Πρέσπες παντού!

Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι σημαντική στιγμή της Ιστορίας μας, γιατί έβγαλε την Ελλάδα από μια επώδυνη αυτοπαγίδευση. Εως τώρα, ο πολιτικός κόσμος, τα ΜΜΕ, η Εκκλησία και η κοινή γνώμη αναπαρήγαγε τον τρόπο που είχε μάθει να σκέφτεται, τις στρεβλές γνώσεις που απέκτησε στην εκπαίδευση, την αίσθηση του πληγωμένου μεγαλείου. Ακόμη και όσοι γνώριζαν, έδειχναν παθητικότητα στις ιδεολογικές συμβάσεις.

Επομένως η Συνθήκη των Πρεσπών δεν αφορά τόσο τη Βόρεια Μακεδονία όσο την ίδια την Ελλάδα. Τα τείχη που γκρεμίσαμε δεν βρίσκονται στα σύνορα αλλά στον νου μας, στον τρόπο σκέψης, στην πολιτική και ιστορική κουλτούρα μας. Η συμφωνία υπήρξε μια σημαντική στιγμή, αλλά χρειάζεται να εμπεδωθεί στις συνειδήσεις. Γιατί η τριήμερη συζήτηση στο κοινοβούλιο αποκάλυψε σημαντικές αδυναμίες της ιστορικής εκπαίδευσης, του τρόπου σκέψης και της ιστορικής κουλτούρας. Ποιες ήταν αυτές;

Α. Η ιδιοκτησιακή λογική του όρου Μακεδονία. Η λέξη έχει πράγματι ελληνική προέλευση. Αλλά στην ιστορική του διαδρομή αυτός ο γεωγραφικός όρος επιβίωσε, ενώ οι πληθυσμοί που κατοικούσαν στα όριά του άλλαξαν κυριαρχία, γλώσσα, κουλτούρα. Είναι κάτι κοινό αυτό. Οι γεωγραφικοί όροι επιβιώνουν, ενώ οι πληθυσμοί ή η κουλτούρα τους αλλάζει. Παράδειγμα, τα πολυάριθμα σλαβικά, αρβανίτικα, τούρκικα και ιταλικά τοπωνύμια στην Ελλάδα, και τα ελληνικά στις άλλες χώρες. Επομένως, δεν προκύπτει κανένα ιδιοκτησιακό δικαίωμα στους όρους, και ιδιαίτερα σε αυτούς οι οποίοι μοιράζονται ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες, όπως η Μακεδονία, η Θράκη, η Ηπειρος ή το Αιγαίο. Αλλά τα έχουμε διδάξει αυτά, δηλαδή τη λογική των ασύγχρονων, ασύμπτωτων και ασύμμετρων ιστορικών μεταβολών στο σχολείο; Την υβριδικότητα, τη ρευστότητα, την αέναη μεταβολή των ιστορικών ονομάτων και φαινομένων;

Τους έχουμε δείξει κείμενα στα οποία οι Μακεδόνες ονομάζονται πότε Ελληνες, πότε ξεχωριστοί από τους Ελληνες, εξηγώντας τους ότι τα σύγχρονα ταξινομικά στοιχεία των εθνών και οι εθνικές συνειδήσεις, όπως τις αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν υπήρχαν ούτε στη αρχαιότητα, ούτε στον Μεσαίωνα, αλλά διαμορφώθηκαν στη σύγχρονη εποχή; Τους έχουμε εξηγήσει ότι οι όροι Ελληνας, Μακεδόνας, Γραικός, Ρωμιός μπορούσαν να κυκλοφορούν εναλλακτικά, αντιθετικά ή συμπληρωματικά χωρίς αναγκαστικά να σημαίνουν εθνική συνείδηση;

Έχουμε δείξει αντίστοιχα παραδείγματα από τους όρους Ιταλός, Τούρκος, Βούλγαρος κ.λπ.; Εχουμε δηλαδή διδάξει τι είναι το εθνικό φαινόμενο στην Ιστορία, για να μη νομίζουν ότι από τον Ηρακλή έως τον Σαμαρά υπάρχει μια γενεαλογική σχέση; 'Η διδάσκουμε μια ιστορία σαν τη βιογραφία ενός περιούσιου λαού; Καρπός αυτής της ιδιοκτησιακής σχέσης με την ιστορία υπήρξαν οι αλληλοσυγκρουόμενοι και παράλογοι ισχυρισμοί, ότι αφενός δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος και μακεδονική γλώσσα και αφετέρου ότι η Συμφωνία των Πρεσπών «παραχωρεί» μακεδονικό έθνος και μακεδονική γλώσσα.

Β. Δεν είναι μόνο η έλλειψη κάθε κατανόησης για το τι συνιστά έθνος και τα παράγωγά του που χαρακτήρισε τη συζήτηση, αλλά και η απουσία κάθε αναφοράς στο τι σημαίνει η αρχή των εθνοτήτων, ως θεμέλιο του παγκόσμιου συστήματος και του διεθνούς δικαίου. Γιατί η αρχή των εθνοτήτων σημαίνει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, δηλαδή του ονόματος του λαού, της γλώσσας που μιλάει, του έθνους που ανήκει. Βέβαια, είναι παράξενο ότι οι Ελληνες, των οποίων η εθνική επανάσταση συνέβαλε στην εδραίωση αυτής της αρχής στο σύγχρονο κόσμο, επέδειξαν την αντίθετη ακριβώς συμπεριφορά σε οποιοδήποτε αναδυόμενο έθνος στα Βαλκάνια, αρχίζοντας από τους Βούλγαρους τον 19ο αιώνα.

Αλλά από τότε έχουν υπάρξει τα 14 σημεία του Ουίλσον στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οποία κατοχυρώνουν την αρχή του σεβασμού της αυτοδιάθεσης και του αυτοπροσδιορισμού των εθνοτήτων, η Χάρτα του Ατλαντικού, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και τα καταστατικά κείμενα του ΟΗΕ και της UNESCO, που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα πολιτισμικού αυτοπροσδιορισμού. Εκτός όμως από τα διεθνή κείμενα, υπήρχαν τα κινήματα διεκδίκησης αναγνώρισης των ταυτοτήτων και των δικαιωμάτων στη μεταπολεμική εποχή και έως σήμερα. Εκείνο που έλειψε από την κοινοβουλευτική συζήτηση, αλλά απουσιάζει και από την εκπαίδευσή μας είναι η αρχή της αλληλο-αναγνώρισης. Η αρχή δηλαδή του να σε αναγνωρίσω όπως είσαι και να με αναγνωρίσεις όπως είμαι, του να αναγνωρίσω την ταυτότητά σου και να αναγνωρίσεις τη δική μου, χωρίς αντιρρήσεις, αστερίσκους και υποσημειώσεις. Μιλάμε για τον σεβασμό της διαφορετικότητας χωρίς να καταλαβαίνουμε τι ακριβώς σημαίνει.

Η Συμφωνία των Πρεσπών σημαίνει μια έμπρακτη αναγνώριση όλων αυτών των αδυναμιών, αλλά είναι μόνο η αρχή. Και η αρχή, για να εδραιωθεί, πρέπει να έχει συνέχεια. Και η συνέχεια δείχνει προπαντός στην εκπαίδευση. Δείχνει δηλαδή τον υπουργό Παιδείας, Κώστα Γραβρόγλου, και τον πρόεδρο του ΙΕΠ, Μάκη Κουζέλη. Αγαπητοί, έχετε αργήσει υπερβολικά στη μεταρρύθμιση του μαθήματος της Ιστορίας, ενώ το πόρισμα της επιτροπής βρίσκεται στα χέρια σας μήνες. Οι εκλογές πλησιάζουν και η μεταφορά του πνεύματος των Πρεσπών στην εκπαίδευση, στα προγράμματα, στα βιβλία, στη μετεκπαίδευση των διδασκόντων, για να γίνει, απαιτεί τιτάνια προσπάθεια.

Συντάκτης: Αντώνης Λιάκος - ιστορικός, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: efsyn.gr