Οι αλλαγές στη ζωή μας εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό μας. Εφευρίσκουμε λέξεις για να περιγράψουμε τα καινούργια αντικείμενα, τις νέες ιδέες ή τις πρωτοφανείς συνήθειες που εισβάλλουν στην καθημερινότητά μας. Οπως συμβαίνει και με τους νόμους που πάντοτε κωδικοποιούν εκ των υστέρων το άγραφο αίσθημα του δικαίου, όπως διαμορφώνεται μέσα στον χρόνο, έτσι και η λεξικογράφηση των νέων όρων πάντοτε έρχεται μετά την επινόηση και τη διάδοσή τους.
Ο κορονοϊός, μεταξύ των άλλων σοβαρότερων δεινών, έπληξε καίρια και τις επικοινωνιακές μας συνήθειες. Ο φόβος μετάδοσης της πανδημίας σχεδόν εξαφάνισε από όλο τον κόσμο τη χειραψία, αυτή την παγκόσμια χειρονομία ανθρώπινης σύνδεσης μέσω της αφής. Μιλάμε για ένα έθιμο χιλιάδων ετών: υπάρχει ένα ασσυριακό ανάγλυφο που εικονίζει τον βασιλιά Σαλμανασέρ Γ' να σφίγγει το χέρι ενός Βαβυλώνιου ηγέτη επισφραγίζοντας τη συμμαχία μεταξύ τους. Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η αρχαία λέξη «χειραψία» (από το «χειρ+άπτω») είναι το αμοιβαίο κράτημα και σφίξιμο της παλάμης του δεξιού χεριού μεταξύ δύο προσώπων ως χαιρετισμός, επιβεβαίωση συμφωνίας ή έκφραση συγχαρητηρίων.
Είναι ενδιαφέρουσα η νοηματική εξέλιξη του όρου: η αρχική σημασία της χειραψίας ήταν «πυγμαχία - παλαιστική λαβή». Ισως αυτοί που σφίγγουν υπερβολικά τα χέρια των άλλων, δείχνοντας τη ρώμη τους και τη συνεπακόλουθη υπεροχή τους έναντι του άλλου, να έχουν κατά νου την αρχική σημασία της λέξης... Πάντως, σύμφωνα με το σαβουάρ βιβρ, μια τέτοια χειραψία είναι απαράδεκτη, όπως και αυτή που χαρακτηρίζεται «χειραψία του ψόφιου ψαριού», στην οποία κάποιοι αντί να δώσουν την παλάμη τους για χειραψία απλώς τείνουν άτονα την άκρη των δαχτύλων, χωρίς να σφίγγουν καθόλου το άλλο χέρι...
Παροιμιώδης είναι και η «χειραψία του πολιτικού», που είναι μεν θερμή, καθώς προϋποθέτει και το πιάσιμο του μπράτσου του άλλου ανθρώπου με το αριστερό χέρι, αλλά είναι ηλίου φαεινότερον πως είναι κάλπικη, μουσαντένια. Κάτι που δεν συνέβαινε παλιότερα, όταν μια συμφωνία επισφραγιζόταν με το δόσιμο των χεριών, που δέσμευε τους συμβαλλομένους όπως το γραπτό συμβόλαιο σήμερα. Τότε, αυτοί που έκαναν χειραψία, που «έδιναν τα χέρια», έλεγαν πως «κάνουν τόκα», από το ιταλικό «toccare» που σημαίνει «αγγίζω».
Ο συμβολισμός της χειρονομίας είναι σαφής: οι αρχαίοι Ελληνες, όπως οι ομηρικοί ήρωες, συνήθιζαν να κάνουν χειραψία για να υποδηλώσουν πως κανείς από τους δύο δεν απειλούσε τον άλλο. Στη χειραψία δίνεις το δεξί σου χέρι για να δουν όλοι πως δεν είσαι οπλισμένος, και όχι μόνο αυτό, παρά κουνάς και το χέρι πάνω-κάτω, το ανεβοκατεβάζεις, για να σιγουρευτεί ο απέναντί σου πως δεν κουβαλάς κανένα κρυφό μαχαίρι στο μανίκι!
Η χειραψία λοιπόν ενσωματώνει τόσα πολλά: εμπιστοσύνη, φιλική διάθεση, καλή πίστη, αμοιβαία δέσμευση, συμφωνία, ακόμα και σεβασμό προς τους νεκρούς και διαφύλαξη της μνήμης τους: υπάρχουν αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες που δείχνουν τον προσφιλή νεκρό να κάνει χειραψία με κάποιο μέλος της οικογένειάς του. Παρόμοιο ήταν και το νόημα της χειραψίας στην αρχαία Ρώμη.
Η χειραψία ως καθημερινός χαιρετισμός κατά μία εκδοχή διαδόθηκε στην Ευρώπη και μετά στον Νέο Κόσμο, από τους πιστούς της εκκλησίας των Χριστιανών Φίλων, που ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα στην Αγγλία από τον περιπλανώμενο ιεροκήρυκα Τζορτζ Φοξ. Αυτοί λοιπόν, ευρύτερα γνωστοί και ως «κουακέροι», καλλιέργησαν αυτόν τον τρόπο χαιρετισμού θεωρώντας πως προωθεί την ιδέα της ισότητας των ανθρώπων απέναντι στον Θεό, περισσότερο από την υπόκλιση στους κοσμικούς άρχοντες και την αποκάλυψη, δηλαδή το βγάλσιμο του καπέλου, διότι Αρχοντας και Κύριος όλων, στον οποίο άπαντες οφείλουν υποταγή, είναι μονάχα ο Υψιστος. Αλλοι υποστηρίζουν πως οι μεσαιωνικοί ιππότες υιοθέτησαν αυτόν τον τρόπο χαιρετισμού ακριβώς για να γίνει φανερό πως κανείς δεν απειλούσε τον άλλον και δεν έκρυβε κάποιο όπλο στην πανοπλία του.
Ωστόσο, η πανδημία του κορονοϊού έπληξε καίρια το έθιμο της χειραψίας αντικαθιστώντας την ή μάλλον υποκαθιστώντας την με δυο άλλες κινήσεις χαιρετισμού, που είναι μεν αγγίγματα των άκρων, αλλά δεν προϋποθέτουν την επαφή των χεριών μέσω του σφιξίματος της παλάμης. Η πρώτη ονομάζεται «γροθαψία» ή, λογιότερα, «γρονθαψία», κατά το «χειραψία», ένας μάλλον αδόκιμος όρος, που ωστόσο κάνει τη δουλειά του, περιγράφοντας τον χαιρετισμό δυο ανθρώπων μέσω της στιγμιαίας επαφής που κάνουν τείνοντας τις σφιγμένες τους γροθιές.
Αυτός ο χαιρετισμός δεν είναι κάτι καινούργιο – οι φίλαθλοι, καθώς και οι φίλοι της ροκ και της ρέγκε μουσικής τον συνηθίζουν, εν αντιθέσει με την παραδοσιακή χειραψία, που κατά τη γνώμη τους ταιριάζει περισσότερο σε συντηρητικούς κύκλους. Οπως και να ’χει, είναι όλο και πιο συχνό στον δημόσιο χώρο το θέαμα δυο ανθρώπων να αγγίζουν τις γροθιές τους καλημερίζοντας ο ένας τον άλλο – η γροθαψία έχει υιοθετηθεί πλέον και από ανθρώπους της εξουσίας, ειδικά όταν θέλουν να δείξουν πως είναι πιο κοντά στον λαό...
Οσον αφορά τον αγκωνισμό, δηλαδή τον χαιρετισμό μέσω του αγγίγματος των αγκώνων (που δεν πρέπει να τον συγχέουμε με τον «διαγκωνισμό», που είναι το σπρώξιμο με τους αγκώνες για να ανοίξουμε δρόμο), αυτός είναι κάπως φαιδρός και γίνεται κυρίως σαν αστείο. Επίσης, κάποιοι που έχουν μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους και διάθεση να αστειευτούν με όλα αυτά, φτάνουν στο σημείο να χαιρετιστούν αγγίζοντας τους γοφούς τους σαν να εκτελούν χορευτική φιγούρα...
Δεν ξέρω κατά πόσον όλες αυτές οι εξ ανάγκης επιβεβλημένες εναλλακτικές μορφές χειραψίας θα παγιωθούν, εξοβελίζοντας το κλασικό σφίξιμο και ανεβοκατέβασμα των χεριών από το καθημερινό μας σύστημα χειρονομιών, μέσω του οποίου εκφράζουμε τα συναισθήματά μας.
Κάποιοι είναι βέβαιοι πως η χειραψία δεν θα πεθάνει ποτέ, ενώ άλλοι, πιο ψυχροί και ορθολογιστές, που τη βρίσκουν έτσι κι αλλιώς επικίνδυνη, ως φορέα μεταδοτικών νόσων, θεωρούν πως η πανδημία θα την εξαφανίσει τελικά τη χειραψία και θα χαιρετιόμαστε πλέον μόνο εξ αποστάσεως, νεύοντας και κουνώντας το χέρι. Ισως αυτό να είναι πιο υγιεινό, όμως είναι πιο στεγνό. Φαίνεται πως τη μάσκα που μας προστατεύει μισοκρύβοντας το πρόσωπό μας τελικά θα τη φοράμε και στην ψυχή.
Παύλος Μεθενίτης
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου