Επικινδυνότητα και Ψυχική Υγεία

Η επικινδυνότητα εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο ο θεραπευόμενος μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τον εαυτό του και τους άλλους. Το εύρος του κινδύνου ως προς τον εαυτό εκτείνεται από μικρό, όταν ο θεραπευόμενος δεν παρουσιάζει αυτοκτονικό ιδεασμό (σκέψεις αυτοκτονίας), έως μεγάλο, όταν παρουσιάζει αυτοκτονικές ενορμήσεις και μπορεί να οδηγηθεί και στον εκούσιο τερματισμό της ζωής του.

Επίσης, η εξερεύνηση της επικινδυνότητας προς άλλους παρέχει πληροφορίες για την ύπαρξη προηγούμενων συμβάντων κακοποίησης, κατάχρησης ουσιών και κοινωνικών επιδράσεων που μπορούν να οδηγήσουν το άτομο στο να βλάψει τρίτα πρόσωπα (Palmer & Bor, 2008).

Η αξιολόγηση της επικινδυνότητας περιλαμβάνει την απόπειρα αυτοκτονίας/αυτοκτονικό ιδεασμό, την απόπειρα δολοφονίας, την κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών (παρελθοντική ή παροντική), τη σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση (παιδιού, ενήλικα) και την έλλειψη υγιεινής.

Εάν ο θεραπευόμενος παρουσιάζει ενδείξεις κινδύνου ή ενδεχόμενες δυσκολίες που σχετίζονται με τους παραπάνω τομείς, τότε ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή αφορά την αξιολόγηση των στοιχείων ασφάλειας που σχετίζονται με το θεραπευόμενο, τη δημιουργία ενός πλάνου το οποίο θα καθιστά το θεραπευόμενο ασφαλή και την καταγραφή των όποιων νομικών ενεργειών προκειμένου να εγγυηθεί την ασφάλεια του πελάτη του.

Αν ο ψυχοθεραπευτής κρίνει ότι ο θεραπευόμενος βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο επικινδυνότητας, η διαδικασία της αξιολόγησης είναι διαρκής και θεωρείται απαραίτητο ότι όλοι οι επαγγελματίες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία του θεραπευόμενου θα πρέπει να βρίσκονται σε επαφή και διαρκή συνεργασία μεταξύ τους ώστε να διαμορφώσουν ένα κοινό πλάνο παρέμβασης, το οποίο να αντιστοιχεί στη φύση και στη σοβαρότητα του κινδύνου που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος.

Αυτοκτονική και Δολοφονική Ενόρμηση

Σε περιπτώσεις που ένας θεραπευόμενος έχει διαγνωστεί με κατάθλιψη ή παρουσιάζει επιθετική συμπεριφορά, θα πρέπει να ερευνηθεί αν παρουσιάζει αυτοκτονικές ή δολοφονικές ενορμήσεις. Κάθε χώρα διέπεται από μια διαφορετική νομοθεσία που ορίζει το πώς ο ψυχοθεραπευτής θα πρέπει ναενεργήσει για να προστατεύσει τον πελάτη του και τον οικογενειακό του περίγυρο. Όταν ο θεραπευόμενος έχει ένα ξεκάθαρο πλάνο αυτοκτονίας ή την πρόθεση να βλάψει άλλους,ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή είναι να αποτρέψει τον τερματισμό της ζωής του θεραπευόμενου ή τρίτων.

Αν δεν υπάρχειπλάνο αυτοκτονίας ή πρόθεση δολοφονίας, ο ψυχοθεραπευ τής, ακολουθώντας τους κανόνες ηθικής και δεοντολογίαςπου ορίζει το επάγγελμά του, θα πρέπει να δημιουργήσει έναπλάνο ασφάλειας για τον πελάτη, προνοώντας για το ενδεχόμενο μιας πιθανής υποτροπής (Shea, 2002).

Παρακάτω δίνονται κάποιοι δείκτες που υποδηλώνουν ότι ο θεραπευόμενος παρουσιάζει επικινδυνότητα:

• Έλλειψη ενδείξεων: ο συμβουλευόμενος δε φαίνεται να παρουσιάζει αυτοκτονικές ή δολοφονικές ενορμήσεις.
• Παθητική ενόρμηση: ο συμβουλευόμενος παραδέχεται ότι θα ήθελε να είναι ≪νεκρός≫ ή ≪να μην υπάρχει κάποιο άλλο πρόσωπο≫, αλλά αρνείται την ύπαρξη κάποιου πλάνου ή την επιθυμία και προθυμία του να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους.
• Ενεργητική ενόρμηση: ο συμβουλευόμενος σκέφτεται να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους.
• Απόπειρα: ο συμβουλευόμενος έχει αποπειραθεί κάποια στιγμή να βλάψει τον εαυτό του ή άλλους. Το παραπάνω παρουσιάζει πολύ υψηλό δείκτη επικινδυνότητας.
• Οικογενειακό ιστορικό: ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού αποπειρών αυτοκτονίας ή δολοφονίας

Αλκοόλ και Ουσίες

Η διερεύνηση της κατάχρησης αλκοόλ και ουσιών αποτελεί πολύ σημαντικό τμήμα της αξιολόγησης του θεραπευόμενου. Συχνά το άτομο οδηγείται στην παραπάνω συμπεριφορά ως απόρροια ξαφνικών αλλαγών που μπορεί να προκύπτουν στη ζωή του (όπως, π.χ., πένθος, απώλεια εργασίας, χωρισμός),λόγω ύπαρξης έντονου στρες, σοβαρών συναισθηματικών καταστάσεων, ως αποτέλεσμα τραυματικού γεγονότος ή εξαιτίας μιας ασθένειας κ.ά.

Για το λόγο αυτό η χρήση αλκοόλ και ουσιών θα πρέπει να μελετάται διεξοδικά και συστηματικά ανά τακτά διαστήματα κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε μέσω ερωτήσεων από την πλευρά του ψυχοθεραπευτή όσον αφορά τη συχνότητα της χρήσης,το είδος της χρήσης και το ποσό της κατανάλωσης είτε μέσω της συμπλήρωσης ειδικών ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς από την πλευρά του θεραπευόμενου που ερευνούν τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

Σωματική και Ψυχολογική Κακοποίηση

Η κακοποίηση αναφέρεται στην κακοποίηση παιδιού, ενήλικα, ατόμου τρίτης ηλικίας, αλλά και ατόμων που πάσχουν από κάποια ασθένεια (σωματική, γενετική, ψυχολογική, ψυχιατρική κ.ά.) και εξαρτώνται από τη φροντίδα άλλων. Διακρίνεται σε πέντε κατηγορίες:

• Σεξουαλική κακοποίηση: σχετίζεται με την ανάρμοστη σεξουαλική επαφή ενός ανήλικου από έναν ενήλικα ήαπό έναν άλλον ανήλικο. Σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης μεταξύ δύο ανηλίκων, ακόμα κι αν υπάρχει συναίνεση γι’ αυτή την επαφή, επειδή δεν έχουν υπερβεί το 18ο έτος της ηλικίας τους, η πράξη θεωρείται μη αποδεκτή, διώκεται ποινικά και εντάσσεται στην κατηγορία της σεξουαλικής κακοποίησης.
• Σωματική κακοποίηση: αναφέρεται σε οποιαδήποτε μορφή σωματικής βίας προς τρίτο άτομο, όπως, λόγου χάρη,κλοτσιές, γροθιές ή άλλη μορφή πρόκλησης σωματικούπόνου χρησιμοποιώντας κανείς το χέρι του, ένα αντικείμενο και/ή άλλα μέσα: π.χ., ο εγκλεισμός ενός παιδιού σε περιοριστικό χώρο.
• Συναισθηματική κακοποίηση: αφορά την πρόκληση σοβαρής ψυχολογικής κακοποίησης, όπως, π.χ., η απειλήάμεσου επερχόμενου θανάτου, η λεκτικοποίηση άσκησης ενδεχόμενης σωματικής βίας, η έντονη υποτίμηση του άλλου και η έλλειψη αποδοχής του.
• Παραμέληση: περιλαμβάνει την αποτυχία του ατόμου να παρέχει τα απαραίτητα για την εξασφάλιση των βασικών αναγκών επιβίωσης του άλλου, όπως, π.χ., η παροχήτροφής, στέγης, ένδυσης, ιατρικής φροντίδας και σωματικής υγιεινής.
• Οικονομική κακοποίηση: σχετίζεται με την παράνομη ή τη χωρίς έγκριση χρήση των οικονομικών πόρων, της προσωπικής περιουσίας ή της σύνταξης άλλου. Αφοράμόνο τους ενήλικες και άτομα τρίτης ηλικίας.

Άλλοι Παράγοντες Επικινδυνότητας

• Διαταραχές πρόσληψης τροφής: οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και συγκεκριμένα η ψυχογενής ανορεξία αποτελεί μία από τις ασθένειες με τα πιο αυξημένα ποσοστά θνησιμότητας.
• Αυτοτραυματισμός: περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού τραυματισμού: π.χ., κόψιμο φλεβών, κάψιμο. Ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή είναι να καθορίσει αν η παραπάνω ενέργεια οφείλεται στην ύπαρξη αυτοκτονικού ιδεασμού ή αν εξυπηρετεί άλλους στόχους, όπως, π.χ., την ανακούφιση του συναισθηματικού πόνου, την πρόκληση πόνου, ώστε το άτομο να πάψει να νιώθει ≪κενό≫.

Πλάνο Αντιμετώπισης Επικινδυνότητας

Ο ψυχοθεραπευτής θα πρέπει να συντάσσει ένα σχέδιο αντιμετώπισης για κάθε περίπτωση στην οποία έχει αναγνωρίσει ενδεχόμενο κίνδυνο, όπως ο συγκαλυμμένος αυτοκτονικός ιδεασμός, ιστορικό αυτοτραυματισμού, ιστορικό κακοποίησης κ.ά.

Αυτό το πλάνο αντιμετώπισης θα πρέπει να είναι εξατομικευμένο και κατασκευασμένο με βάση τις ανάγκες του κάθε θεραπευόμενου. Κάθε πλάνο αντιμετώπισης κινδύνου αποτελείται από κάποια συστατικά ανάλογα με το τι αρμόζει σε κάθε περίπτωση.

Έτσι, ένα πλάνο αντιμετώπισης, σύμφωνα με την Gehart (2010), ενδέχεται να περιλαμβάνει κάποια από τα παρακάτω στοιχεία:

1. Λεκτική ή προφορική συμφωνία ή συμβόλαιο μη πρόκλησης βλάβης του θεραπευόμενου προς τον εαυτό του ή προς άλλους.
2. Μια λίστα που να περιλαμβάνει τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης, όπως, π.χ., κάποιου φίλου, του ψυχοθεραπευτή,κάποιας τοπικής ομάδας αυτοβοήθειας.
3. Συγκεκριμένο πλάνο δράσης σε περίπτωση κρίσης.
4. Αναγνώριση πρακτικών στρατηγικών αντιμετώπισης με σκοπό την άμεση ανακούφιση του άγχους, όπως, π.χ.,άσκηση, καταγραφή ημερολογίου, χρήση τεχνικών χαλάρωσης.
5. Δόμηση συγκεκριμένων ημερήσιων ή εβδομαδιαίων δραστηριοτήτων με σκοπό τη μείωση των συνολικών επιπέδων του άγχους και την εξάλειψη πιθανών στρεσογόνων παραγόντων.
6. Συνεργασία με γιατρό και ψυχίατρο προκειμένου να παρέχουν φαρμακευτική αγωγή για να μειώσουν τις πιθανότητες μιας επερχόμενης κρίσης.

*Απόσπασμα από το βιβλίο Κολέτση, Μ. & Τράγου, Ε. (2014.) «Κλινική Αξιολόγηση και Συμβουλευτική: Από την θεωρία στην πράξη». Ασημάκης.

Βιβλιογραφία

• Gehart, D. (2010). Mastering competencies in family therapy: a practical approach to theories and clinical case documentation. Brookes-Cole.
• Palmer, S. &Bor, R. (2008). The Practitioner’s Handbook. Sage.
• Shea, S.C. (2002). The practical art of suicide assessment: A guide formental health professionals and substance abuse counselors. Hoboken,NJ: John Wiley & Sons.

Δρ. Μάρσα Κολέτση,  Ψυχολόγος                                   Δρ. Έλενα Τράγου, Ψυχολόγος

Μωραίτη 11, Ν. Ψυχικό 11471                                          Αρτέμιδος 8, Γλυφάδα 16674

www.mindsmirror.gr                                                          www.findyourhappy.gr

(210)6770716                                                                     (210)8949863

Πηγή: antikleidi.com