέζο ομόλογό του στο Ανόι, κάτω από την προτομή του Χο Τσι Μινχ (1/8). Δεξιά, το επίμαχο υπουργικό τιτίβισμα |
Πώς και γιατί κατασκευάστηκε ο μύθος περί «στρατιωτικής θητείας» του Χο Τσι Μινχ στην ελληνική Μακεδονία
Πώς γεννιούνται οι ιστορικοί μύθοι; Μα, από τη δημιουργική συνάντηση μιας γόνιμης φαντασίας με υλικά συμφέροντα και προσδοκίες που επενδύουν πάνω στην κοινωνική αποδοχή των σχετικών ισχυρισμών (και τη συνδρομή, εννοείται, της πολλαπλά βολικής τεμπελιάς όσων θα όφειλαν να ελέγξουν την ακρίβεια αυτών των τελευταίων). Αυτό τουλάχιστον διαπιστώνουμε από τη δημιουργία ενός τέτοιου μύθου μπροστά στα μάτια μας, μέσα στην τελευταία δεκαετία, με αποκορύφωμα την πρόσφατη νομιμοποίησή του από τα πιο επίσημα χείλη.
Πώς γεννιούνται οι ιστορικοί μύθοι; Μα, από τη δημιουργική συνάντηση μιας γόνιμης φαντασίας με υλικά συμφέροντα και προσδοκίες που επενδύουν πάνω στην κοινωνική αποδοχή των σχετικών ισχυρισμών (και τη συνδρομή, εννοείται, της πολλαπλά βολικής τεμπελιάς όσων θα όφειλαν να ελέγξουν την ακρίβεια αυτών των τελευταίων). Αυτό τουλάχιστον διαπιστώνουμε από τη δημιουργία ενός τέτοιου μύθου μπροστά στα μάτια μας, μέσα στην τελευταία δεκαετία, με αποκορύφωμα την πρόσφατη νομιμοποίησή του από τα πιο επίσημα χείλη.
Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις –και το σημερινό μας αφιέρωμα– έδωσε μια από τις ελάσσονες ειδήσεις του φετινού καλοκαιριού. Την 1η Αυγούστου, μετά την ολοκλήρωση της επίσημης επίσκεψής του στο μακρινό Βιετνάμ και τις συνομιλίες με τον εκεί ομόλογό του Μπούι Τανγκ Σον, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας ανάρτησε, μεταξύ άλλων, στο τουίτερ το παρακάτω μήνυμα: «Ο ιδρυτής του Βιετνάμ Ho Chi Minh πολέμησε στο Μακεδονικό Μέτωπο το ’16-’17, στις τάξεις του γαλλικού στρατού. Συμφωνήσαμε να υπάρξει προτομή του στην Εδεσσα που να αναδεικνύει το γεγονός».
«Nέο τουριστικό προϊόν “στα βήματα του Χο Τσι Μινχ”»| (ΑΠΕ, 25/4/2018)
Ο καταιγισμός των αρνητικών αντιδράσεων ακροδεξιάς απόχρωσης που ακολούθησε, τόσο στο υπουργικό τουίτερ όσο και σε διάφορα ΜΜΕ της παράταξης, εστιάστηκε κυρίως στην πολιτικοϊδεολογική προδοσία της απότισης φόρου τιμής σ’ έναν κομμουνιστή ηγέτη από υπουργό μιας δεξιάς κυβέρνησης. Ενας αρθρογράφος της «Δημοκρατίας» περιέλαβε μάλιστα στη χορεία των εχθρών του έθνους και «τον “εθνάρχη” της συμφοράς και της Μικρασιατικής Καταστροφής Ελευθέριο Βενιζέλο» (που «κουβάλησε στην Ελλάδα» το 1915 τα γαλλικά στρατεύματα), ελεεινολογώντας «την κατάντια της παράταξης της Δεξιάς, η οποία είναι έτοιμη να τιμήσει ακόμα και Βιετναμέζο κομμουνιστή αν αυτός λειτούργησε υπέρ του βενιζελισμού!» (newsbreak.gr, 3/8).
Κανείς απολύτως δεν αμφισβήτησε, αντίθετα, τον κεντρικό πυρήνα της υπουργικής ανακοίνωσης: την υποτιθέμενη υπηρεσία του διάσημου Βιετναμέζου επαναστάτη στις τάξεις του γαλλικού στρατού, προτού αναδειχθεί σε στέλεχος του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος, της Κομμουνιστικής Διεθνούς και, τελικά, σε ηγέτη του κομμουνιστικού και εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της πατρίδας του ενάντια στην ιαπωνική κατοχή (1941-1945), τη γαλλική αποικιοκρατία (1945-1954) και την αμερικανική στρατιωτική επέμβαση, μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία 79 ετών το 1969.
Οπως συνέβαινε παλιότερα με την υποτιθέμενη «ελληνική καταγωγή» του Κολόμβου, η σχετική φιλολογία λειτουργεί γαρ τονωτικά για το συλλογικό αυτοσυναίσθημα ουκ ολίγων συμπολιτών μας. Θα αρκούσε, ωστόσο, ένας στοιχειώδης έλεγχος, τόσο των διαθέσιμων βιογραφικών στοιχείων για τον Χο Τσι Μινχ όσο και των ισχυρισμών που προβλήθηκαν για την παρουσία του στην ελληνική Μακεδονία, για να διαπιστωθεί πόσο έωλοι είναι αυτοί οι τελευταίοι και διαυγείς οι λόγοι που τους υπαγόρευσαν.
Το εναρκτήριο λάκτισμα
Για πρώτη φορά, το πανελλήνιο πληροφορήθηκε για το συγκεκριμένο ζήτημα πριν από δέκα ολόκληρα χρόνια, στο αποκορύφωμα της κρίσης των Μνημονίων, με ένα δελτίο Τύπου του Δήμου Εδεσσας (31/10/2012). Αξίζει να παρατεθεί στο σύνολό του:
«Την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου», διαβάζουμε, «επέλεξε για να επισκεφθεί την πόλη μας ο πρώτος πρέσβης του Βιετνάμ στην Ελλάδα, κ. Binh Vu, έπειτα από πρόσκληση του Δημάρχου Εδεσσας, κ. Δημήτριου Γιάννου. Η πρώτη υποδοχή της βιετναμέζικης αποστολής έγινε στο Δημαρχείο από τον Δήμαρχο και τους συνεργάτες του, όπου συζητήθηκαν τα θέματα πιθανών συνεργασιών. Στη συνέχεια ο κ. Binh Vu πραγματοποίησε επίσκεψη στο Επιμελητήριο και παρακολούθησε την εκδήλωση κατάθεσης στεφάνων στο Ηρώον, ενώ παραχώρησε συνέντευξη αμέσως μετά την επίσημη υποδοχή του από τον αντιπεριφερειάρχη Πέλλας, κ. Θεόδωρο Θεοδωρίδη. […] Βασικό μέλημα του πρέσβη ήταν η αναφορά στον δικτυακό τόπο της Εδεσσας (http://www.edessacity.gr/) ότι ο Χο Τσι Μινχ, ο πατέρας του βιετναμέζικου έθνους και ο άνθρωπος που κέρδισε τον πόλεμο του Βιετνάμ, ήταν στρατιώτης στην Εδεσσα με τον Γαλλικό στρατό κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
»Σύμφωνα με τον υπεύθυνο πολιτιστικού τουρισμού, κ. Ευάγγελο Κυριακού, η επίσημη αναγνώριση ότι μια παγκοσμίου φήμης προσωπικότητα όπως ο Χο Τσι Μινχ, υπηρέτησε στην Εδεσσα, δημιουργεί άλλα δεδομένα για τους τουρίστες που προέρχονται από την ΝΑ Ασία και επισκέπτονται τη χώρα μας, καθώς η Εδεσσα μπορεί να ενταχθεί στο πρόγραμμα των τουριστικών πρακτορείων. Για το λόγο αυτό οργανώθηκε από το τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Εδεσσας ειδική ξενάγηση με θέμα “Εδεσσα - Πέλλα - Μακεδονία, Στα βήματα του Χο Τσι Μινχ”.
»Στα πλαίσια της αναζήτησης πληροφοριών ο κ. Binh Vu επισκέφθηκε μαζί με τον Δήμαρχο Εδεσσας, τον κ. Τρύφωνα Σιβένα (107 χρονών σήμερα), παρουσία του πρώην Νομάρχη και Βουλευτή Πάκη Σιβένα, όπου επιβεβαιώθηκε το γεγονός με μοναδικές λεπτομέρειες. Ο Χο Τσι Μινχ, σύμφωνα με προφορικές πηγές, πέρασε από την Εδεσσα καθώς ήταν στρατιώτης του γαλλικού στρατού στην περιοχή κάτω από την Εδεσσα προς την Σκύδρα.
»Στην συνέχεια και λίγο πριν την επιστροφή του ο πρέσβης του Βιετνάμ φύτεψε συμβολικά μαζί με τον Δήμαρχο Εδεσσας, το δέντρο της φιλίας των λαών, στην αυλή του παλιού γαλλικού νοσοκομείου (σημερινό ΚΑΠΗ & Δημόσια Βιβλιοθήκη) πάνω στην οδό (Φιλίππου) που άνοιξαν γάλλοι στρατιώτες, ένα φυτό δίπλα στο τεράστιο και εξαιρετικά σπάνιο Ginkgo Biloba, το οποίο φυτεύτηκε την περίοδο εκείνη από τους Γάλλους. Ο πρέσβης και η αποστολή αναχώρησε από την Εδεσσα υποσχόμενος ότι όπως η Ελλάδα βοήθησε το Βιετνάμ στις δύσκολες στιγμές του έτσι και το Βιετνάμ θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να ξεπεράσει η χώρα μας την κρίση.
»Το Βιετνάμ είναι μια από τις ανερχόμενες οικονομίες στην Ν.Α. Ασία με πληθυσμό 88.000.000 και έκταση τριπλάσια από αυτή της Ελλάδας. Η ανάπτυξη που είχε παρά την παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση ήταν 7% ΑΕΠ. Παρά την βιομηχανική του ανάπτυξη, λόγω της κλιματικής και γεωγραφικής ζώνης, υπάρχει έλλειψη φρούτων και λαχανικών για τα οποία υπάρχει ιδιαίτερη ζήτηση. Σύμφωνα με τον πρέσβη του Βιετνάμ η τεκμηρίωση ότι ο Χο Τσι Μινχ ήταν στρατιώτης στην Εδεσσα, κάτι που είναι έως σήμερα εντελώς άγνωστο, καθώς και τα πλούσια φυσικά προϊόντα της περιοχής θα μπορούσαν να προσελκύσουν πολλούς Ασιάτες επισκέπτες και επιχειρηματίες».
Ευθύς εξαρχής τα πράγματα ήταν, λοιπόν, αρκετά σαφή. Ο ισχυρισμός περί μακεδονικής θητείας του Μπαρμπα-Χο στη Στρατιά της Ανατολής προήλθε από το δημοτικό πόρταλ της Εδεσσας, σε μια συγκυρία έντονα σημαδεμένη από τη μνημονιακή «εσωτερική υποτίμηση», τη δραστική συρρίκνωση της εσωτερικής αγοράς και την εναγώνια αναζήτηση εξωτερικών αγορών για τα τοπικά προϊόντα − συνθήκες που, με τη σειρά τους, γέννησαν το όραμα ενός ρεύματος «ιστορικού τουρισμού» από την (πολυάνθρωπη κι αναπτυσσόμενη) Απω Ανατολή προς τη γραφική πρωτεύουσα του Νομού Πέλλας.
Η πρεσβεία του Βιετνάμ στην Αθήνα μόλις είχε πραγματοποιήσει τα επίσημα εγκαίνιά της (26/3/2012) και ο πρέσβης, που εκείνη τη χρονιά περιόδευε ανά την Ελλάδα καλλιεργώντας την «προαιώνια» ελληνοβιετναμική φιλία κι αναζητώντας με τη σειρά του επενδυτικές ευκαιρίες στα βήματα της αντίστοιχης κινέζικης διείσδυσης, άδραξε την ευκαιρία να αξιοποιήσει διπλωματικά την «εντελώς άγνωστη» είδηση, δίχως ιδιαίτερο προβληματισμό για την ιστορική ακρίβειά της· εξίσου εύγλωττη ήταν άλλωστε επ’ αυτού η αναφορά του στην (ιστορικά δυσδιάκριτη) ελληνική βοήθεια προς το Βιετνάμ «στις δύσκολες στιγμές του», όταν δηλαδή η χούντα του Παπαδόπουλου δεν έχανε ευκαιρία να ταχθεί στο πλευρό της αμερικανικής επέμβασης (βλ. «Γράμμος - Βίτσι - Σαϊγκόν», «Εφ.Συν.», 3/4/2018).
Ας μην ξεχνάμε ότι, παρά το «σοσιαλιστικό» –θεωρητικά– περίβλημα του εκεί καθεστώτος, τη διατήρηση της επίσημης λατρείας του κομμουνιστή Χο Τσι Μινχ και τα ποτάμια αίματος που χύθηκαν κάποτε για ν’ αποκρουστεί η αμερικανική επέμβαση, το Βιετνάμ είναι σήμερα μια κανονικότατη καπιταλιστική χώρα α λα κινεζικά. Αρχιτέκτονας δε αυτής της παλινόρθωσης υπήρξε, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο ίδιος άνθρωπος (Νγκουγιέν Σοάν Οάν) που, ως «προσωρινός πρωθυπουργός» της στρατιωτικής χούντας του Νότιου Βιετνάμ, είχε «καλέσει» το 1965 τις ΗΠΑ να επέμβουν στρατιωτικά στη χώρα του.
Τα εγχώρια πόρταλ αναπαρήγαγαν φυσικά μ’ ενθουσιασμό την «είδηση», αντιγράφοντας κατά κανόνα το παραπάνω δελτίο Τύπου, με μιαν αξιοσημείωτη όμως λαθροχειρία: αντί για τον δημοτικό ιστότοπο, ως πρωταρχική πηγή της αναγόρευσαν τον ίδιο τον πρέσβη, προσδίδοντάς της πολύ μεγαλύτερη αληθοφάνεια. «Στρατιώτης στην Εδεσσα ήταν, κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ο Χο Τσι Μινχ, πατέρας του βιετναμέζικου έθνους και ο άνθρωπος που κέρδισε τον πόλεμο του Βιετνάμ. Αυτό τουλάχιστον ανέφερε ο πρώτος πρέσβης του Βιετνάμ στην Ελλάδα Μπιν Βου που επισκέφθηκε την Εδεσσα μετά από πρόσκληση του δημάρχου Δημήτρη Γιάννου, κατά τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου», διαβάζουμε λ.χ. στο protothema.gr (1/11/2012).
Η αντίρρηση των πηγών
Σε αντίθεση με το Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού του Δήμου Εδεσσας και τους ενθουσιώδεις ακολούθους του, οι διαθέσιμες ιστορικές πηγές όχι μόνο αγνοούν πλήρως την ελληνομακεδονική θητεία του διάσημου επαναστάτη αλλά σκιαγραφούν και μια πολύ διαφορετική διαδρομή του εκείνα τα χρόνια.
Η πρώτη βιογραφία του που κυκλοφόρησε στη Δύση το 1967 από τον Γάλλο ιστορικό και δημοσιογράφο Ζαν Λακουτίρ, όχι μόνο δεν αναφέρει το παραμικρό περί στρατολογίας του Μπαρμπα-Χο στα στρατεύματα της Αντάντ, αλλά περιγράφει ως εξής τις κινήσεις του κατά την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα: έχοντας εγκαταλείψει το 1911 την πατρίδα του, σε ηλικία 21 ετών, ως βοηθός μαγείρου σε επιβατηγό πλοίο, γύρισε επί μια τριετία τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ· το 1914 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου συνδέθηκε με το παράνομο κινέζικο συνδικάτο «Υπερπόντιοι Εργάτες», και στα τέλη του 1917 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου το 1919 υπέβαλε στις συμμαχικές κυβερνήσεις τη διάσημη προκήρυξη με τις «Διεκδικήσεις του Αναμίτικου λαού» (Jean Lacouture, «Ho Chi Minh», 2η αναθεωρημένη έκδοση, Παρίσι 1976, σ. 17-20).
Η αφήγηση αυτή ταυτίζεται με το επίσημο κομματικό βιογραφικό του, όπως διαπιστώνουμε από την αντιπαραβολή με σχετική έκδοση των «ξενόγλωσσων εκδόσεων Ανόι» που κυκλοφόρησε στα ελληνικά («Χο Τσι Μινχ. Εκλεκτά έργα», εκδ. Μνήμη, Αθήναι χ.χ., σ. 7-10). Το περιεχόμενό της δεν αμφισβητείται, ωστόσο, ούτε από το κυριότερο αντικομμουνιστικό έργο της ίδιας εποχής (Hoang Van Chi, «From Colonialism to Communism», N. Υόρκη 1964, σ. 52-3), ενώ αναπαράγεται και σε λαϊκότερες αμερικανικές εκδόσεις.
Η ενδελεχής μελέτη από νεότερους ερευνητές των αρχείων της γαλλικής Ασφάλειας και της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που άνοιξαν τη δεκαετία του 1990, διόρθωσε στην πορεία κάποιες ανακρίβειες του αρχικού αφηγήματος, δίχως όμως ριζική αμφισβήτησή του (ενδεικτικά: Willkiam Duiker, «Ho Chi Minh. A Life», Ν. Υόρκη 2000, κεφ. 2ο· Sophie Quinn-Judge, «Ho Chi Minh. The Missing Years, 1919-1941», Μπέρκλι 2002, σ. 11-28· Pierre Brocheux, «Ho Chi Minh. A Biography», Ν. Υόρκη 2007, σ. 9-13 & 209-210· Peter Neville, «Ho Chi Minh», Λονδίνο - Ν. Υόρκη 2019, σ. 17-19· Geoffrey Gunn, «Ho Chi Minh in Hong Kong», Κέμπριτζ 2021, σ. 53-56).
Κάποια σημεία παραμένουν ασαφή, όπως η ακριβής χρονική στιγμή της μετεγκατάστασης του Χο στο Παρίσι: τέλη του 1917 (όπως υποστήριξε ο ίδιος, επιβεβαίωσαν παλιοί συναγωνιστές ή αντίπαλοί του κι αποδέχονται οι περισσότεροι ιστορικοί), Ιούνιος του 1919 (όπως πίστευε η γαλλική Ασφάλεια και δέχονται ορισμένοι άλλοι) ή κάπου ανάμεσα, όπως εκτιμούν κάποιοι τρίτοι; Πουθενά δεν προκύπτει όμως το παραμικρό περί συμμετοχής του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πόσο μάλλον στην καθ’ ημάς Ανατολή. Η παρουσία του στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη αποδεικνύεται, αντίθετα, από επιστολές που έστειλε κατά καιρούς σε φίλους και συγγενείς. Σε μια από αυτές, κατά το ξέσπασμα ακριβώς του πολέμου, ο νεαρός Χο τασσόταν μάλιστα ρητά υπέρ της αποφυγής οποιασδήποτε ανάμιξης σε αυτόν.
Την κατηγορηματικότερη διάψευση της στρατολόγησης του Νγκουγιέν Τατ Τανγκ (όπως ήταν το «κανονικό» όνομα του Χο Τσι Μινχ) στη Στρατιά της Ανατολής την παρέχει ωστόσο ένα έγγραφο του φακέλου του στη γαλλική Ασφάλεια (1920), με όσα στοιχεία είχαν συγκεντρώσει γι’ αυτόν οι γαλλικές κρατικές υπηρεσίες. Ως «προηγούμενες κατοικίες» αναγράφονται εκεί κατά σειρά η γενέτειρά του (Κιμ Λιεν), η Χουέ (όπου σπούδασε) και το Ανάμ (κεντρικό Βιετνάμ, εν γένει), η Αμερική και η Αγγλία. Αν είχε υπηρετήσει στον στρατό της Αντάντ, αυτό σε καμιά περίπτωση δεν θα είχε διαφύγει από τα λαγωνικά που έψαχναν κάθε λεπτομέρεια του παρελθόντος του· η Υπηρεσία Πληροφοριών που τον παρακολουθούσε, με επικεφαλής τον Π. Αρνού, ήταν άλλωστε επιφορτισμένη παράλληλα με την επιτήρηση των «ιθαγενών» πρώην φαντάρων από την Ινδοκίνα (Quin-Judge, όπ.π., σ. 13). Φωτοτυπία του εγγράφου είναι αναρτημένη από καιρό στο αγγλόγλωσσο λήμμα «Ho Chi Minh» της Wikipedia, και συνεπώς προσβάσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Για πρόσφατη μετεγκατάσταση του Χο στο Παρίσι από το Λονδίνο, όπου φέρεται να «σπούδαζε», κάνουν επίσης λόγο οι πρώτες αναφορές της Ασφάλειας στο πρόσωπό του (1919), προσπελάσιμες –κι αυτές– στον ιστότοπο των γαλλικών Υπερπόντιων Αρχείων. Αλλά και ο ειδικός κατάλογος αυτών των τελευταίων, που συνέταξε το 2016 η αρχειονόμος Ολιβιά Πελετιέ, συνοψίζει τις κινήσεις του Χο ως εξής: «1911: ταξιδεύει στην Ευρώπη, την Αφρική και τις ΗΠΑ. 1919: Εγκατάσταση στο Παρίσι» («Hô Chi Minh. Dossiers de surveillance. État des sources conservées aux Archives nationales d’outre-mer», σ. 6).
Ο Σόλων του μύθου…
Με όλα αυτά δεδομένα, πώς πρόκυψε τελικά ο ισχυρισμός για τη μακεδονική θητεία του Βιετναμέζου επαναστάτη; Κάμποσα χρόνια μετά την αρχική «αποκάλυψη», ο Δήμος Εδεσσας θα προσφύγει στη μαρτυρία ενός προσώπου πεθαμένου από καιρό: του δημοσιογράφου και ιστορικού συγγραφέα Σόλωνα Γρηγοριάδη (1912-1994).
Κατά τη διάρκεια επίσκεψης της πρέσβειρας του Βιετνάμ, Τραν Τι Χα Φουόνγκ, στην Εδεσσα (19-20/11/2016) «προκειμένου να συμμετέχει σε μια σειρά εκδηλώσεων με το τίτλο “Ο Μέγας Αλέξανδρος συναντά τον Χο Τσι Μινχ”», διαβάζουμε στον τοπικό ιστότοπο TASTV.gr, της προσφέρθηκαν «κεράσια και νερό, τα στοιχεία που αναγνώρισε ως ταυτότητα της πόλης ο Χο Τσι Μινχ στην συνέντευξη που έδωσε στον Εδεσσαίο πολεμικό ανταποκριτή Σόλωνα Γρηγοριάδη κατά την διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ». Προηγήθηκε διακριτική σχετική ανάρτηση στο edessacity.gr κι ανάλογη τροποποίηση του υφιστάμενου λήμματος «Σόλων Ζέφυρος Γρηγοριάδης» της ελληνικής Wikipedia, με ενοφθαλμισμό μιας φράσης: «ήταν ο πρώτος Ελληνας δημοσιογράφος που πήγε στο Βιετνάμ (1965) ως πολεμικός ανταποκριτής και φέρεται να πήρε συνέντευξη από τον Χο Τσι Μινχ ο οποίος γνώριζε την Εδεσσα και την περιοχή της από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Σύμφωνα με το ιστορικό του λήμματος, η προσθήκη έγινε στις 13/11/2016 από τον υπεύθυνο Πολιτιστικού Τουρισμού του Δήμου Εδεσσας, Βαγγέλη Κυριάκου. Την ίδια ακριβώς μέρα, ο ίδιος τροποποίησε και το αντίστοιχο λήμμα της αγγλόγλωσσης Wikipedia. Δεν τόλμησε, όμως, να ακουμπήσει ούτε το ελληνικό ούτε το αγγλόγλωσσο λήμμα για τον ίδιο τον Χο Τσι Μινχ.
Ακολούθησε η διοργάνωση ημερίδας στο δημοτικό μέγαρο Βέροιας, με τίτλο «Πολιτιστικός τουρισμός και η περίπτωση ιστορικού τουρισμού: Το πέρασμα του Βιετναμέζου ηγέτη Χο Τσι Μινχ από την Ελλάδα και η παραμονή του στη Βέροια και στην Εδεσσα» (24/4/2018), όπου ο κ. Κυριάκου ανέπτυξε εξαιρετικά γλαφυρά τα επιχειρήματα και το σκεπτικό του. Μετά το τουίτερ Δένδια, αυτά θα συνοψιστούν ως εξής για το πανελλήνιο κοινό από τον Παναγιώτη Σαββίδη στο «Πρώτο Θέμα» (7/8/2022):
«Οταν το 1965 ο δημοσιογράφος Σόλων Γρηγοριάδης βρέθηκε στο Βιετνάμ ως πολεμικός ανταποκριτής, συνάντησε –κάτω από απόλυτη μυστικότητα– τον Χο Τσι Μινχ για μία συνέντευξη. Πριν ξεκινήσει η συνέντευξη, ο Βιετναμέζος ηγέτης ρώτησε τον Γρηγοριάδη για την καταγωγή του. Στο άκουσμα της απάντησης “Ελλάδα, Εδεσσα”, τα μάτια του Χο Τσι Μινχ άστραψαν, σχολιάζοντας με διάθεση νοσταλγίας: “Είστε από την πολιτεία των νερών και των κερασιών”. Οπως αποκάλυψε στη συνέχεια στον Ελληνα δημοσιογράφο, ο ίδιος είχε βρεθεί την περίοδο 1916-1917, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην περιοχή της Εδεσσας, υπηρετώντας στον Γαλλικό Στρατό ως μάγειρας και φωτογράφος. Ηταν η εποχή που η πόλη ονομαζόταν Βοδενά και ήταν ξακουστή για τα κεράσια και τα τρεχούμενα νερά της.
»Στη συζήτηση που ακολούθησε το κλίμα ήταν πλέον χαλαρό, σαν δύο φίλοι να ξαναβρέθηκαν μετά από χρόνια. Ο Χο Τσι Μινχ περιέγραψε λεπτομέρειες για τον κάμπο της Εδεσσας και την υγρασία της περιοχής που του θύμιζε την πατρίδα του. Ο ίδιος αποκάλυψε ότι στην αυλή του παλιού νοσοκομείου της πόλης φυτεύτηκε από στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής, ανάμεσά τους και Βιετναμέζους, το θεραπευτικό δέντρο Γκίνγκο Μπιλόμπα, με προέλευση από την Ινδοκίνα.
»Ο Σόλων Γρηγοριάδης δεν ανέφερε σε κανένα ρεπορτάζ της εποχής όσα του αποκάλυψε ο Βιετναμέζος ηγέτης για τη σχέση του με την Ελλάδα και την Εδεσσα. Τα εκμυστηρεύτηκε ωστόσο σε ένα συγγενικό του πρόσωπο, τον Τρύφωνα Σιβένα, που πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του δημοσιογράφου αποκάλυψε τις πληροφορίες σε στελέχη του Δήμου Εδεσσας, τα οποία άρχισαν να ξετυλίγουν το κουβάρι της σχέσης του Χο Τσι Μινχ με την περιοχή».
… και ο Σόλων της Iστορίας
Δικαιούμαστε, φυσικά, να αναρωτηθούμε γιατί ο Μπαρμπα-Χο αποκάλυψε ειδικά στον άγνωστό του Εδεσσαίο δημοσιογράφο ένα μυστικό τόσο προσεκτικά φυλαγμένο επί δεκαετίες. Το όλο σενάριο τινάζεται ωστόσο στον αέρα, όταν αναζητήσουμε τα ρεπορτάζ που δημοσίευσε ο Σόλων Γρηγοριάδης στη «Μακεδονία» (16/1-19/2/1966) για την πρόσφατη αποστολή του στο αμερικανοκρατούμενο Νότιο Βιετνάμ.
Τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων του 1965, διαβάζουμε εκεί (1-5/2/1966), ο Ελληνας δημοσιογράφος πήρε συνέντευξη σε κάποιο σπίτι της κινέζικης συνοικίας της Σαϊγκόν από στελέχη του τοπικού αντάρτικου των Βιετκόγκ, ένα από τα οποία του δήλωσε πως είχε υπηρετήσει στα νιάτα του στη Στρατιά της Ανατολής στη Μακεδονία. Φυσικά, το ανώνυμο αυτό στέλεχος του νοτιοβιετναμικού ΕΑΜ δεν είχε την παραμικρή σχέση με τον Χο Τσι Μινχ, που εκείνη την εποχή ζούσε το Ανόι, πρωτεύουσα του κομμουνιστικού Βόρειου Βιετνάμ, ως πρόεδρος της χώρας και του κυβερνώντος εκεί Κομμουνιστικού Κόμματος!
Αξίζει να παραθέσουμε την ακριβή περιγραφή της σκηνής, για να διαπιστωθεί το μέγεθος της παραχάραξης:
«Γύρω στο τραπέζι βρισκόντουσαν τρεις άνθρωποι, τρεις Βιετναμέζοι. Ενας νέος, ώς 30 χρόνων, και δυο γέροι. […] Ξαφνικά, απροσδόκητα, ένα χαμόγελο χάραξε την στυγνή [sic] μορφή ενός από τους δύο γέρους. Και άκουσα μια ζεστή, φιλική και εγκάρδια θα έλεγα, φωνή:
− Καλώς τον Ελληνα από την Μακεδονία. Καλώς ήλθες από την Μακεδονία.
Και η έκπληξή μου μεγάλωσε, όταν η ίδια ζεστή φωνή πρόσθεσε:
− Καστοριά! Βερτικόπ! Σαλονίκ! Μασεντουάν! Καστοριά! Σαλονίκ! Βερτκόπ!
Ο γέρος αυτός θάπρεπε νάναι τουλάχιστον 65 χρονών. Είχε λεπτά χαρακτηριστικά, σχιστά ασιατικά μάτια, ξυρισμένο πρόσωπο, στο οποίο διαγραφόταν μια ενεργητικότητα όχι συνηθισμένη και ντύσιμο πολύ αξιοπρεπές και σοβαρό. Δεξιά του καθόταν ένας άλλος γέρος, με βιβλική όψη που θύμιζε πολύ Χο Τσι Μινχ. Το ίδιο μυτερό λευκό γενάκι, το ίδιο κατεβαστό μουστάκι, που το επέστεφαν δυο ζωηρά αεικίνητα μάτια και παραπάνω ένα άσπρο άφθονο μαλλί. Και αριστερά του, ένας νέος άνδρας, όχι πάνω από 30-35 χρονών, με αυστηρή και αδρή όψη, με ύφος αρχηγού. […]
Εκείνο που προκάλεσε τη μεγάλη μου έκπληξη ήταν το Βερτικόπ! Βερτικόπ είναι απλούστατα η σημερινή Σκύδρα, 15 χιλιόμετρα κάτω από την Εδεσσα. Πριν από χρόνια – επί τουρκοκρατίας και έως ότου το 1925 ή 30 μετονομασθή, έτσι λεγόταν: Βερτικόπ! Πού τόξερε ο άγνωστος εκείνος Βιετναμέζος;
− Εκείνο το Βερτικόπ… είπα. Πού το ξέρετε;
− Το Βερτικόπ! Μα έχω μείνει εκεί πολλές μέρες!
− Στο Βερτικόπ! Σεις;
− Πολύ απλό πράγμα. Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είχα καταταγεί στην ανάμικτη (ινδοκινέζικη) μεραρχία του γαλλικού στρατού που ήρθε στην ωραία χώρα σας. Πού είσαστε τότε σεις; Στην Καστοριά; Φαντάζομαι, θα είχατε γεννηθή.
− Ναι, ναι, ήμουν πολύ μικρός, αλλά δεν έμενα στην Καστοριά. Ζούσα εκεί κοντά στο Βερτικόπ. Στην Εδεσσα, δηλαδή τότε λεγόταν Βοδενά.
− Βοδενά! Ναι, μια πόλη με πολλά νερά;
− Ακριβώς.
− Δεν έτυχε να πάω, αν και ήταν πολύ κοντά, αλλά άκουσα. Στο Βερτικόπ, λοιπόν, ήταν έδρα της γαλλικής μεραρχίας. Ενα διάστημα, λοιπόν, έμεινα εκεί. Αυτό ήταν όλο».
Σε όλη τη διάρκεια της συνέντευξης, διευκρινίζει παρακάτω ο Γρηγοριάδης, οι σύντροφοι του βετεράνου, «ο γέρος και ο νέος δεν μιλούσαν, δεν γελούσαν. Δεν ξέρω καν αν ξέραν κι αυτοί γαλλικά, μέναν σιωπηλοί σαν Σφίγγες».
Καμιά απολύτως σχέση με τον Χο Τσι Μινχ, με άλλα λόγια. Για τους Βορειοελλαδίτες μυθοπλάστες μας, η «λεπτομέρεια» αυτή είναι ωστόσο άνευ σημασίας. «Από αυτή τη μυστική συνέντευξη», διακήρυξε στην ημερίδα της Βέροιας ο κ. Κυριάκου, «φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Χο Τσι Μινχ ήρθε στη Θεσσαλονίκη, ήρθε στη Μακεδονία, πέρασε από την Εδεσσα, Καστοριά, από τη Σιάτιστα, από τη Βέροια, πέρασε απ’ όλες αυτές τις περιοχές, όπως και όλοι οι στρατιώτες οι οποίοι ήρθαν στο Βιετνάμ. […] Ολα αυτά με κάποιο βέβαια διαφορετικό τρόπο παρουσιάζονται στη συνέντευξη, γιατί καταλαβαίνετε ότι ο Χο Τσι Μινχ το 1965 ήτανε κάτι σαν τον Μπιν Λάντεν σήμερα, έτσι; Αντιλαμβάνεστε, δηλαδή, ότι όποιος μπορούσε να πάρει συνέντευξη από έναν τέτοιον άνθρωπο, λίγο πολύ κινδύνευε η ζωή του».
Στην πραγματικότητα, το 1965 ο Χο Τσι Μινχ δεν ήταν καθόλου παράνομος αλλά αρχηγός επίσημα αναγνωρισμένου κράτους (Βόρειο Βιετνάμ). Και, φυσικά, ουδόλως «κινδύνευσε» κανείς από τους δεκάδες δημοσιογράφους όλης της υφηλίου που του πήραν συνέντευξη στη διάρκεια του πολέμου – μεταξύ άλλων, από τη γαλλική κρατική τηλεόραση (ORTF, 5/6/1964), το νεοζηλανδικό Channel 3 (13/6/1966), το ιαπωνικό Nihon Denpa News (1966), τη βρετανική Saturday Evening Post (16/12/1967) κ.ο.κ. Οσο για το σενάριο πως ο πρόεδρος μιας χώρας έδινε συνέντευξη σε βαθιά παρανομία στα λαϊκά προάστια μιας άλλης, έχει την ίδια ακριβώς αξιοπιστία με τον ισχυρισμό ότι κάποιος συνάντησε πρόσφατα τον Πούτιν σε κάποιο σκοτεινό υπόγειο του Κιέβου…
Προφανώς, δεν τρώνε όλοι κουτόχορτο. Σε σχετική συνέντευξή του προς το μεσημεριανό μαγκαζίνο του Ράδιο Θεσσαλονίκη 94,5 ( 2/8/2022), ο δήμαρχος της Εδεσσας Δημήτρης Γιάννου κατέφυγε έτσι σε απροσδόκητα αμυντικούς τόνους: «Δεν είναι μια ιστορία με φαντασιώσεις, είναι μια πραγματική ιστορία την οποία τη στηρίξαμε σε ιστορικά γεγονότα, σε ντοκουμέντα και κυρίως σε ανθρώπους οι οποίοι μας αφηγήθηκαν, αν θέλετε, λίγο το πρόσωπο και το στιλ του Χο Τσι Μινχ. Δεν είναι δηλαδή ένα παραμύθι το οποίο στήσαμε και θέλουμε γύρω απ’ αυτό το παραμύθι να στήσουμε μια ολόκληρη ιστορία».
Ηθικό επιμύθιο: σερσέ λε τουρίστ
Εξίσου διαφωτιστική αποδεικνύεται η επιχειρηματολογία για τη σχέση μύθου και τουρισμού που ανέπτυξε το 2018 στην ημερίδα της Βέροιας ο κ. Κυριάκου: «Εχω καταλήξει ότι ο τουρισμός και το destination management, που λέμε στο χωριό μου, η διαχείριση προορισμού, χρειάζεται τρία πράγματα για να δουλέψει ρολόι. Το ένα είναι ο τόπος· εύκολο. Το δεύτερο είναι ο μύθος και ο θρύλος. Από μικροί, όλοι μεγαλώσαμε με τα παραμύθια της γιαγιάς. Μας αρέσει το παραμύθι – κι εδώ στην Ελλάδα, ξέρετε, έχουμε πολλούς μύθους. Το τρίτο κομμάτι είναι το κομμάτι της δικτύωσης».
«Οταν μιλάμε για πολιτιστικό τουρισμό», εξήγησε, «το συνδέουμε με μνημεία, το συνδέουμε με πράγματα δύσκολα, με εγκαταστάσεις που είναι λίγο ακριβές ή εν πάση περιπτώσει αρκετά φιλόδοξες». Η περίπτωση όμως του Χο Τσι Μινχ αφορά απεναντίας «άυλη πολιτιστική κληρονομιά»: ένα «κομμάτι» που απλώς «θέλει να το βάλουμε στο μυαλό μας και να το βάλουμε να δουλέψει μ’ ένα διαφορετικό τρόπο».
Υπάρχει, άλλωστε, πλούσια πείρα από σοβαρότερα προηγούμενα εγχειρήματα: ο Βιετναμέζος επαναστάτης, υποστήριξε με αρκετή δόση υπερβολής ο ομιλητής, «είναι holy personality για όλη την Ασία. Είναι όπως έχουμε εμείς το Μέγα Αλέξανδρο, που τον γνωρίζουν και στην Ασία − και μάλιστα το καταλάβαμε όταν πήγαμε με το δήμαρχο Εδεσσας στην Ταϊβάν, σε μια έκθεση, για το πώς αντιδρούσαν όταν τους δείχναμε το Μέγα Αλέξανδρο. Φανταστείτε να τους δείχναμε τότε τον Χο Τσι Μινχ…»
Τάσος Κωστόπουλος
Πηγή: efsyn.gr
Κανείς απολύτως δεν αμφισβήτησε, αντίθετα, τον κεντρικό πυρήνα της υπουργικής ανακοίνωσης: την υποτιθέμενη υπηρεσία του διάσημου Βιετναμέζου επαναστάτη στις τάξεις του γαλλικού στρατού, προτού αναδειχθεί σε στέλεχος του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος, της Κομμουνιστικής Διεθνούς και, τελικά, σε ηγέτη του κομμουνιστικού και εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της πατρίδας του ενάντια στην ιαπωνική κατοχή (1941-1945), τη γαλλική αποικιοκρατία (1945-1954) και την αμερικανική στρατιωτική επέμβαση, μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία 79 ετών το 1969.
Οπως συνέβαινε παλιότερα με την υποτιθέμενη «ελληνική καταγωγή» του Κολόμβου, η σχετική φιλολογία λειτουργεί γαρ τονωτικά για το συλλογικό αυτοσυναίσθημα ουκ ολίγων συμπολιτών μας. Θα αρκούσε, ωστόσο, ένας στοιχειώδης έλεγχος, τόσο των διαθέσιμων βιογραφικών στοιχείων για τον Χο Τσι Μινχ όσο και των ισχυρισμών που προβλήθηκαν για την παρουσία του στην ελληνική Μακεδονία, για να διαπιστωθεί πόσο έωλοι είναι αυτοί οι τελευταίοι και διαυγείς οι λόγοι που τους υπαγόρευσαν.
Το εναρκτήριο λάκτισμα
Για πρώτη φορά, το πανελλήνιο πληροφορήθηκε για το συγκεκριμένο ζήτημα πριν από δέκα ολόκληρα χρόνια, στο αποκορύφωμα της κρίσης των Μνημονίων, με ένα δελτίο Τύπου του Δήμου Εδεσσας (31/10/2012). Αξίζει να παρατεθεί στο σύνολό του:
«Την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου», διαβάζουμε, «επέλεξε για να επισκεφθεί την πόλη μας ο πρώτος πρέσβης του Βιετνάμ στην Ελλάδα, κ. Binh Vu, έπειτα από πρόσκληση του Δημάρχου Εδεσσας, κ. Δημήτριου Γιάννου. Η πρώτη υποδοχή της βιετναμέζικης αποστολής έγινε στο Δημαρχείο από τον Δήμαρχο και τους συνεργάτες του, όπου συζητήθηκαν τα θέματα πιθανών συνεργασιών. Στη συνέχεια ο κ. Binh Vu πραγματοποίησε επίσκεψη στο Επιμελητήριο και παρακολούθησε την εκδήλωση κατάθεσης στεφάνων στο Ηρώον, ενώ παραχώρησε συνέντευξη αμέσως μετά την επίσημη υποδοχή του από τον αντιπεριφερειάρχη Πέλλας, κ. Θεόδωρο Θεοδωρίδη. […] Βασικό μέλημα του πρέσβη ήταν η αναφορά στον δικτυακό τόπο της Εδεσσας (http://www.edessacity.gr/) ότι ο Χο Τσι Μινχ, ο πατέρας του βιετναμέζικου έθνους και ο άνθρωπος που κέρδισε τον πόλεμο του Βιετνάμ, ήταν στρατιώτης στην Εδεσσα με τον Γαλλικό στρατό κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
»Σύμφωνα με τον υπεύθυνο πολιτιστικού τουρισμού, κ. Ευάγγελο Κυριακού, η επίσημη αναγνώριση ότι μια παγκοσμίου φήμης προσωπικότητα όπως ο Χο Τσι Μινχ, υπηρέτησε στην Εδεσσα, δημιουργεί άλλα δεδομένα για τους τουρίστες που προέρχονται από την ΝΑ Ασία και επισκέπτονται τη χώρα μας, καθώς η Εδεσσα μπορεί να ενταχθεί στο πρόγραμμα των τουριστικών πρακτορείων. Για το λόγο αυτό οργανώθηκε από το τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Εδεσσας ειδική ξενάγηση με θέμα “Εδεσσα - Πέλλα - Μακεδονία, Στα βήματα του Χο Τσι Μινχ”.
»Στα πλαίσια της αναζήτησης πληροφοριών ο κ. Binh Vu επισκέφθηκε μαζί με τον Δήμαρχο Εδεσσας, τον κ. Τρύφωνα Σιβένα (107 χρονών σήμερα), παρουσία του πρώην Νομάρχη και Βουλευτή Πάκη Σιβένα, όπου επιβεβαιώθηκε το γεγονός με μοναδικές λεπτομέρειες. Ο Χο Τσι Μινχ, σύμφωνα με προφορικές πηγές, πέρασε από την Εδεσσα καθώς ήταν στρατιώτης του γαλλικού στρατού στην περιοχή κάτω από την Εδεσσα προς την Σκύδρα.
»Στην συνέχεια και λίγο πριν την επιστροφή του ο πρέσβης του Βιετνάμ φύτεψε συμβολικά μαζί με τον Δήμαρχο Εδεσσας, το δέντρο της φιλίας των λαών, στην αυλή του παλιού γαλλικού νοσοκομείου (σημερινό ΚΑΠΗ & Δημόσια Βιβλιοθήκη) πάνω στην οδό (Φιλίππου) που άνοιξαν γάλλοι στρατιώτες, ένα φυτό δίπλα στο τεράστιο και εξαιρετικά σπάνιο Ginkgo Biloba, το οποίο φυτεύτηκε την περίοδο εκείνη από τους Γάλλους. Ο πρέσβης και η αποστολή αναχώρησε από την Εδεσσα υποσχόμενος ότι όπως η Ελλάδα βοήθησε το Βιετνάμ στις δύσκολες στιγμές του έτσι και το Βιετνάμ θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να ξεπεράσει η χώρα μας την κρίση.
»Το Βιετνάμ είναι μια από τις ανερχόμενες οικονομίες στην Ν.Α. Ασία με πληθυσμό 88.000.000 και έκταση τριπλάσια από αυτή της Ελλάδας. Η ανάπτυξη που είχε παρά την παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση ήταν 7% ΑΕΠ. Παρά την βιομηχανική του ανάπτυξη, λόγω της κλιματικής και γεωγραφικής ζώνης, υπάρχει έλλειψη φρούτων και λαχανικών για τα οποία υπάρχει ιδιαίτερη ζήτηση. Σύμφωνα με τον πρέσβη του Βιετνάμ η τεκμηρίωση ότι ο Χο Τσι Μινχ ήταν στρατιώτης στην Εδεσσα, κάτι που είναι έως σήμερα εντελώς άγνωστο, καθώς και τα πλούσια φυσικά προϊόντα της περιοχής θα μπορούσαν να προσελκύσουν πολλούς Ασιάτες επισκέπτες και επιχειρηματίες».
Ευθύς εξαρχής τα πράγματα ήταν, λοιπόν, αρκετά σαφή. Ο ισχυρισμός περί μακεδονικής θητείας του Μπαρμπα-Χο στη Στρατιά της Ανατολής προήλθε από το δημοτικό πόρταλ της Εδεσσας, σε μια συγκυρία έντονα σημαδεμένη από τη μνημονιακή «εσωτερική υποτίμηση», τη δραστική συρρίκνωση της εσωτερικής αγοράς και την εναγώνια αναζήτηση εξωτερικών αγορών για τα τοπικά προϊόντα − συνθήκες που, με τη σειρά τους, γέννησαν το όραμα ενός ρεύματος «ιστορικού τουρισμού» από την (πολυάνθρωπη κι αναπτυσσόμενη) Απω Ανατολή προς τη γραφική πρωτεύουσα του Νομού Πέλλας.
Ας μην ξεχνάμε ότι, παρά το «σοσιαλιστικό» –θεωρητικά– περίβλημα του εκεί καθεστώτος, τη διατήρηση της επίσημης λατρείας του κομμουνιστή Χο Τσι Μινχ και τα ποτάμια αίματος που χύθηκαν κάποτε για ν’ αποκρουστεί η αμερικανική επέμβαση, το Βιετνάμ είναι σήμερα μια κανονικότατη καπιταλιστική χώρα α λα κινεζικά. Αρχιτέκτονας δε αυτής της παλινόρθωσης υπήρξε, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο ίδιος άνθρωπος (Νγκουγιέν Σοάν Οάν) που, ως «προσωρινός πρωθυπουργός» της στρατιωτικής χούντας του Νότιου Βιετνάμ, είχε «καλέσει» το 1965 τις ΗΠΑ να επέμβουν στρατιωτικά στη χώρα του.
Τα εγχώρια πόρταλ αναπαρήγαγαν φυσικά μ’ ενθουσιασμό την «είδηση», αντιγράφοντας κατά κανόνα το παραπάνω δελτίο Τύπου, με μιαν αξιοσημείωτη όμως λαθροχειρία: αντί για τον δημοτικό ιστότοπο, ως πρωταρχική πηγή της αναγόρευσαν τον ίδιο τον πρέσβη, προσδίδοντάς της πολύ μεγαλύτερη αληθοφάνεια. «Στρατιώτης στην Εδεσσα ήταν, κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ο Χο Τσι Μινχ, πατέρας του βιετναμέζικου έθνους και ο άνθρωπος που κέρδισε τον πόλεμο του Βιετνάμ. Αυτό τουλάχιστον ανέφερε ο πρώτος πρέσβης του Βιετνάμ στην Ελλάδα Μπιν Βου που επισκέφθηκε την Εδεσσα μετά από πρόσκληση του δημάρχου Δημήτρη Γιάννου, κατά τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου», διαβάζουμε λ.χ. στο protothema.gr (1/11/2012).
Η αντίρρηση των πηγών
Σε αντίθεση με το Τμήμα Πολιτιστικού Τουρισμού του Δήμου Εδεσσας και τους ενθουσιώδεις ακολούθους του, οι διαθέσιμες ιστορικές πηγές όχι μόνο αγνοούν πλήρως την ελληνομακεδονική θητεία του διάσημου επαναστάτη αλλά σκιαγραφούν και μια πολύ διαφορετική διαδρομή του εκείνα τα χρόνια.
Η πρώτη βιογραφία του που κυκλοφόρησε στη Δύση το 1967 από τον Γάλλο ιστορικό και δημοσιογράφο Ζαν Λακουτίρ, όχι μόνο δεν αναφέρει το παραμικρό περί στρατολογίας του Μπαρμπα-Χο στα στρατεύματα της Αντάντ, αλλά περιγράφει ως εξής τις κινήσεις του κατά την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα: έχοντας εγκαταλείψει το 1911 την πατρίδα του, σε ηλικία 21 ετών, ως βοηθός μαγείρου σε επιβατηγό πλοίο, γύρισε επί μια τριετία τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ· το 1914 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου συνδέθηκε με το παράνομο κινέζικο συνδικάτο «Υπερπόντιοι Εργάτες», και στα τέλη του 1917 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου το 1919 υπέβαλε στις συμμαχικές κυβερνήσεις τη διάσημη προκήρυξη με τις «Διεκδικήσεις του Αναμίτικου λαού» (Jean Lacouture, «Ho Chi Minh», 2η αναθεωρημένη έκδοση, Παρίσι 1976, σ. 17-20).
Η αφήγηση αυτή ταυτίζεται με το επίσημο κομματικό βιογραφικό του, όπως διαπιστώνουμε από την αντιπαραβολή με σχετική έκδοση των «ξενόγλωσσων εκδόσεων Ανόι» που κυκλοφόρησε στα ελληνικά («Χο Τσι Μινχ. Εκλεκτά έργα», εκδ. Μνήμη, Αθήναι χ.χ., σ. 7-10). Το περιεχόμενό της δεν αμφισβητείται, ωστόσο, ούτε από το κυριότερο αντικομμουνιστικό έργο της ίδιας εποχής (Hoang Van Chi, «From Colonialism to Communism», N. Υόρκη 1964, σ. 52-3), ενώ αναπαράγεται και σε λαϊκότερες αμερικανικές εκδόσεις.
Κάποια σημεία παραμένουν ασαφή, όπως η ακριβής χρονική στιγμή της μετεγκατάστασης του Χο στο Παρίσι: τέλη του 1917 (όπως υποστήριξε ο ίδιος, επιβεβαίωσαν παλιοί συναγωνιστές ή αντίπαλοί του κι αποδέχονται οι περισσότεροι ιστορικοί), Ιούνιος του 1919 (όπως πίστευε η γαλλική Ασφάλεια και δέχονται ορισμένοι άλλοι) ή κάπου ανάμεσα, όπως εκτιμούν κάποιοι τρίτοι; Πουθενά δεν προκύπτει όμως το παραμικρό περί συμμετοχής του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πόσο μάλλον στην καθ’ ημάς Ανατολή. Η παρουσία του στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη αποδεικνύεται, αντίθετα, από επιστολές που έστειλε κατά καιρούς σε φίλους και συγγενείς. Σε μια από αυτές, κατά το ξέσπασμα ακριβώς του πολέμου, ο νεαρός Χο τασσόταν μάλιστα ρητά υπέρ της αποφυγής οποιασδήποτε ανάμιξης σε αυτόν.
Την κατηγορηματικότερη διάψευση της στρατολόγησης του Νγκουγιέν Τατ Τανγκ (όπως ήταν το «κανονικό» όνομα του Χο Τσι Μινχ) στη Στρατιά της Ανατολής την παρέχει ωστόσο ένα έγγραφο του φακέλου του στη γαλλική Ασφάλεια (1920), με όσα στοιχεία είχαν συγκεντρώσει γι’ αυτόν οι γαλλικές κρατικές υπηρεσίες. Ως «προηγούμενες κατοικίες» αναγράφονται εκεί κατά σειρά η γενέτειρά του (Κιμ Λιεν), η Χουέ (όπου σπούδασε) και το Ανάμ (κεντρικό Βιετνάμ, εν γένει), η Αμερική και η Αγγλία. Αν είχε υπηρετήσει στον στρατό της Αντάντ, αυτό σε καμιά περίπτωση δεν θα είχε διαφύγει από τα λαγωνικά που έψαχναν κάθε λεπτομέρεια του παρελθόντος του· η Υπηρεσία Πληροφοριών που τον παρακολουθούσε, με επικεφαλής τον Π. Αρνού, ήταν άλλωστε επιφορτισμένη παράλληλα με την επιτήρηση των «ιθαγενών» πρώην φαντάρων από την Ινδοκίνα (Quin-Judge, όπ.π., σ. 13). Φωτοτυπία του εγγράφου είναι αναρτημένη από καιρό στο αγγλόγλωσσο λήμμα «Ho Chi Minh» της Wikipedia, και συνεπώς προσβάσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Για πρόσφατη μετεγκατάσταση του Χο στο Παρίσι από το Λονδίνο, όπου φέρεται να «σπούδαζε», κάνουν επίσης λόγο οι πρώτες αναφορές της Ασφάλειας στο πρόσωπό του (1919), προσπελάσιμες –κι αυτές– στον ιστότοπο των γαλλικών Υπερπόντιων Αρχείων. Αλλά και ο ειδικός κατάλογος αυτών των τελευταίων, που συνέταξε το 2016 η αρχειονόμος Ολιβιά Πελετιέ, συνοψίζει τις κινήσεις του Χο ως εξής: «1911: ταξιδεύει στην Ευρώπη, την Αφρική και τις ΗΠΑ. 1919: Εγκατάσταση στο Παρίσι» («Hô Chi Minh. Dossiers de surveillance. État des sources conservées aux Archives nationales d’outre-mer», σ. 6).
Ο Σόλων του μύθου…
Με όλα αυτά δεδομένα, πώς πρόκυψε τελικά ο ισχυρισμός για τη μακεδονική θητεία του Βιετναμέζου επαναστάτη; Κάμποσα χρόνια μετά την αρχική «αποκάλυψη», ο Δήμος Εδεσσας θα προσφύγει στη μαρτυρία ενός προσώπου πεθαμένου από καιρό: του δημοσιογράφου και ιστορικού συγγραφέα Σόλωνα Γρηγοριάδη (1912-1994).
Κατά τη διάρκεια επίσκεψης της πρέσβειρας του Βιετνάμ, Τραν Τι Χα Φουόνγκ, στην Εδεσσα (19-20/11/2016) «προκειμένου να συμμετέχει σε μια σειρά εκδηλώσεων με το τίτλο “Ο Μέγας Αλέξανδρος συναντά τον Χο Τσι Μινχ”», διαβάζουμε στον τοπικό ιστότοπο TASTV.gr, της προσφέρθηκαν «κεράσια και νερό, τα στοιχεία που αναγνώρισε ως ταυτότητα της πόλης ο Χο Τσι Μινχ στην συνέντευξη που έδωσε στον Εδεσσαίο πολεμικό ανταποκριτή Σόλωνα Γρηγοριάδη κατά την διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ». Προηγήθηκε διακριτική σχετική ανάρτηση στο edessacity.gr κι ανάλογη τροποποίηση του υφιστάμενου λήμματος «Σόλων Ζέφυρος Γρηγοριάδης» της ελληνικής Wikipedia, με ενοφθαλμισμό μιας φράσης: «ήταν ο πρώτος Ελληνας δημοσιογράφος που πήγε στο Βιετνάμ (1965) ως πολεμικός ανταποκριτής και φέρεται να πήρε συνέντευξη από τον Χο Τσι Μινχ ο οποίος γνώριζε την Εδεσσα και την περιοχή της από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Σύμφωνα με το ιστορικό του λήμματος, η προσθήκη έγινε στις 13/11/2016 από τον υπεύθυνο Πολιτιστικού Τουρισμού του Δήμου Εδεσσας, Βαγγέλη Κυριάκου. Την ίδια ακριβώς μέρα, ο ίδιος τροποποίησε και το αντίστοιχο λήμμα της αγγλόγλωσσης Wikipedia. Δεν τόλμησε, όμως, να ακουμπήσει ούτε το ελληνικό ούτε το αγγλόγλωσσο λήμμα για τον ίδιο τον Χο Τσι Μινχ.
«Οταν το 1965 ο δημοσιογράφος Σόλων Γρηγοριάδης βρέθηκε στο Βιετνάμ ως πολεμικός ανταποκριτής, συνάντησε –κάτω από απόλυτη μυστικότητα– τον Χο Τσι Μινχ για μία συνέντευξη. Πριν ξεκινήσει η συνέντευξη, ο Βιετναμέζος ηγέτης ρώτησε τον Γρηγοριάδη για την καταγωγή του. Στο άκουσμα της απάντησης “Ελλάδα, Εδεσσα”, τα μάτια του Χο Τσι Μινχ άστραψαν, σχολιάζοντας με διάθεση νοσταλγίας: “Είστε από την πολιτεία των νερών και των κερασιών”. Οπως αποκάλυψε στη συνέχεια στον Ελληνα δημοσιογράφο, ο ίδιος είχε βρεθεί την περίοδο 1916-1917, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην περιοχή της Εδεσσας, υπηρετώντας στον Γαλλικό Στρατό ως μάγειρας και φωτογράφος. Ηταν η εποχή που η πόλη ονομαζόταν Βοδενά και ήταν ξακουστή για τα κεράσια και τα τρεχούμενα νερά της.
»Στη συζήτηση που ακολούθησε το κλίμα ήταν πλέον χαλαρό, σαν δύο φίλοι να ξαναβρέθηκαν μετά από χρόνια. Ο Χο Τσι Μινχ περιέγραψε λεπτομέρειες για τον κάμπο της Εδεσσας και την υγρασία της περιοχής που του θύμιζε την πατρίδα του. Ο ίδιος αποκάλυψε ότι στην αυλή του παλιού νοσοκομείου της πόλης φυτεύτηκε από στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής, ανάμεσά τους και Βιετναμέζους, το θεραπευτικό δέντρο Γκίνγκο Μπιλόμπα, με προέλευση από την Ινδοκίνα.
»Ο Σόλων Γρηγοριάδης δεν ανέφερε σε κανένα ρεπορτάζ της εποχής όσα του αποκάλυψε ο Βιετναμέζος ηγέτης για τη σχέση του με την Ελλάδα και την Εδεσσα. Τα εκμυστηρεύτηκε ωστόσο σε ένα συγγενικό του πρόσωπο, τον Τρύφωνα Σιβένα, που πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του δημοσιογράφου αποκάλυψε τις πληροφορίες σε στελέχη του Δήμου Εδεσσας, τα οποία άρχισαν να ξετυλίγουν το κουβάρι της σχέσης του Χο Τσι Μινχ με την περιοχή».
… και ο Σόλων της Iστορίας
Δικαιούμαστε, φυσικά, να αναρωτηθούμε γιατί ο Μπαρμπα-Χο αποκάλυψε ειδικά στον άγνωστό του Εδεσσαίο δημοσιογράφο ένα μυστικό τόσο προσεκτικά φυλαγμένο επί δεκαετίες. Το όλο σενάριο τινάζεται ωστόσο στον αέρα, όταν αναζητήσουμε τα ρεπορτάζ που δημοσίευσε ο Σόλων Γρηγοριάδης στη «Μακεδονία» (16/1-19/2/1966) για την πρόσφατη αποστολή του στο αμερικανοκρατούμενο Νότιο Βιετνάμ.
Αξίζει να παραθέσουμε την ακριβή περιγραφή της σκηνής, για να διαπιστωθεί το μέγεθος της παραχάραξης:
«Γύρω στο τραπέζι βρισκόντουσαν τρεις άνθρωποι, τρεις Βιετναμέζοι. Ενας νέος, ώς 30 χρόνων, και δυο γέροι. […] Ξαφνικά, απροσδόκητα, ένα χαμόγελο χάραξε την στυγνή [sic] μορφή ενός από τους δύο γέρους. Και άκουσα μια ζεστή, φιλική και εγκάρδια θα έλεγα, φωνή:
− Καλώς τον Ελληνα από την Μακεδονία. Καλώς ήλθες από την Μακεδονία.
Και η έκπληξή μου μεγάλωσε, όταν η ίδια ζεστή φωνή πρόσθεσε:
− Καστοριά! Βερτικόπ! Σαλονίκ! Μασεντουάν! Καστοριά! Σαλονίκ! Βερτκόπ!
Ο γέρος αυτός θάπρεπε νάναι τουλάχιστον 65 χρονών. Είχε λεπτά χαρακτηριστικά, σχιστά ασιατικά μάτια, ξυρισμένο πρόσωπο, στο οποίο διαγραφόταν μια ενεργητικότητα όχι συνηθισμένη και ντύσιμο πολύ αξιοπρεπές και σοβαρό. Δεξιά του καθόταν ένας άλλος γέρος, με βιβλική όψη που θύμιζε πολύ Χο Τσι Μινχ. Το ίδιο μυτερό λευκό γενάκι, το ίδιο κατεβαστό μουστάκι, που το επέστεφαν δυο ζωηρά αεικίνητα μάτια και παραπάνω ένα άσπρο άφθονο μαλλί. Και αριστερά του, ένας νέος άνδρας, όχι πάνω από 30-35 χρονών, με αυστηρή και αδρή όψη, με ύφος αρχηγού. […]
Εκείνο που προκάλεσε τη μεγάλη μου έκπληξη ήταν το Βερτικόπ! Βερτικόπ είναι απλούστατα η σημερινή Σκύδρα, 15 χιλιόμετρα κάτω από την Εδεσσα. Πριν από χρόνια – επί τουρκοκρατίας και έως ότου το 1925 ή 30 μετονομασθή, έτσι λεγόταν: Βερτικόπ! Πού τόξερε ο άγνωστος εκείνος Βιετναμέζος;
− Εκείνο το Βερτικόπ… είπα. Πού το ξέρετε;
− Το Βερτικόπ! Μα έχω μείνει εκεί πολλές μέρες!
− Στο Βερτικόπ! Σεις;
− Πολύ απλό πράγμα. Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είχα καταταγεί στην ανάμικτη (ινδοκινέζικη) μεραρχία του γαλλικού στρατού που ήρθε στην ωραία χώρα σας. Πού είσαστε τότε σεις; Στην Καστοριά; Φαντάζομαι, θα είχατε γεννηθή.
− Ναι, ναι, ήμουν πολύ μικρός, αλλά δεν έμενα στην Καστοριά. Ζούσα εκεί κοντά στο Βερτικόπ. Στην Εδεσσα, δηλαδή τότε λεγόταν Βοδενά.
− Βοδενά! Ναι, μια πόλη με πολλά νερά;
− Ακριβώς.
− Δεν έτυχε να πάω, αν και ήταν πολύ κοντά, αλλά άκουσα. Στο Βερτικόπ, λοιπόν, ήταν έδρα της γαλλικής μεραρχίας. Ενα διάστημα, λοιπόν, έμεινα εκεί. Αυτό ήταν όλο».
Σε όλη τη διάρκεια της συνέντευξης, διευκρινίζει παρακάτω ο Γρηγοριάδης, οι σύντροφοι του βετεράνου, «ο γέρος και ο νέος δεν μιλούσαν, δεν γελούσαν. Δεν ξέρω καν αν ξέραν κι αυτοί γαλλικά, μέναν σιωπηλοί σαν Σφίγγες».
Καμιά απολύτως σχέση με τον Χο Τσι Μινχ, με άλλα λόγια. Για τους Βορειοελλαδίτες μυθοπλάστες μας, η «λεπτομέρεια» αυτή είναι ωστόσο άνευ σημασίας. «Από αυτή τη μυστική συνέντευξη», διακήρυξε στην ημερίδα της Βέροιας ο κ. Κυριάκου, «φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Χο Τσι Μινχ ήρθε στη Θεσσαλονίκη, ήρθε στη Μακεδονία, πέρασε από την Εδεσσα, Καστοριά, από τη Σιάτιστα, από τη Βέροια, πέρασε απ’ όλες αυτές τις περιοχές, όπως και όλοι οι στρατιώτες οι οποίοι ήρθαν στο Βιετνάμ. […] Ολα αυτά με κάποιο βέβαια διαφορετικό τρόπο παρουσιάζονται στη συνέντευξη, γιατί καταλαβαίνετε ότι ο Χο Τσι Μινχ το 1965 ήτανε κάτι σαν τον Μπιν Λάντεν σήμερα, έτσι; Αντιλαμβάνεστε, δηλαδή, ότι όποιος μπορούσε να πάρει συνέντευξη από έναν τέτοιον άνθρωπο, λίγο πολύ κινδύνευε η ζωή του».
Στην πραγματικότητα, το 1965 ο Χο Τσι Μινχ δεν ήταν καθόλου παράνομος αλλά αρχηγός επίσημα αναγνωρισμένου κράτους (Βόρειο Βιετνάμ). Και, φυσικά, ουδόλως «κινδύνευσε» κανείς από τους δεκάδες δημοσιογράφους όλης της υφηλίου που του πήραν συνέντευξη στη διάρκεια του πολέμου – μεταξύ άλλων, από τη γαλλική κρατική τηλεόραση (ORTF, 5/6/1964), το νεοζηλανδικό Channel 3 (13/6/1966), το ιαπωνικό Nihon Denpa News (1966), τη βρετανική Saturday Evening Post (16/12/1967) κ.ο.κ. Οσο για το σενάριο πως ο πρόεδρος μιας χώρας έδινε συνέντευξη σε βαθιά παρανομία στα λαϊκά προάστια μιας άλλης, έχει την ίδια ακριβώς αξιοπιστία με τον ισχυρισμό ότι κάποιος συνάντησε πρόσφατα τον Πούτιν σε κάποιο σκοτεινό υπόγειο του Κιέβου…
Ηθικό επιμύθιο: σερσέ λε τουρίστ
Εξίσου διαφωτιστική αποδεικνύεται η επιχειρηματολογία για τη σχέση μύθου και τουρισμού που ανέπτυξε το 2018 στην ημερίδα της Βέροιας ο κ. Κυριάκου: «Εχω καταλήξει ότι ο τουρισμός και το destination management, που λέμε στο χωριό μου, η διαχείριση προορισμού, χρειάζεται τρία πράγματα για να δουλέψει ρολόι. Το ένα είναι ο τόπος· εύκολο. Το δεύτερο είναι ο μύθος και ο θρύλος. Από μικροί, όλοι μεγαλώσαμε με τα παραμύθια της γιαγιάς. Μας αρέσει το παραμύθι – κι εδώ στην Ελλάδα, ξέρετε, έχουμε πολλούς μύθους. Το τρίτο κομμάτι είναι το κομμάτι της δικτύωσης».
«Οταν μιλάμε για πολιτιστικό τουρισμό», εξήγησε, «το συνδέουμε με μνημεία, το συνδέουμε με πράγματα δύσκολα, με εγκαταστάσεις που είναι λίγο ακριβές ή εν πάση περιπτώσει αρκετά φιλόδοξες». Η περίπτωση όμως του Χο Τσι Μινχ αφορά απεναντίας «άυλη πολιτιστική κληρονομιά»: ένα «κομμάτι» που απλώς «θέλει να το βάλουμε στο μυαλό μας και να το βάλουμε να δουλέψει μ’ ένα διαφορετικό τρόπο».
Υπάρχει, άλλωστε, πλούσια πείρα από σοβαρότερα προηγούμενα εγχειρήματα: ο Βιετναμέζος επαναστάτης, υποστήριξε με αρκετή δόση υπερβολής ο ομιλητής, «είναι holy personality για όλη την Ασία. Είναι όπως έχουμε εμείς το Μέγα Αλέξανδρο, που τον γνωρίζουν και στην Ασία − και μάλιστα το καταλάβαμε όταν πήγαμε με το δήμαρχο Εδεσσας στην Ταϊβάν, σε μια έκθεση, για το πώς αντιδρούσαν όταν τους δείχναμε το Μέγα Αλέξανδρο. Φανταστείτε να τους δείχναμε τότε τον Χο Τσι Μινχ…»
Τάσος Κωστόπουλος
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου