Είμαστε μπροστά σε μία κρίση της εργατικής δύναμης. Όταν ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι είτε αρρωσταίνουν είτε απομονώνονται σπίτι τους και αποχωρούν από την παραγωγική αλυσίδα, τότε η πιο βασική από τις αναπαραγωγικές λειτουργίες του καπιταλισμού, σπάει.
Στα πιο πρόσφατα, δε χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι κατά τις περιόδους άνθησης των οικονομικών μεγεθών και ιδιαίτερα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ελεύθερη αγορά υποβασταζόταν σταθερά και αδιάλειπτα από τον κεντρικό σχεδιασμό των κρατών.
Όμως, για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, εμπεδώθηκε η αντίληψη ότι το κράτος - σε αντίθεση με την αγορά - δεν μπορεί να κατανέμει τέλεια τους πόρους. Υγεία, στέγαση, τροφή, μεταφορές, εκπαίδευση, όλα για δεκαετίες αποτελούσαν επενδυτικές «ευκαιρίες», που υπόσχονταν κερδοφορία για τους υποψήφιους επενδυτές. Η πολιτική τάξη των ευρωπαϊκών κρατών, χρηματοδοτούμενη από τα παραπάνω συμφέροντα, φρόντιζε πάντα να νομοθετεί την «αιτηματολογία» των επενδυτών της και να ζητάει από τον κόσμο να κατανοήσει ότι «είναι για το καλό του».
Φυσικά οι αγορές, δεν είναι ούτε αόρατες, ούτε αποτελούν τοτέμ. Πάνω από όλα, είναι κοινωνικές κατασκευές με αποκλειστική ατζέντα τη δημιουργία μίας οικονομίας που στο τιμόνι της στρογγυλοκάθεται η μεγιστοποίηση του κέρδους για όσους διαθέτουν κεφάλαια και τα επενδύουν από την μία, και από την άλλη ο περιορισμός των πολιτικών ισότητας και του δημοσίου.
Ταυτόχρονα όμως, είναι ολοφάνερο ότι όσα τοτέμ δεν κάηκαν κατά την τελευταία οικονομική κρίση, οδεύουν προς την πυρά σήμερα. Σήμερα όμως, αυτό που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία, δεν είναι κάποιο χρηματοπιστωτικό χάος, αν και μπορεί να εξελιχθεί σε τέτοιο. Τη στιγμή που μία παγκόσμια πανδημία δεν έχει καταστρέψει ούτε φυσικούς πόρους, ούτε υποδομές, ούτε ανθρώπινο κεφάλαιο, η ποσοτική χαλάρωση ή οι κρατικές εγγυήσεις σε δάνεια μικρή βοήθεια προσφέρουν.
Σήμερα, τα πάλαι ποτέ ιερά βιβλία του νεοφιλελευθερισμού δείχνουν να μην μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι χώρες κλείνουν τα σύνορά τους, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι θα χάσουν αρκετές μονάδες από το ΑΕΠ τους, ούτε γιατί η Ε.Ε. άφησε μόνο τον ιταλικό λαό, όταν εκείνος ζήτησε βοήθεια σε ιατροφαρμακευτικές προμήθειες. Και αν πριν περίπου 10 χρόνια, η Fed πετούσε σωσίβιο ρευστότητας στην αμερικάνικη αγορά για να της δώσουν χρόνο να ανακάμψει, σήμερα ακόμη και αυτό δεν αρκεί, για έναν απλούστατο λόγο: δεν είναι οι αγορές που κινδυνεύουν, άλλα οι άνθρωποι.
Η πανδημία του covid-19 προβλέπεται να προκαλέσει μακράν πιο θεμελιακές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία, από ότι η κρίση του 2008. Γνώμη μου είναι ότι η οικονομική κρίση που πλησιάζει, δεν είναι μία κλασική κρίση ζήτησης ή μία χρηματοπιστωτική κρίση, όπου το κράτος παρεμβαίνει με πόρους και εργαλεία, εξισορροπεί τις υφεσιακές τάσεις και εγγυάται την οικονομική συνέχεια. Είμαστε μπροστά σε μία στρατηγικού τύπου κρίση θεσμών, όπου ο ρόλος των αγορών και του κράτους επανανοηματοδοτείται.
Πάνω από όλα όμως, είμαστε μπροστά σε μία κρίση της εργατικής δύναμης. Όταν ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι, είτε αρρωσταίνουν είτε απομονώνονται σπίτι τους και αποχωρούν από την παραγωγική αλυσίδα, τότε σπάει η πιο βασική από τις αναπαραγωγικές λειτουργίες του καπιταλισμού.
Με αυτό τον βίαιο τρόπο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανακαλύπτουν εκ νέου δύο πράγματα. Πρώτον, ότι οι αγορές, δε γνωρίζουν πάντα καλύτερα. Δεύτερον, ανακαλύπτουν την σημασία τού να υπάρχουν οικονομικοί χώροι, οι οποίοι βρίσκονται έξω και πέρα από κερδοσκοπική δραστηριότητα, καταφύγια για να μπορούν στο εσωτερικό τους τα δημόσια αγαθά να ανθίζουν και να καλύπτουν κοινωνικές ανάγκες.
Ο Φράνσις Φουκουγιάμα, ήδη από το 2004, είχε γράψει για την ανάγκη επιστροφής του κράτους. Η οικονομική και πολιτική ιεραρχία που τόσες δεκαετίες έδινε στις αγορές το δικαίωμα να αποφασίζουν, αν σε μία πόλη είναι «βιώσιμο» να χτιστεί ένα δημόσιο νοσοκομείο ή σε περιοχή να ιδρυθεί ένα δημοτικό γυμναστήριο, έστω και στιγμιαία, δείχνει να έχει ανατραπεί. Πλέον, είναι τα κράτη τα οποία ηγούνται της απάντησης απέναντι στην κρίση που δημιουργεί η πανδημία.
Η ιταλική κυβέρνηση εξετάζει σενάρια κρατικοποίησης της Alitalia. Η ισπανική κυβέρνηση θέτει υπό δημόσιο έλεγχο (θα δούμε για πόσο), όλους τους ιδιωτικούς φορείς υγειονομικής περίθαλψης. Παρόμοιες δηλώσεις έκανε τελευταία και ο Γάλλος Υπουργός Οικονομικών Μπρούνο Λεμέρ, ο οποίος μίλησε για εθνικοποιήσεις επιχειρήσεων, ώστε να σωθούν θέσεις εργασίας και η εφοδιαστική αλυσίδα. Οι επιτάξεις ιδιωτικών νοσοκομείων (Ιταλία), η απαγόρευση των απολύσεων (Γερμανία, Ελλάδα) και οι απαγορεύσεις εξώσεων και κατασχέσεων από τις τράπεζες (ΗΠΑ) δε βρίσκονται ως λογική πολύ μακριά από τα capital controls.
Οι αγορές, όχι απλά στέκονται μουδιασμένες μπροστά στα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα, αλλά κρατούν και τις κοινωνίες πίσω, στην προσπάθειά τους να τα αντιμετωπίσουν.
H συντηρητική κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας αυτή την εβδομάδα, υποχρέωσε βιομηχανίες να κατασκευάσουν, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναπνευστικό εξοπλισμό για τα νοσοκομεία. Η βασική ιδέα του κεντρικού σχεδιασμού από τα κράτη, είναι μία ιδέα που, αφού γελοιοποιήθηκε για πολλές δεκαετίες, υιοθετείται ξανά.
Χρειαζόταν μία παγκόσμια πανδημία για να κατανοήσουμε ότι η κοινωνική φροντίδα είναι κάτι που αφήνει τις αγορές και την πολιτική τάξη που τις εκπροσωπεί, αδιάφορες.
Ο ίδιος ο Μ. Friedman είχε πει ότι «είναι μεγάλο λάθος το να κρίνεις πολιτικές, με βάση τις προθέσεις τους και όχι τα αποτελέσματά τους». Συμφωνώ, γι' αυτό και τον ρόλο πλέον έχουν τα κράτη. Η έκβαση αυτής της αντιπαράθεσης θα κρίνει το αν θα καταλήξουμε σε κράτη έκτακτης ανάγκης ή σε δημοκρατικά οργανωμένους θεσμούς, που θα σχεδιάζουν συμπεριληπτικά και θα καλύπτουν τις συλλογικές ανάγκες μίας κοινωνίας.
Στέλιος Φωτεινόπουλος - Πολιτικός Αναλυτής σε θέματα Ευρωπαϊκής και Δημόσιας Πολιτικής
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου