Περί Ξενιστών

Ο όρος «ξενιστής» που προέρχεται από τη βιολογία έγινε τελευταία, με αφορμή την επιδημία, περισσότερο οικείος στη γλώσσα μας. Ορίζεται ως ο οργανισμός που μέσα ή πάνω του ζει ένας άλλος (ιός ή «παράσιτο») που συνήθως θεωρείται το επωφελούμενο μέλος αυτής της συμβιωτικής σχέσης. Στην περίπτωση του κορονοϊού, βέβαια, η αντίστοιχη βλάβη του ξενιστή-ανθρώπου μπορεί να είναι καταστροφική (αποδιοργάνωση του ανοσοποιητικού του συστήματος). Γενικά πάντως οι συμβιωτικές αυτές σχέσεις αποτελούν αναπόδραστα συστατικά της ζωής και της εξέλιξης από τη στιγμή της δημιουργίας της, φυλο- και οντο-γενετικά σε μια διαλεκτική πορεία.

Με διευρυμένη σημασιοδότηση ως μέλη της δυαδικής σχέσης είναι δυνατόν εκτός από «άτομα» να εννοηθούν ομάδες ατόμων, σχετικά αλληλεπιδρώντων πραγμάτων, καταστάσεις και συνθήκες καθολικευμένης-αφηρημένης σημασίας κ.ά. Ανάλογα με την οπτική ματιά που υιοθετείται, κάθε ζεύγος είναι δυνατόν να υποστηρίξει θεωρήσεις και να παράσχει επιχειρήματα σε πολλούς τομείς του επίσταμαι. Τα δύο μέλη είναι επίσης δυνατόν να εναλλάσσουν κατά περίπτωση τον ρόλο του ξενιστή. Η οπτική ματιά έχει εδώ τον κύριο λόγο ώστε η περίφημη «αντικειμενικότητα» καθίσταται δύσκολη υπόθεση, κάτι που ουσιαστικά ανάγεται στο γενικό φιλοσοφικό πρόβλημα διάκρισης «υποκείμενο-αντικείμενο».

Κρίσιμο ζεύγος στην εποχή μας θεωρείται αυτό μεταξύ ανθρώπου και φύσης-πλανήτη όπου το δεύτερο μέλος αποτελεί τον βλαπτόμενο ξενιστή. Ο άνθρωπος, αν και ανήκει στη φύση, επωφελείται από αυτήν χωρίς καμία ανταπόδοση. Θεωρητικά το προηγούμενο ζεύγος εμφανίζεται με την ανάδυση του homo sapiens, ουσιαστικά όμως αποκτά τη σημασία του μέσα στη νεωτερικότητα, ιδίως όταν ο άνθρωπος αποκτά την επιστημο-τεχνολογική δυνατότητα όχι απλώς να χρησιμοποιεί την ύλη-ενέργεια της φύσης όπως έχει, αλλά να τη μετατρέπει σε άλλες μορφές και να την αποθηκεύει (M. Heidegger). Αρχίζει σταδιακά να «ξενοποιείται» έντονα και επίσης εμφανίζεται συχνότερα η αντιστροφή των ρόλων, δηλαδή να γίνεται και ο ίδιος ξενιστής για τη φύση ως βιόσφαιρα ή «βιογαία» (M. Serres). Ενδιαφέρουσα –εδώ και περίπου μισό αιώνα– είναι η ολιστική θεωρία της «Γαίας» (J. Lovelock) στην ανανεωμένη της μορφή. Παρά τον αρχικό τελεολογικό της χαρακτήρα και το όποιο ανιμιστικό της άρωμα βασίζεται σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα. Θεωρεί τον πλανήτη (ατμόσφαιρα, νερά, γη, έμβια φύση και άνθρωπος) ως έναν «ζωντανό» οργανισμό και στην αρχική εκδοχή τον εφοδιάζει με την ιδιότητα της «ομοιόστασης» και με «ανοσοποιητικό» μηχανισμό. Οι αλληλεπιδρώσες αντιδράσεις του ξενιστή-πλανήτη στον βλαβερό «ιό»-άνθρωπο αφορούν πολλά επίπεδα όπως είναι π.χ. η κλιματική αλλαγή που εκδηλώνεται στην εποχή μας.

Η υιοθέτηση των όρων μιας δυαδικής σχέσης μπορεί να έχει μέγιστη εξηγητική ισχύ, ιδιαίτερα όταν βλάπτεται ο ξενιστής. Δύο κλασικά ζεύγη είναι π.χ. το «κεφάλαιο-εργασία» και το «κεφάλαιο-φύση» όπου τα δεύτερα μέλη αποτελούν τους ξενιστές του πρώτου (για το πρώτο ζεύγος, μπορεί σήμερα που η εργασία θεωρείται «βαρίδιο» για το κεφάλαιο, ένας νεοφιλελεύθερος να θεωρήσει το πρώτο μέλος ως ξενιστή του δεύτερου… κάτι που εδώ απορρίπτεται!) Ενα επίκαιρο παράδειγμα συνδυαστικής δράσης των δύο παραπάνω ζευγών αποτελούν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Εκφράζουν τις χώρες και τις κοινωνίες τους που συνιστούν τους αρχικούς ξενιστές (β' και α' ζεύγος αντίστοιχα). Για να διαφύγουν τον κίνδυνο και τον θάνατο αναζητούν χώρες-κοινωνίες υποδοχής όπου λόγω υπερεκμετάλλευσης της φτηνής εργασίας τους (α' ζεύγος) γίνονται και πάλι οι ίδιοι ξενιστές. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι συχνά αντιμετωπίζονται από κάποιους (ακροδεξιά, ρατσισμός) ως «ιοί» που εισβάλλουν στην τοπική κοινωνία-ξενιστή! Επίσης με τη σημερινή του κυρίαρχη χρηματιστική μορφή, όπου απουσιάζει κάθε μεσολάβηση, το κεφάλαιο «έχει αναχθεί στον πιο γενικό και έτσι από μόνο του ανεξήγητα, παράλογο τύπο» (K. Marx). Υπό αυτήν την έννοια σαν «ιός» αγκυρώνεται στο σώμα-ξενιστή, όπου αφήνει το βλαπτικό του αποτύπωμα. Μπορούμε εδώ να σκεφτούμε το «κράτος» και τον «άνθρωπο-κοινωνία», όπου στην πρώτη περίπτωση οι βλάβες είναι π.χ. ο κρατικοδίαιτος καπιταλισμός και η ελλειμματική δημοκρατική λειτουργία, ενώ στη δεύτερη αφορά γενικά την εμπορευματοποίηση κάθε αξιακού φορτίου.

Θα λέγαμε ότι η συμβίωση με τη γενική της σημασία μπορεί να είναι αρμονική και αμοιβαία επωφελής, όπως υποδηλώνει και η ετυμολογικά κοινή έννοια «ξένισις», δηλαδή φιλοξενία (που αποτέλεσε για αιώνες σημαντικό στοιχείο της αρχαιοελληνικής και ρωμαϊκής κουλτούρας – ξένιος Δίας, ξενία Αθηνά). Μπορεί, όμως, όπως είδαμε, και να μην είναι αμοιβαία επωφελής, σύμφωνα με την πορεία των πραγμάτων. Οσον αφορά γενικά το κυρίαρχο επίμαχο ζεύγος «άνθρωπος-φύση» ίσως αποτελεί αδήριτη αναγκαιότητα το ιδεώδες να καταστεί η «Βιογαία Υποκείμενο» (M. Serres), που προϋποθέτει τον φιλοσοφικό και παιδαγωγικό συντονισμό όλων των μορφών της παγκόσμιας κουλτούρας. Αυτό συνιστά μια επιθυμητή πολιτιστική στροφή αναγκαία και επείγουσα. Μια πλανητική συνθήκη βέβαια πρέπει να είναι «ικανή και αναγκαία», και για το πρώτο, δηλαδή το ικανό, εκτός από τις φιλοσοφικές και παιδευτικές νουθεσίες, απαιτείται και κάτι άλλο…

Δημοσθένης Δαγκλής - φυσικός, Dr. Φιλοσοφίας

Πηγή: efsyn.gr