Ο φόβος ως όπλο κυριαρχίας είναι μια πολιτική πραγματικότητα τόσο παλιά όσο η ίδια η εξουσία. Θα λέγαμε μάλιστα πως είναι τόσο διάχυτη ώστε δεν περιορίζεται καν στην άμεση απειλή βίας από την κρατική εξουσία. Είναι μια τεχνική εξουσίας που ξεπερνάει την περίφημη διάκριση της σύγχρονης μαρξιστικής θεωρίας μεταξύ καταπίεσης και ιδεολογίας.
Η δεύτερη δεν είναι μόνο συναίνεση, πολύ συχνά είναι και φόβος – φόβος απέναντι στον Θεό ή σε οποιαδήποτε άλλη οντότητα την οποία πιστεύεις και στην οποία αποδίδεις υπερφυσικές ιδιότητες. Ταυτόχρονα, η τεχνική του φόβου είναι μια πολιτική που, αν και πανάρχαια, ενυπάρχει βαθύτατα και στις πολιτικές δομές της νεωτερικότητας. Η διασπορά του φόβου για την παντοδυναμία του κράτους, που αποσκοπεί στην τήρηση των νόμων (έστω και κατόπιν υποτιθέμενης συμφωνίας των πολιτών ως προς την εν λόγω παντοδυναμία), αποτελεί θεμελιακή αρχή της νεωτερικής πολιτικής φιλοσοφίας – τουλάχιστον της συντηρητικής της εκδοχής.
Το ενδιαφέρον είναι ότι κατά μέγα μέρος στον φόβο στηρίζεται και η κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής μας – ο νεοφιλελευθερισμός. Στην περίπτωση του νεοφιλελευθερισμού, πρόκειται για έναν υπόκρυφο φόβο, που υφέρπει στην ίδια την έννοια του γενικευμένου ανταγωνισμού μεταξύ των ατόμων.
Ο φόβος στη νεοφιλελεύθερη κοσμοαντίληψη δεν είναι έναντι κάποιας υπέρτατης αρχής ή εξουσίας, αλλά φόβος του ατόμου απέναντι σε όλα τα άλλα άτομα με τα οποία ανταγωνίζεται: φόβος ότι ο άλλος θα σου πάρει τη δουλειά ή τους πελάτες, φόβος ότι η προαγωγή που επιδιώκεις στην εταιρεία θα επιτευχθεί από κάποιον «πιο ανταγωνιστικό» από εσένα, φόβος ότι η επισφαλής θέση εργασίας που κατέχεις θα καταληφθεί από έναν από τους πολλούς που τη διεκδικούν. Ο νεοφιλελεύθερος φόβος του πάνδημου ανταγωνισμού είναι ο τρόπος με τον οποίο η σύγχρονη καπιταλιστική εξουσία μεθοδεύει την αρχαία συνταγή τού «διαίρει και βασίλευε». Οσο τα άτομα φοβούνται το ένα το άλλο, ποτέ δεν θα ενωθούν μεταξύ τους για να αντιμετωπίσουν τους αληθινά ισχυρούς.
Παράλληλα, όμως, τούτη η γενικευμένη φοβική κατάσταση δημιουργεί έναν «πολιτισμό του φόβου». Οι άνθρωποι μαθαίνουν να φοβούνται. Εκπαιδεύονται από το σύστημα να φοβούνται γενικά στη ζωή τους, ακόμα και τα φιλικά τους πρόσωπα. Ετσι, λοιπόν, και η σχέση τους με την πολιτική καθίσταται παρόμοια φοβική. Οι πρόσφατες αλλά και παλαιότερες έρευνες, που διαπιστώνουν έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών στους πολιτικούς και τα κόμματα, τούτο ακριβώς καταγράφουν και όχι μια παρακμή του πολιτικού συστήματος αυτού καθ’ εαυτό.
Οταν το γενικότερο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, ήτοι ο καπιταλισμός, στηρίζεται στη διάχυτη δυσπιστία και στον γενικό φόβο όλων των πολιτών μεταξύ τους, πώς να μην ισχύουν παρόμοιες διαθέσεις απέναντι και στους πολιτικούς; Πόσο μάλλον όταν γνωρίζουν οι πολίτες ότι οι πολιτικοί έχουν εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να επηρεάζουν τη ζωή τους κατά τρόπο καθοριστικό. Το χειρότερο όμως είναι ότι τούτη τη φοβική σχέση με την πολιτική οι πολίτες των νεοφιλελεύθερων κοινωνιών, κάποιοι από αυτούς και σε κάποιο βαθμό, έχουν μάθει να την αποδέχονται. Ελλειψη εμπιστοσύνης στους πολιτικούς δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και απόρριψή τους.
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφτεί για τη σημερινή προεκλογική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ όσον αφορά την προσπάθειά του να φοβίσει τους πολίτες επισείοντας τους κινδύνους μιας «παλινόρθωσης» της Δεξιάς. Οι καλοπροαίρετες εξ αυτών των κριτικών αναγνωρίζουν πως όντως η προοπτική της επανόδου της -τωρινής ιδίως- Νέας Δημοκρατίας στην κυβερνητική εξουσία είναι από επικίνδυνη έως καταστροφική, αλλά επισημαίνουν ότι προέχει η θετική προβολή των πεπραγμένων και του προγράμματος του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ. Με άλλα λόγια, ότι δεν μπορείς να κερδίσεις εκλογές μόνο με τον ισχυρισμό πως ο αντίπαλος είναι χειρότερος από εσένα.
Πιστεύω όμως ότι το κυριότερο πρόβλημα βρίσκεται αλλού. Αναφέρομαι στην αποτελεσματικότητα της επιχειρηματολογίας που αποσκοπεί στον εκφοβισμό των πολιτών. Οι πολίτες είναι ούτως ή άλλως φοβισμένοι με τους πολιτικούς και εξοικειωμένοι με τον φόβο γενικότερα. Δεν γενικεύω, δεν αναφέρομαι βέβαια σε όλους τους πολίτες – μόνο σε εκείνους που ψήφισαν τη Ν.Δ. στις ευρωεκλογές και που μάλλον θα την ξαναψηφίσουν στις εθνικές. Τούτοι έχουν μάθει να ζουν με τον φόβο τους. Δεν είναι ότι δεν ξέρουν τι θα σημαίνει μια επάνοδος της Δεξιάς στην εξουσία ούτε ότι αυτό δεν τους φοβίζει. Απλώς έχουν αποδεχτεί ότι «έτσι έχουν τα πράγματα»: ο καθένας για τον εαυτό του και το κράτος εναντίον όλων.
Ας δούμε λοιπόν τι μπορούμε να κάνουμε με τους υπόλοιπους. Με όσους δεν αποδέχονται τη φοβική ύπαρξη ως αναπόδραστη μοίρα.
Κύρκος Δοξιάδης - καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου