Ο Μπάμπης Κουρουνδής υποστήριξε ότι η απαγόρευση κυκλοφορίας που επιβλήθηκε για την αντιμετώπιση της πανδημίας αντίκειται στο Σύνταγμα («Η επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας στερείται συνταγματικής νομιμότητας», «Εφ.Συν.» 23/3/2020). Για την άποψή του αυτή δέχθηκε οξύτατη κριτική από συναδέλφους του, νομικούς και συνταγματολόγους. Από τυπική-νομική άποψη, ο Κουρουνδής έχει βεβαίως δίκιο.
Το άρθρο 5 του Συντάγματος επιτρέπει τη λήψη ατομικών διοικητικών μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας, είναι όμως βέβαιο ότι δεν επιτρέπει την καθολική απαγόρευση κυκλοφορίας που αίρεται μόνο έπειτα από προηγούμενη δήλωση (το περιβόητο έντυπο) και μόνο για ορισμένες κατηγορίες μετακίνησης. Αυτά είναι τα νομικά του Συντάγματος.
Το Σύνταγμα όμως δεν είναι μόνο νόμος. Εκτός από τα νομικά, υπάρχουν και τα πολιτικά του Συντάγματος. Το νομικό συμπέρασμα προκαλεί αμηχανία, γιατί δεν έχει απάντηση σε μια κριτική του τύπου: «Και τι θέλεις; Να πεθάνουμε;». Τηρουμένων των αναλογιών, αντίστοιχη κριτική δέχονταν όσοι επισήμαιναν την αντισυνταγματικότητα μνημονιακών μέτρων: «Και τι θέλεις; Να πτωχεύσουμε;». Είναι αυτονόητο ότι δεν νοείται συνταγματικός συλλογισμός που να καταλήγει σε εμφανή παραλογισμό. Το Σύνταγμα δεν θέλει ούτε να πεθάνουμε ούτε να πτωχεύσουμε. Το Σύνταγμα απαιτεί όμως να παραμείνουμε φιλελεύθερη δημοκρατία.
Κι αυτό σημαίνει δυο πράγματα: να κυβερνιόμαστε δημοκρατικά και να προστατεύονται τα δικαιώματά μας. Μερικές φορές χρειάζεται να περιορίσουμε είτε το ένα είτε το άλλο, προκειμένου το πολίτευμά μας να παραμείνει φιλελεύθερο και δημοκρατικό. Ομως, ο περιορισμός των δικαιωμάτων χρειάζεται να έχει δημοκρατική νομιμοποίηση –όσο πιο έντονος, τόσο περισσότερη. (Και αντίστροφα: ο περιορισμός της δημοκρατίας χρειάζεται να νομιμοποιείται από την προστασία δικαιωμάτων).
Αν για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι αναγκαίος ο δραστικός, ακόμη και ακραίος, περιορισμός δικαιωμάτων, τότε αυτό πρέπει να γίνει με τον πιο δημοκρατικό τρόπο. Αυτό σημαίνει δυο πράγματα: διαφάνεια και λογοδοσία, και τα δυο στον υπερθετικό βαθμό.
Αντ’ αυτού τι βλέπουμε; Ακραίοι περιορισμοί στα δικαιώματα επιβάλλονται με τον λιγότερο δημοκρατικό τρόπο. Με μέτρα που κανείς δεν ξέρει με ποιο σκεπτικό λαμβάνονται, βάσει ποιων δεδομένων και με ποιον αντικειμενικό σκοπό. Πρακτικά, η κυβέρνηση αποφασίζει ό,τι θέλει, όποτε θέλει και όπως θέλει, χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν και χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί από κανέναν. Σε τι διαφέρει αυτός ο τρόπος από μιαν αυταρχική διακυβέρνηση; Μια κυβέρνηση με απόλυτη και ανέλεγκτη εξουσία να παίρνει κάθε είδους μέτρα (καλά ή κακά, καταρχήν αδιάφορο) χωρίς καμιά λογοδοσία;
Θα μπορούσαν να είναι αλλιώς τα πράγματα; Βεβαίως. Πολλά θα μπορούσε να κάνει μια κυβέρνηση για να νομιμοποιήσει τόσο βαθιές παρεμβάσεις σε δικαιώματα. Να βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τις πολιτικές δυνάμεις –μια κοινοβουλευτική επιτροπή σε διαρκή συνεδρίαση.
Να βρίσκεται σε διαρκή διαβούλευση με κοινωνικούς φορείς, με υγειονομικούς, εργαζόμενους, επιχειρηματίες. Να ενημερώνει καθημερινά, με ειλικρίνεια και διαφάνεια για την πλήρη εικόνα: πού βρισκόμαστε; τι κάναμε; τι μένει να γίνει; γιατί αυτό το μέτρο κι όχι το άλλο;
Φυσικά και είναι αντισυνταγματική η απαγόρευση κυκλοφορίας. Αλλά όχι γιατί θίγει δικαιώματα. Είναι αντισυνταγματική γιατί ένας τόσο δραστικός περιορισμός επιβλήθηκε χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση. Είναι ένα μέτρο που πληγώνει τη δημοκρατία.
Αυτό είναι ένα μάθημα που δεν πήραμε από την εμπειρία των μνημονίων. Και τότε επιβλήθηκαν αντισυνταγματικά μέτρα με ελάχιστα δημοκρατικό τρόπο. Ο κίνδυνος και τότε και, ακόμη περισσότερο, τώρα δεν είναι τόσο για τα δικαιώματα. Είναι πρωτίστως για τη δημοκρατία.
Οσοι ενοχλούνται που ακούγονται τέτοιες απόψεις εν μέσω μιας τέτοιας κρίσης, ας κάνουν ένα διανοητικό πείραμα. Ας σκεφτούν τι θα έλεγαν (για κατάλυση του Συντάγματος, του κράτους δικαίου, του νομικού πολιτισμού ή ό,τι άλλο) αν η κρίση είχε ξεσπάσει ένα χρόνο πριν και λαμβάνονταν τότε αντίστοιχα μέτρα.
Ακρίτας Καϊδατζής - επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου