Ειπώθηκε πρόσφατα στην Ελληνική Βουλή ότι ως «έθνος» ορίζεται η «ιστορικά διαμορφωμένη [σταθερή] κοινότητα ανθρώπων» που «εμφανίστηκε πάνω στη βάση της κοινότητας της γλώσσας, του εδάφους, της οικονομικής ζωής και της ψυχοσύνθεσης, που εκδηλώνεται στην κοινότητα του πολιτισμού».
Μονολεκτικά: Στάλιν (Άπαντα, έκδ. της ΚΕ του ΚΚΕ, τ.2, 1952, 327-412,334· βλ. και Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ, τ.Α1, 2018:101), και ό,τι συναφώς χρειάζεται να ακολουθήσει; Ως προς τις αρχικές ελληνικές μεταφράσεις του δοκιμίου του Στάλιν: Ο Μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα (1913) θα μου επιτρέψετε να υπενθυμίσω (βλ. Νούτσος, Κόμβοι, 68· Νούτσος, Η σοσιαλιστική σκέψη, τ. Γ΄, 28/29, 209, 211, 369, 397, 398) τα εξής: με τον τερματισμό του Β' Παγκοσμίου Πολέμου όσοι είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ υιοθετούσαν –ακόμη και ο Γ. Κορδάτος– χωρίς δισταγμό τον σταλινικό ορισμό του έθνους.
Είτε από την πρόσφατη μετάφραση (1945) του κειμένου, αυτοτελώς και στη Μόρφωση, είτε από την παλαιότερη (1933) της Μαρξιστικής Βιβλιοθήκης. Οι απόψεις αυτές για το «έθνος» αποτέλεσαν αντικείμενο των κομματικών «Φροντιστηρίων» και ήταν γνωστές και αξιοποιήσιμες από την ηγεσία του ΚΚΕ, ήδη από τον Μεσοπόλεμο και προφανώς στην κατοχική και τη μετακατοχική περίοδο.
Όσο για τον ίδιο τον Λένιν, μία και μόνη φορά (28/12/1913: 219) σε δευτερεύον κείμενο, παραπέμπει στο «καλύτερο έργο της καριέρας» του Στάλιν. Χωρίς βέβαια να υποδεικνύεται η εμπειριστική επισώρευση «κριτηρίων» που συναρτάται με αυστηρό κανονιστικό περίγραμμα, το οποίο δεν επιδέχεται εξαιρέσεις. Τούτο άλλωστε υπήρξε και το κύριο σημείο της διαφωνίας Λένιν και Στάλιν (Δεκέμβριος 1922) και των αναπόφευκτων παλινωδιών του δευτέρου κατά την περίοδο που κατείχε τις τύχες της ΕΣΣΔ.
Το ερώτημα πάντως των μπολσεβίκων ήταν ποιες από τις «εθνικού τύπου συλλογικότητες» της αχανούς Ρωσικής Αυτοκρατορίας «έπρεπε» να αποκτήσουν το «στάτους» του έθνους και ποιες όχι. Για τούτο έπρεπε να συνυπολογιστεί η συγκεκριμένη πολιτική που εφαρμόστηκε στη Σοβιετική Ένωση, από τον Λένιν και τον Στάλιν.
Η θεώρηση του έθνους από τον Στάλιν εντάχθηκε βέβαια στην κωδικοποίηση των θέσεων του «μαρξισμού-λενινισμού», όταν από την ηγεσία της ΕΣΣΔ και της Κομμουνιστικής Διεθνούς ο «σταλινισμός» αντιμετωπίζεται ως ο «μαρξισμός-λενινισμός της εποχής του σοσιαλισμού».
Η «επιστήμη» της κοινωνικής μεταβολής προσγράφεται, ειδικότερα, στο οπλοστάσιο ενός ειδικού κομματικού μηχανισμού που επιτυγχάνει την αποκρυπτογράφηση των «νόμων» της Ιστορίας και καθοδηγεί εκείνες τις κοινωνικές δυνάμεις που έχουν ιστορικό προορισμό την εγκαθίδρυση της αταξικής κοινωνίας.
Με τη σύνθεση Διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός (1938: 3, 7, 18) διευκρινίζεται η γενική θεωρία του «μαρξιστικού-λενινιστικού κόμματος». Επιπλέον προσδιορίζεται η «εφαρμογή» της στα «φαινόμενα της κοινωνικής ζωής», ώστε να συγκροτηθεί ως επιστήμη το «ίδιο ακριβής, όπως η βιολογία, ικανή να χρησιμοποιεί τους νόμους της εξέλιξης της κοινωνίας για πρακτικές εφαρμογές».
Πάντως με τον τερματισμό του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για να επιστρέψω στην εγχώρια πρόσληψη του «ορισμού», όσοι είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ και πλησίαζαν, όπως ο Γ. Κορδάτος, το ΚΚΕ χωρίς αμοιβαία εξουδετέρωση της επισωρευμένης δυσπιστίας (μια δεκαετία νωρίτερα ο ιστορικός μιλούσε για «σταλινικό διευθυντήριο» που κρατούσε για τον εαυτό του το «αλάθητο του Πάπα», μεταβάλλοντας την επαναστατική θεωρία του Marx σε «θρησκευτικό δόγμα»), υιοθετούσαν (1946) χωρίς δισταγμό τον σταλινικό ορισμό του έθνους.
Αν ωστόσο συνυπολογίσουμε τις διαρκείς συζητήσεις, στους κόλπους του ΚΚΕ και των «επιρροών» του, για τον χαρακτήρα της επανάστασης του ’21 και τις ρίζες της «νεοελληνικής εθνότητας» κρίνεται απρόσφορη η γενικόλογη προσφυγή στον «κανόνα της κομμουνιστικής ορθοδοξίας» για τη σκιαγράφηση της λειτουργίας του «θεωρητικού προτύπου».
Γιατί εκείνο που προφανώς μετρούσε στον σταλινικό ορισμό του έθνους, ιδίως όταν επιβίωνε χωρίς να μνημονεύεται ο εισηγητής του, όπως πρόσφατα, είναι η πρόταξη των «αντικειμενικών κριτηρίων». Ο,τι δηλαδή φαινόταν να συνάδει προς τη θεωρητική υπόσταση του «επιστημονικού σοσιαλισμού». Άλλωστε στο ζήτημα του καθορισμού «αντικειμενικών κριτηρίων» συμφωνούσε νωρίτερα ο Kautsky και στη συνέχεια ο Λένιν και ο Τρότσκι.
Αυτό που προέχει στον σταλινικό ορισμό είναι ο ρητός αποκλεισμός του φυλετικού κριτηρίου στην κατανόηση της «κοινότητας ανθρώπων που συγκροτήθηκε ιστορικά». Ετσι θα επακολουθήσει η διευκρίνιση ότι πρόκειται για «ιστορική κατηγορία μιας συγκεκριμένης εποχής», όταν δηλαδή ο καπιταλισμός διανύει την ανοδική του φάση.
Αν μάλιστα προστεθούν οι επισημάνσεις για τη μετάβαση από τις «μικρές και καθυστερημένες εθνότητες» σε «ολοκληρωμένα έθνη που ξυπνούν», για τις «ιστορικές κατηγορίες» που δεν αποτελούν «εθνογραφικές κατηγορίες», για την «κοινότητα της ψυχοσύνθεσης» χωρίς «ιδεαλιστικά νήματα» κ.λπ., θα καταστεί ευκρινέστερη η ενδογενής (και όχι αποκλειστικά έξωθεν) νομιμοποίηση αυτού του ορισμού.
Παναγιώτης Νούτσος - ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου