Ωστόσο, τα πράγματα είναι δυσκολότερα για τα άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα, καθώς, ενώ το βάρος της ασθένειας και η ανάγκη στήριξης αυξάνονται, η λειτουργία των υπηρεσιών ψυχικής υγείας διαταράσσεται. Οργανώσεις ληπτών και οικογενειών, για παράδειγμα στη Βρετανία, ανησυχούν για πιθανή μείωση χρηματοδότησης και πρόσβαση στις υπηρεσίες. (ii) Σε ορισμένες χώρες εντάθηκε η νοσηλεία στο σπίτι, μια αμφιλεγόμενη πρακτική, ενώ παντού η «τηλεθεραπεία» αυξήθηκε ραγδαία, ενίοτε μετά από αλλαγές στη νομοθεσία σχετικά με τα προσωπικά δεδομένα. (iii) Σε κλειστές δομές έγιναν δωμάτια απομόνωσης, περιορίστηκαν ή σταμάτησαν τα επισκεπτήρια και οι έξοδοι, ενώ μειώθηκαν οι δυνατότητες νοσηλείας με τη διαλογή των περιστατικών με γνώμονα τον επείγοντα χαρακτήρα τους και με την εφαρμογή τεστ για κορονοϊό πριν την εισαγωγή.
Όλες αυτές οι αλλαγές δημιουργούν ηθικά και πρακτικά προβλήματα γύρω από το ποιος, πότε, για πόσο καιρό και ποιο τρόπο μπορεί και πρέπει να λάβει ψυχιατρική περίθαλψη. Ένα παράδειγμα είναι η τηλεθεραπεία. Αν και η γρήγορη υιοθέτησή της είχε θετικά αποτελέσματα, μια σειρά από προβλήματα και προκλήσεις προκύπτουν. Πόσοι και ποιοι έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και την πρόσβαση στην τεχνολογία και στο διαδίκτυο; Προφυλάσσονται τα προσωπικά δεδομένα και η ιδιωτικότητα των χρηστών; Μήπως η αυξημένη χρήση της τηλεθεραπείας σημαίνει την κατάργηση φροντίδας από κοντά σε όσους το χρειάζονται;
Όλα τα επιμέρους ζητήματα καταλήγουν στο θέμα των δικαιωμάτων. Ομάδες ληπτών άλλων χωρών σημειώνουν ότι οι πρακτικές αλληλοϋποστήριξης και η συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων μειώθηκαν. (iv) Στην Ελλάδα, η πανδημία έδωσε την αφορμή να επισημοποιηθεί η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές κλινικές, χωρίς να κατοχυρώνονται τα δικαιώματα των ασθενών (v), ενώ βασικά ανθρώπινα δικαιώματα δεν γίνονται σεβαστά, αφού συχνά δεν εφαρμόζονται οι εξαιρέσεις που υπάρχουν για τον γενικό πληθυσμό.
Έχουν γίνει καταγγελίες για απόλυτο περιορισμό, τέλεια διακοπή επαφών, «κλειδωμένες πόρτες» και ακύρωση όλων των δραστηριοτήτων, ακόμα και εντός του νοσοκομείου.(vi) Οι πρακτικές αυτές επικαιροποιούνται καθώς εμφανίζονται πλέον τα πρώτα κρούσματα σε ψυχιατρικές δομές. Ειδικά οι εκδηλώσεις και οι δραστηριότητες στην κοινότητα παραμένουν «στον πάγο», οι ομάδες, ψυχοθεραπευτικές και εκπαιδευτικές, γίνονται με μειωμένους αριθμούς ή διαδικτυακά. Σε κοινοτικές δομές, όπως τα οικοτροφεία, οι ξενώνες και τα προστατευόμενα διαμερίσματα, είναι έντονη η αντίφαση ανάμεσα στα μέτρα απομόνωσης και τους βασικούς στόχους των δομών αυτών, όπως η επικοινωνία με την κοινότητα και την οικογένεια τους, η συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και οι δραστηριότητες αποκατάστασης και ελεύθερου χρόνου. (vii)
Σε μεγάλο βαθμό τα μέτρα δικαιολογούνται από τον φόβο μετάδοσης του ιού, σε συνδυασμό με τις ελλείψεις σε προσωπικό. Σε όλο τον κόσμο, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα. Άλλωστε, η αρχή της πραγματικότητας - ό,τι ισχύει για όλους ισχύει και για τα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία και πρέπει να προσαρμόζονται σε αυτό - οφείλει να γίνεται σεβαστή. Τι συμβαίνει όμως όταν ο φόβος της πανδημίας μοιάζει να βγάζει παλιούς σκελετούς από την ντουλάπα της ψυχιατρικής περίθαλψης;
Τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία δεν είναι παλιά υπόθεση. Στις χώρες του δυτικού κόσμου αναδείχθηκαν σε δημόσιο ζήτημα μόνο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως από τη δεκαετία του 1970. Τότε στην Ελλάδα ψυχιατρική θεραπεία σήμαινε πρώτα και κύρια εγκλεισμό και στέρηση των δικαιωμάτων, άρχιζαν όμως οι πρώτες αντιδράσεις, με το Ψυχιατρείο Λέρου στο επίκεντρο.
Το 1981 ιδρύθηκε η πρώτη οργάνωση για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών στην Αθήνα. Ήταν η Κίνηση για τα Δικαιώματα των «Ψυχασθενών», που κατήγγειλε την απουσία συμμετοχής, τον αποκλεισμό και τον στιγματισμό των ασθενών, καθώς και το παρωχημένο, ιατροκεντρικό και απάνθρωπο σύστημα ψυχική υγείας.
Από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ. Παρά τα πολλά προβλήματα, όπως το υψηλό ποσοστό ακούσιας νοσηλείας, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση προχώρησε, νέες υπηρεσίες δημιουργήθηκαν, η νομοθεσία άλλαξε, περισσότερες οργανώσεις ληπτών, οικογενειών και επαγγελματιών έφεραν στο προσκήνιο τη σημασία του σεβασμού και της αυτοεκπροσώπησης των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία, ενώ δύο θεσμοί - η Ειδική Επιτροπή Προστασίας των Ατόμων με Ψυχικά Προβλήματα και ο Συνήγορος του Πολίτη με την Ειδική Αρμοδιότητά του ως Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Κακομεταχείρισης από το 2014 - έθεσαν στο επίκεντρο την προάσπιση των δικαιωμάτων των ληπτών.
Ας προσέξουμε, λοιπόν, να μη χαθούν με αφορμή τον φόβο τα δικαιώματα και η αυτοεκπροσώπηση των ληπτών, που μόλις σαράντα χρόνια πριν άρχισαν να συζητιούνται στην Ελλάδα και δεν έχουν ακόμα εμπεδωθεί. Ας προσέξουμε, ώστε χρόνιες πρακτικές αδιαφορίας και καταπίεσης να μην αναζωπυρωθούν ή νομιμοποιηθούν. Η ανάγκη για γρήγορες αποφάσεις δεν πρέπει να καταστρατηγεί τα πρωτόκολλα συμμετοχής. Σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται να ενδυναμωθούν οι λήπτες. Χωρίς δράση προς αυτή την κατεύθυνση, όποια μέτρα για αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας, από την επέκταση της τηλεθεραπείας ως τα συστηματικά τεστ κορονοϊού στις δομές, δεν θα αποδώσουν.
Αν η πανδημία μπορεί να γίνει ευκαιρία βελτίωσης και μεταρρύθμισης των υπηρεσιών(viii), θα πρέπει να γίνει πρώτιστα ευκαιρία να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη συμμετοχή των ληπτών και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.
i) 2ο Forum Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, με θέμα «COVID 19 – Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και Κοινωνική Αλλαγή», που διοργανώθηκε από την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος στις 14/11/2020.
ii) J. Onwumere, "Informal carers in severe mental health conditions: issues raised by the United Kingdom SARS-CoV-2 (COVID-19) pandemic”, International Journal of Social Psychiatry, 2020. C. Moreno et. al., “How mental health care should change as a consequence of the COVID-19 pandemic”, The Lancet Psychiatry, 2020.
iii) “COVID-19 disrupting mental health services in most countries”
iv J. Pring, “User-led sector ‘faces threat of extinction’”, https://www.disabilitynewsservice.com/user-led-sectorfaces-threat-of-extinction.
v) Ά. Ψαρρά, Κάνουν τους ψυχικά ασθενείς πελάτες των ιδιωτικών κλινικών (και) χωρίς τη θέλησή τους, 22/11/2020
vi) Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα στην Ψυχική Υγεία, «Η καταστρατήγηση των δικαιωμάτων και ο ασφυκτικός περιορισμός των ψυχικά πασχόντων στις ψυχιατρικές μονάδες δημιουργεί πιο μεγάλο κίνδυνο παρά προστασία από τον κορονοϊό», 14/9/2020
«Οι ψυχικά ασθενείς "στο απόσπασμα" λόγω κορονοϊού», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 8/4/20
vii) Ραδιοφωνική εκπομπή Ντάμες Σπαθί αφιερωμένη στην Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, 9/10/2020.
viii) Moreno et. al., “How mental health care should change”. Παναγιώτης Χ. Χονδρός, «Tο άχαρο τανγκό της φροντίδας ψυχικής υγείας στην κοινότητα»
Δέσπω Κριτσωτάκη - Ιστορικός, ερευνήτρια, Εθνικό Ίδρυμα Υγείας και Ιατρικής Έρευνας Γαλλίας
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου