Ας ανατρέξουμε στον χρόνο: στο «Αστυ» της 5ης Ιουλίου 1887 και μάλιστα στην τελική ευθεία προεκλογικής περιόδου συναντάμε το «Εγχειρίδιον του εκλογέως». Ένα χιουμοριστικό πακέτο ερωτήσεων και αποκρίσεων που ψάχνει να αναζητήσει και να κατανοήσει τα πολιτικά ήθη της εποχής.
Μια ιδέα που δεν είναι άλλη από την προώθηση της πληροφορίας και των ιδεών μέσα από την ανάπτυξη-διάδοση της εικόνας, η οποία ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της τυπογραφίας, σε σχέση με τη σημερινή εποχή, όπου η ανάπτυξη του Διαδικτύου και των υπόλοιπων οπτικοακουστικών μέσων κάνουν από δυσνόητη έως ακατανόητη τη σημασία της εικόνας, δημιουργώντας ένα νέο πολιτικό-εικαστικό χαρακτηριστικό που σε μπερδεύει και σε αποπροσανατολίζει.
Με την έλευση του Όθωνα στην Ελλάδα δημιουργείται το πρώτο επίσημο λιθογραφείο-τυπογραφείο με αρχικά έργα «To Στρατόπεδο του Καραϊσκάκη» και το έργο του Θεόδωρου Βρυζάκη «Η έξοδος του Μεσολογγίου».
Tην εποχή εκείνη εμφανίζονται οι πρώτες απόπειρες ενσωμάτωσης της αφίσας ως έργο και μέρος της τέχνης από γνωστά ονόματα ζωγράφων της εποχής.
Τα νέα μοντέρνα τεχνικά μέσα, η έμπνευση, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή τέχνη, αποτελούν -έστω και σε με εμβρυακό επίπεδο- τις πρώτες επίσημες απόπειρες δημιουργίας αφίσας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.
Σταδιακά και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα αυτό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως λαϊκή λιθογραφία αποτελεί ένα από τα ευρέως διαδεδομένα και αποτελεσματικά μέσα πληροφόρησης και προώθησης ιδεών σε μαζικό επίπεδο.
Η ποικιλία των θεμάτων, ιδιαίτερα μεγάλη, δεν έκανε τίποτε άλλο, όπως άλλωστε είναι απολύτως λογικό, από το να συμπίπτει με τα ενδιαφέροντα του κοινού. Θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος, πρόσωπα του δημόσιου βίου, μάχες, σημαντικά ιστορικά γεγονότα και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε. Χιλιάδες αντίτυπα τα οποία τυπώνονταν περισσότερες από μία φορές σε καθημερινή βάση και γίνονταν κάτι παραπάνω από ανάρπαστα.
Όμως και σε αυτόν τον τομέα η ελληνική πραγματικότητα λειτούργησε με κάμποση καθυστέρηση. Αφίσες, και όχι μόνο πολιτικές, χρονολογούνται σε πλάγιο ξύλο από την εποχή των συντεχνιών (Αναγέννηση, 15ος αιώνας), όπου χρησιμοποιούνταν για την προσέλκυση πελατών.
Η Ευρώπη του 19ου αιώνα ακολουθεί με τις φοβερές αφίσες που διαφήμιζαν τις παραστάσεις της μεγάλης ντίβας της εποχής Σάρα Μπερνάρ, τις περίφημες αφίσες του Τουλούζ Λοτρέκ το 1891 και της εποχής της Μπελ Επόκ κ.ά.
Για καθαρά συμβολικούς και ιστορικούς περισσότερο λόγους είναι σημαντικό να σημειωθεί πως οι πρώτες αφίσες που εμφανίστηκαν στην Ελλάδα προήλθαν κατά κάποιο τρόπο από το εξωτερικό και συγκεκριμένα από τη Γερμανία.
Το «Πνεύμα της Τέχνης» το 1888 και η «Ιστορία» το 1903, έργα και τα δύο του Νικολάου Γύζη αποτέλεσαν δημιουργίες που παρουσιάστηκαν στην 3η και στην 6η Διεθνή Έκθεση του Μονάχου (Galaplsast) και για περίπου είκοσι έξι χρόνια αποτέλεσαν το σύμβολο των εκθέσεων.
Συμπερασματικά, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η αφίσα στην Ελλάδα έχει βρει τη θέση που της αρμόζει ως ένα μέσο που μπορεί να μεταφέρει πολιτικά αλλά και διαφημιστικά μηνύματα.
Πολιτική αφίσα
Στις νεότερες εκδοχές της φωτογραφικής απεικόνισης έχουμε την αντικατάσταση της λιθογραφίας από την έντυπη φωτογραφία. Ένα μέσο που μέχρι τις μέρες μας, παρά την αύξηση των ηλεκτρονικών μέσων, συνεχίζει να διατηρεί υψηλά επίπεδα αποδοχής από μεγάλη μερίδα του κοινού.
H πολιτική αφίσα είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα περίπου από το 1875, όπου ουσιαστικά αρχίζει να αποκαθίσταται ο πολιτικός βίος (διακήρυξη για την αρχή της δεδηλωμένης) και να θεμελιώνεται ο δικομματισμός στην Ελλάδα (1880).
Αποτελεί σημείο αναφοράς από τις αρχές του 20ού αιώνα ως σημείο προβολής και μετάδοσης μηνυμάτων σε μια εποχή έντονων πολιτικών και κατ' επέκταση κοινωνικών αντιπαραθέσεων. Μέρος της καθημερινότητας της κοινωνίας, κάτι που θα μπορούσε να μας βάλει σε σκέψεις και για ευρύτερες αναζητήσεις.
Η ενασχόληση με την πολιτική είναι για όλους μας, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεδομένη. Δεν υπάρχει άνθρωπος που ηθελημένα ή μη δεν ασχολείται με την πολιτική. Αν σε κάποια περίπτωση συμβαίνει κάτι τέτοιο, αυτό σημαίνει πως ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν ασχολείται και με τη ζωή.
Η φροντίδα των θεμάτων και των ζητημάτων της πολιτείας καθώς και των ανθρώπων, ακόμη και σε επίπεδο διακυβέρνησης μικρότερων ή μεγαλύτερων ομάδων, είναι κάτι το εντελώς ιδιαίτερο.
Όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς των προηγούμενων αιώνων, από την εποχή του Αριστοφάνη μέχρι και τις μέρες μας, μίλησαν για την πολιτική και τις προεκτάσεις της στην ευρύτερη πραγματικότητα, αναζητώντας στα έργα τους κάτι το οποίο είναι αδιόρατο αλλά πάντα συνδέεται με την πολιτική.
Εκείνη την αναζήτηση της ελευθερίας που σε όλες τις μορφές της τέχνης, αλλά κυρίως στη λογοτεχνία, συνδέεται με την πολιτική. Ποιος δεν θυμάται το κλασικό, προφητικό μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ «1984», το κλασικό μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας που μοιάζει διαχρονικά επίκαιρο;
Όσον αφορά την πολιτική αφίσα, μάλλον γεννήθηκε από την ανάγκη για προπαγάνδα των πολιτικών κομμάτων, της Ιστορίας και των ανάλογων ιδεολογικών παρακαταθηκών.
Ένα σημαντικό ιδεολογικό εργαλείο που υιοθετήθηκε τάχιστα, όσο μάλιστα αυξάνονταν οι ιδεολογικές διεργασίες, ως ένας νέος τρόπος μετάδοσης και μεταφοράς μηνυμάτων. Ενας νέος τρόπος μετάδοσης και σκέψης που δεν ήταν παρά ανάγκη για να πειστούν οι ψηφοφόροι για τις σωστές (πιθανώς και για τις λάθος) πολιτικές θέσεις.
Ανάλογα με τη φύση της κάθε εποχής, από δεκαετία σε δεκαετία και σε συνδυασμό με τις μετατοπίσεις τόσο σε πολιτικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο, διαμορφώνονται το νέο πλαίσιο της αφίσας και τα αντίστοιχα μηνύματα.
Η αναπαραγωγή σε χιλιάδες, αν όχι σε εκατομμύρια, αντίτυπα ήταν το όπλο που λειτουργούσε προσεγγιστικά για να φέρει πιο κοντά το μεγαλύτερο δυνατό κοινό, δίνοντας έστω και κατ' ελάχιστον τη δυνατότητα στους Ελληνες να εκφράζουν σκέψεις, απόψεις και θέσεις.
Η τεχνοτροπία και η τεχνική της κάθε αφίσας άλλαζε και αυτή σε κάθε εποχή με τις σχεδιαστικές τεχνικές να προσαρμόζονται στην καινούργια συνθήκη.
Νέες εικόνες παρουσιάζουν το όραμα για την κοινωνική αλλαγή, εισάγοντας εκείνες τις τεχνοτροπίες που υποβοηθούν στη δημιουργία του νοηματικού μηνύματος το οποίο ο δυνητικός ψηφοφόρος θα μπορούσε να κατανοήσει κάθε στιγμή.
Με λόγο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εφήμερος ώς στιγμιαίος, έχοντας μια μοναδικού εύρους λεκτική ένταση, κάνει την «επίθεση» αιφνιδιάζοντας ακόμη και τον περαστικό που σταματάει για να την κοιτάξει έστω και για κλάσματα του δευτερολέπτου.
Η εξέλιξη της πολιτικής αφίσας στην Ελλάδα του 20ού αιώνα οφείλει πολλά και εξόχως σημαντικά σε σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Φωκίων Δημητριάδης, η Βάσω Κατράκη, ο Κώστας Γραμματικόπουλος και ο Α. Τάσσος, οι οποίοι δημιουργούν την αφίσα πολιτικής σκοπιμότητας της Κατοχής που μέχρι και σήμερα, όπου και να τη συναντήσουμε, μας προκαλεί εντύπωση.
Οι αφίσες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ της περιόδου 1942-1944, οι αφίσες των αρχών κατοχής και των κυβερνήσεων δωσίλογων της ίδιας περιόδου είναι χαρακτηριστικά δείγματα.
Οι αντιδικτατορικές αφίσες με τα ευρηματικά χαρακτικά, που είχαν κυκλοφορήσει και εκτός ελλαδικού χώρου, με τα σκίτσα του Θανάση Σκρουμπέλου, του Αλέξη Κυριτσόπουλου, του Σπύρου Ορνεράκη, δημιουργούν μια μοναδική σκωπτικά και γελοιογραφικά συνθήκη για θέματα όπως η τύχη της βασιλείας στη χώρα και η δίκη των συνταγματαρχών και των «οικείων» τους.
Από τη Μεταπολίτευση μέχρι τις μέρες μας σε συνδυασμό με τις δύο πιο σημαντικές εκλογικές περιόδους της δεκαετίας του '90 (1981-1989) η πολιτική αφίσα έφτασε στο απόγειό της.
H τέχνη συνδέθηκε με τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα δημιουργώντας μια ιδιαίτερη και μοναδική πραγματικότητα.
Η δεκαετία του 2000 δίνει τη θέση της στην τηλεόραση και το Διαδίκτυο ως προπαγανδιστικά μέσα, που εξιδανικεύοντας πρόσωπα και καταστάσεις ουσιαστικά τα αλλοιώνουν. Οσο για τον πολιτικό λόγο, καλύτερα να μην πούμε τίποτα...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου