Αλλος ένας νόμος για τα ΑΕΙ

Το νέο σχέδιο νόμου, εκτός του ότι διαλύει πράγματι το Πανεπιστήμιο ως πεδίο ακαδημαϊκής ελευθερίας και καλλιέργειας της επιστήμης στην υπηρεσία της κοινωνίας, αναδεικνύει και την ιδεολογία που παράγει ένα τέτοιο σχέδιο νόμου, η οποία βρίσκεται εκτός δημοκρατικού τόξου.
Το δημοσιοποιημένο σχέδιο νόμου για τα ΑΕΙ αποτελεί μία από τις πολλές απόπειρες που έχουν γίνει σχεδόν δεκαπέντε χρόνια τώρα για να εξαφανιστεί το πρότυπο λειτουργίας του Πανεπιστημίου που έφερε η εποχή της Μεταπολίτευσης, δηλαδή του δημοκρατικού Πανεπιστημίου. Πρόκειται για ένα σχέδιο-μαμούθ που θυμίζει την αρχιτεκτονική των μνημονίων και άρα δύσκολα διαβάζεται, ενώ ήδη ένα μεγάλο μέρος της πανεπιστημιακής κοινότητας είναι αρνητική και το καταγγέλλει ουσιαστικά ως αντιδημοκρατικό.

Οι επιμέρους ρυθμίσεις του σχεδίου νόμου με συστηματικό τρόπο «εξαφανίζουν» κάθε θεσμό και φορέα που θα μπορούσε να εγγυηθεί μια δικαιοκρατική λειτουργία του Πανεπιστημίου και άρα να διασφαλίσει την επιστημονική και κοινωνική του αποστολή. Επομένως, πριν από κάθε άλλο σχόλιο βρισκόμαστε ενώπιον της πρόκλησης να ξαναθυμίσουμε τι είναι και γιατί θέλουμε ένα δημοκρατικό Πανεπιστήμιο. Τρία σημεία μπορεί άμεσα να ξεχωρίσουν για να εξηγήσουμε γιατί θέλουμε ένα δημοκρατικό Πανεπιστήμιο:
1. Για να αναπτύσσονται ελεύθερα και χωρίς εμπόδια η έρευνα, η διδασκαλία, η διακίνηση ιδεών και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης για τους μελλοντικούς επιστήμονες με κύρια στόχευση την ανθρώπινη ευτυχία και ευημερία. Αυτό δεν μπορεί να γίνει:

• εάν η διοίκηση του Πανεπιστημίου δεν έχει συναίνεση και νομιμοποίηση από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας,
• εάν η ίδια η κοινότητα δεν συμμετέχει στη διοίκηση του Πανεπιστημίου και δεν επιλέγει εκείνους που τη διοικούν,
• εάν η ίδια η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν ελέγχει τις πράξεις των οργάνων διοίκησης του Πανεπιστημίου, μέσα από τις θεσμικές εκλογικές διαδικασίες και τα άλλα μέσα ελέγχου (βλ. για όλα αυτά την εκλογή των διοικήσεων και τη σύνθεση των οργάνων στον νέο νόμο),
• εάν η στελέχωση του Πανεπιστημίου δεν ανανεώνεται συνεχώς με νέες γενιές επιστημόνων, που θα παίρνουν τη σκυτάλη από τους παλαιότερους (βλ. π.χ. για τη δυνατότητα των συνταξιούχων καθηγητών να διδάσκουν κανονικά «για πάντα»),
• εάν η παροχή του διδακτικού έργου δεν γίνεται με όρους ελευθερίας της διδακτικής ύλης, της διδασκαλίας και ισότιμης συμμετοχής στην ακαδημαϊκή κοινότητα, εγγυήσεων εργασιακής ασφάλειας και δικαιοκρατικής διαδικασίας εξέλιξης στην ακαδημαϊκή ιεραρχία, άρσης οποιουδήποτε εξωθεσμικού εμποδίου και αδιαφανούς εξουσίας από ιεραρχικά ανώτερους (βλ. σχετ. για την κατάργηση της μονιμότητας των επίκουρων καθηγητών και τις εξελίξεις του ΔΕΠ),
• εάν η χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων υπάγεται αποκλειστικά στους νόμους της αγοράς (όπως θα συμβεί με τη χρηματοδότηση των ΑΕΙ), και
• εάν δεν διασφαλίζεται η πλήρης ανεξαρτησία της πανεπιστημιακής ζωής και λειτουργίας από την κάθε πολιτική εξουσία (όλα τα παραπάνω οδηγούν στο μακρύ χέρι του υπουργείου).

2. Για να μπορούν να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις και οι συνθήκες σύνδεσης του Πανεπιστημίου με την κοινωνία και τις προσδοκίες της και να επιτυγχάνεται η διοχέτευση της πανεπιστημιακής γνώσης, των επιτευγμάτων της έρευνας και της θεωρίας σε όλο το κοινωνικό φάσμα με στόχο μια καλύτερη υλική και πνευματική ζωή για όλους:
Αυτό δεν μπορεί να γίνει:

• Εάν το Πανεπιστήμιο λειτουργεί με στεγανά που αποτρέπουν την πρόσβαση σε αυτό μεγάλου μέρους της νεολαίας των λαϊκών στρωμάτων.
• Εάν μέσω των εμποδίων πρόσβασης στο Πανεπιστήμιο δημιουργούνται ανταγωνιστικές «ροές» προς την ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση και την παραπαιδεία.
• Εάν απαξιώνεται συνεχώς και υπονομεύεται το έργο που γίνεται στα ελληνικά Πανεπιστήμια.
• Εάν, αναδεικνύοντας τη χώρα σε αποκλειστικό πεδίο τουρισμού, παραοικονομίας και βρόμικης οικονομίας, συστηματικά διαστρεβλώνεται και απαξιώνεται η δυνατότητα του Πανεπιστημίου να συμβάλλει στην καλυτέρευση των συνθηκών ζωής.
• Εάν επίσημα χλευάζονται όλες οι δημοκρατικές κατακτήσεις και τα δικαιώματα που η γενιά της Μεταπολίτευσης έχει επιτύχει και που αποτελούν εγγύηση μιας καλής ζωής μέσα από τη διασφάλιση των δικαιωμάτων.
• Εάν η πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο και οι σπουδές συνδέονται με τις ιδεοληψίες περί αριστείας από εκείνους που λειτουργούν ως αποικιοκράτες-φιλέλληνες.

3. Για να καλλιεργείται η ιδέα του πολίτη και η πολιτική συνείδηση των φοιτητών, ώστε να μάθουν αφενός να ζουν ως πολίτες και όχι ως ιδιώτες-άτομα στον δημόσιο βίο τους και αφετέρου να αντιλαμβάνονται τον «άλλον» (ακόμα και τον πλέον απάνθρωπο «άλλον») μέσα από το πρίσμα του πολίτη και όχι του εκδικητή τιμωρού.
Αυτό δεν μπορεί να γίνει:

• Εάν στο Πανεπιστήμιο αναπαράγονται μικρο-πολιτικά πελατειακά δίκτυα υπό το πρόσχημα θεσμικών μεταρρυθμίσεων (βλ. σχετικά το πώς διαμορφώνεται η διοίκηση του Πανεπιστημίου με το νέο σχέδιο νόμου).
• Εάν καλλιεργούνται μονοθεματικά πρακτικές τιμωρίας, καταστολής και συνεχούς επιτήρησης που διχάζουν τους νέους και την ακαδημαϊκή κοινότητα (η ίδρυση της πανεπιστημιακής αστυνομίας και το νέο πειθαρχικό δίκαιο των φοιτητών είναι χαρακτηριστικά μέτρα).
• Εάν θεωρείται ότι η κοινωνική χειραφέτηση είναι δυσλειτουργία και το ιδεατό μοντέλο διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου είναι το «μοναρχικό – απολυταρχικό» μοντέλο (βλ. αρμοδιότητες πρύτανη), που συγκαλύπτεται από το ευφυολόγημα της αποτελεσματικότητας (βλ. την κατάργηση της εκλογής των φοιτητών μέσω παρατάξεων στα πανεπιστημιακά όργανα ώστε να ελέγχονται ατομικά καλύτερα, τη μη συμμετοχή των διοικητικών υπαλλήλων στη Σύγκλητο και τη μετατροπή της Συγκλήτου σε ένα δοτό όργανο που θυμίζει έντονα άλλες εποχές).
• Εάν διαλύονται όλα τα όργανα και επιμέρους θεσμοί που εγγυώνται και ελέγχουν και συνδράμουν με ήπια μέσα και εργαλεία στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των φοιτητών (η επιτροπή ισότητας, ο συνήγορος του φοιτητή είναι τέτοια όργανα).

Δεν θα επιχειρηματολογήσω περαιτέρω σχετικά με την αναγκαιότητα του δημοκρατικού Πανεπιστημίου. Το θέμα δεν εξαντλείται εδώ. Ομως, το ερώτημα δεν είναι πλέον γιατί «εμείς» θέλουμε το δημοκρατικό Πανεπιστήμιο, αλλά γιατί οι εμπνευστές του σχεδίου νόμου δεν το θέλουν. Αυτό είναι το ερώτημα. Διότι το νέο σχέδιο νόμου, εκτός του ότι διαλύει πράγματι το Πανεπιστήμιο ως πεδίο ακαδημαϊκής ελευθερίας και καλλιέργειας της επιστήμης στην υπηρεσία της κοινωνίας, αναδεικνύει και την ιδεολογία που παράγει ένα τέτοιο σχέδιο νόμου, η οποία βρίσκεται κατά τη γνώμη μου εκτός δημοκρατικού τόξου.
Επειδή κανένα νομοθέτημα δεν εφαρμόζεται έξω από τις ειδικές συνθήκες που διαμορφώνουν τις κοινωνικές σχέσεις και τις πολιτισμικές πρακτικές που το πλαισιώνουν, κανένας σήμερα στην Ελλάδα δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι διασφαλίζει τη δημοκρατία επαναφέροντας την έδρα του καθηγητή, υποσχόμενος/η λεφτά για τους πρωτοβάθμιους και δημιουργώντας κλίμα εκκλησιαστικού κολεγίου μέσα στα Πανεπιστήμια: γυρίζοντας δηλαδή το ημερολόγιο κάπου μία χιλιετία πίσω, στις αρχές του Πανεπιστημίου στην Ευρώπη.

Σοφία Βιδάλη - Καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πηγή: efsyn.gr