Διατρέχοντας την επικαιρότητα στις ευρωπαϊκές εφημερίδες, εύκολα κάποιος σκοντάφτει ξανά και ξανά πάνω στη φράση «2020, το μαύρο έτος του 21ου αιώνα». Ιδίως στον γαλλικό και στον ιταλικό Τύπο, αυτή η χρονιά έχει καταχωριστεί με το χρώμα του ερέβους ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει ταυτιστεί με τις έννοιες «καραντίνα», «πανδημία» και «εγκλεισμός», διαταράσσοντας τη σχέση του ανθρώπινου υποκειμένου με τον χρόνο.
Κάθε ιστορική εποχή χαρακτηρίζεται ως γνωστόν από έναν κυρίαρχο κοινωνικό χρόνο που διέπει τη λειτουργία και τη δομή των θεσμών, αντικατοπτρίζοντας παράλληλα τις νόρμες και τις αξίες της εποχής που τον ανέδειξαν ως κυρίαρχο.
Τι είδους επιρροή ασκήθηκε πάνω στις κοινωνικές δομές από τον νέο κοινωνικό χρόνο, όπως διαμορφώθηκε βίαια και αναπάντεχα από τον κορονοϊό κατά τη διάρκεια του 2020; Ποια είναι η αντήχηση του παρελθόντος στο παρόν; Πώς επενέργησε αυτή η θορυβώδης παύση πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό;
Ο χρόνος -η πρωτεύουσα διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης- δεν μετριέται παρά μονάχα με ό,τι μπορούμε να αντιληφθούμε. Δηλαδή με ό,τι μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να βιώσουμε. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως ο χρόνος δεν είναι ουδέτερο φυσικό μέγεθος, αλλά κοινωνικός ρυθμιστής και κανονιστική νόρμα. Διαφοροποιείται, δηλαδή, με την εκάστοτε κοινωνική συγκυρία. Οπως τώρα, με το χρονικό καθεστώς της πανδημίας, όπου επαναδιαμορφώθηκε κοινωνικά, παρεμβαίνοντας στο πεδίο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.
Όψεις της έννοιας του χρόνου
Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να προσεγγίσουμε τον χρόνο ως κοινωνικοψυχολογική μεταβλητή, που ασκεί επιρροή στις κοινωνικές δομές και να αναλογιστούμε την κοινωνική αναπαράσταση που σχηματίζουμε για τον χρόνο, τους περιορισμούς που μας θέτει, τους φόβους που μας γεννά, τις ευκαιρίες που μας δίνει.
Οι στιγμές απολογισμού αυξάνονται όσο πλησιάζει το τέλος ενός ακόμη χρόνου όπου ο καθένας από εμάς έρχεται αντιμέτωπος με τη δική του ιστορία, όπως την έζησε, όπως την απώθησε, όπως την ανακατασκεύασε στη μνήμη του και όπως την ερμήνευσε. Κάπως έτσι γράφεται το οικογενειακό ή εθνικό μας μυθιστόρημα, μέσα από τον τρόπο που βιώνουμε την υποκειμενικότητα του χρόνου και ανακατασκευάζουμε τις αναμνήσεις, με στόχο πάντα την ανασύσταση της προσωπικής μας ιστορίας, πραγματικής ή φαντασιωσικής. Με κοινό παρονομαστή πως όλοι μας έχουμε ανάγκη να συνδεόμαστε με κάτι περισσότερο από το παρόν.
Η ίδια μας η ύπαρξη είναι το αποτέλεσμα του υποκειμενικού χρόνου εγγεγραμμένου στον ψυχισμό. Τι γεύση έχει το παρόν και σε ποιον βαθμό καθορίζεται από την επίγευση του παρελθόντος και του μέλλοντος; Τι δεν έχουμε προλάβει μέχρι σήμερα και τι θέλουμε οπωσδήποτε να καταφέρουμε προτού μας ξεπεράσει ο ίδιος ο χρόνος; Τι είναι εκείνο που δεν θέλουμε να επαναλάβουμε και πώς θέλουμε να συνεχίσουμε;
Οι απαντήσεις είναι τόσες πολλές όσες και οι ανθρώπινες ιστορίες. Διότι ο χρόνος δεν είναι παρά μία προβολή της εσωτερικότητας του ατόμου και αναπαράσταση των ψυχολογικών του συγκρούσεων. Στο τέλος κάθε ημερολογιακού έτους ολοκληρώνεται ένας κύκλος που περικλείει μέσα του απώλειες, πραγματικές ή συμβολικές, χαρές, ανεκπλήρωτες επιθυμίες, επιτυχίες και απογοητεύσεις. Η χρονική παύση και η χωρική απόσταση ως μέσο προστασίας από τον φονικό ιό ανέτρεψε την κανονικότητα και τις βεβαιότητές μας. Για κάποιους η ζωή μπήκε σε παύση, για άλλους η σκέψη τέθηκε σε εγρήγορση. Για κάποιους αυτό το διάστημα βιώθηκε ως εγκλεισμός, για άλλους ως απομόνωση ή απελευθέρωση από τη σύγχρονη φρενίτιδα.
Βάσει της φροϊδικής θεωρίας, η έννοια του χρόνου είναι σύμφυτη με τη λειτουργία του Εγώ. Για την ακρίβεια, ο χρόνος αντιπροσωπεύει την έκφραση των δυναμικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ του Εκείνο, του Εγώ και του Υπερεγώ. Γι’ αυτό και υπάρχουν βασικές διαφορές στον τρόπο που βιώνεται η υποκειμενικότητα του χρόνου. Για τον Ζακ Λακάν, ο θεμελιώδης χρόνος είναι ο αναδρομικός· αυτός δηλαδή που επιτρέπει μια αναδρομική μελέτη στα συμβάντα της ζωής. Ισως γιατί μέσα από την ψυχανάλυση τροποποιούμε τη σχέση μας με το ασυνείδητο, το οποίο είναι το μόνο που δεν συνθλίβεται από τον χρόνο.
Ολοι μας προερχόμαστε από κάπου και σε όλους μας έχει συμβεί κάτι οδυνηρό. Βιώνουμε δηλαδή το σήμερά μας στον απόηχο των βιωμάτων που μας έχουν σημαδέψει σε οικογενειακό, σε προσωπικό και σε εθνικό επίπεδο. Αν υπάρχει, ωστόσο, ένας τρόπος για να υπάρξουμε πραγματικά γενναιόδωροι με το μέλλον μας, αυτός είναι -όπως έγραφε ο Καμί- να τα δώσουμε όλα στο παρόν. Και ίσως αυτός να είναι ο μοναδικός δρόμος για να ενωθούν οι διαφορετικές στιγμές μας σε έναν χρόνο, έτσι ώστε το ανθρώπινο υποκείμενο να μπορέσει να αντιπαλέψει το μόνιμο άγχος αφανισμού που το διέπει. Με ή χωρίς την απειλή ενός ιού.
Δήμητρα Αθανασοπούλου
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου