«Αν μάθεις πολλά, θα γεράσεις γρήγορα» (ρωσική παροιμία)
Εκείνες τις ημέρες δίχως καμία υπερβολή η ανθρωπότητα βίωσε ένα μεγάλο σοκ. Οι βεβαιότητες πολλών δεκαετιών κονιορτοποιήθηκαν μαζί με τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Το όραμα της σοσιαλιστικής ευδοκίμησης (στη συγκεκριμένη εκδοχή του) έπαυε μαζί με την αποκαθήλωση της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο.
Τέτοιες μέρες, Χριστούγεννα του 1991, ήταν όταν λάμβανε χώρα στη Μόσχα μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις του 20ου αιώνα. Ένας κύκλος που άνοιξε θριαμβευτικά το 1917 έκλεινε εντελώς άγαρμπα και άδοξα το 1991, αφήνοντας ανοιχτές όλες τις συζητήσεις για τα αίτια. Αλλά και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός άλλου μέλλοντος, που ξεκίναγε από εκείνη κιόλας τη χωροχρονική συγκυρία...
Φαινόταν ξεκάθαρα από τότε που σημειώθηκε η πτώση του τείχους του Βερολίνου, δύο χρόνια νωρίτερα, πως κάτι δεν πάει καλά. Οι περισσότεροι προσκείμενοι άρχισαν να παγώνουν και να κατακλύζονται από ερωτήματα που δεν έβρισκαν απαντήσεις. Η περεστρόικα και η γκλάσνοστ απέτυχαν παταγωδώς. Για κάποιους μπορεί και να πέτυχαν, αν ο πραγματικός στόχος τους ήταν στην ουσία κάτι διαφορετικό από αυτό που διακήρυτταν, δηλαδή τη σωτηρία του γραφειοκρατικού καθεστώτος της ΕΣΣΔ (που είχε βαλτώσει για τα καλά κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980). Όμως, στην ιστορία αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι το αποτέλεσμα. Και έτσι, μέρες Χριστουγέννων στη Μόσχα του 1991, λάμβανε χώρα μία εξέλιξη που βύθιζε σε απόγνωση όλους όσους ήλπιζαν ακόμα στο όραμα...
Η αίσθηση της ήττας αντικατέστησε με τον πιο βάναυσο και «απογυμνωτικό» τρόπο τον όποιο δικαιολογημένο προβληματισμό υπήρχε έως τότε. Ο τρόπος με τον οποίον κατέρρευσε το μπλοκ του υπαρκτού σοσιαλισμού αρχικά, και στο τέλος και η ίδια η Σοβιετική Ένωση, ήταν για τις εσωτερικές ισορροπίες των θιασωτών του σοσιαλισμού αρκετά χειρότερος από το να συνέβαινε -φερ΄ειπείν- μία στρατιωτική εισβολή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ ή να προέκυπτε ως το αποτέλεσμα μίας αστικοδημοκρατικής (έστω και παλλαϊκού τύπου) διευρυμένης (ποσοτικά και ποιοτικά) επανάστασης.
Τρεις δεκαετίες περίπου αργότερα είναι προφανές σε όλους πως «η δουλειά έγινε από μέσα». Πως οι ίδιες οι ηγετικές τάξεις εκείνων των καθεστώτων προέβησαν σε ριζικές αλλαγές στο κυριαρχικό συστημικό μοντέλο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας άνοιξε την πόρτα στην καπιταλιστική οικονομία, όχι όμως και στην Αστική Δημοκρατία. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης έκανε διαφορετική επιλογή σε αυτό το ζήτημα...
Χάρηκαν πολλοί με εκείνες τις εξελίξεις. Με χαιρέκακο τρόπο είναι η αλήθεια... Κάποιοι είδαν την ευκαιρία για εκδίκηση, για να βγάλουν από μέσα τους τα απωθημένα δεκαετιών. Οι θεωρητικοί ταγοί «της άλλης πλευράς» βγήκαν και μίλησαν για οριστική νίκη του καπιταλισμού επί του κομμουνισμού. Η ανθρωπότητα, σύμφωνα με τις δικές τους διακηρύξεις, θα μπορούσε πια να εργαστεί σε ένα διαφορετικό κλίμα για την ανάπτυξη, την πρόοδο, την ευημερία, για τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Βέβαια, επειδή η Αστική Δημοκρατία έχει τους δικούς της όρους, τις δικές της προτεραιότητες, και τους δικούς της ηνιοκράτες, σύντομα φάνηκε πως το μέλλον δεν ήταν ακριβώς έτσι όπως το ευαγγελίστηκαν διάφοροι. Οι πόλεμοι δεν σταμάτησαν, η κοινωνική αδικία, οι διαχωρισμοί, οι ρατσισμοί, η καταστροφή του περιβάλλοντος, αποτέλεσαν βασικά κομμάτια της δημόσιας συζήτησης τα επόμενα χρόνια, γιατί πολύ απλά αποτελούν συστατικά του σύγχρονου κόσμου.
Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, καθώς «αποσύρθηκε» από αυτόν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Όμως, σήμερα, λίγο πριν το 2018 παραδώσει τη σκυτάλη στο 2019, ευδοκιμούν αρκετοί «ψυχροί πόλεμοι» σε πολλά σημεία της παγκόσμιας επικράτειας, ενώ το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να έχει αντιπάλους. Άρα, και «λόγο ύπαρξης». Με κυριότερους -όπως το ίδιο λέει- την Κίνα και τη Ρωσία, τις δυνάμεις δηλαδή που προτάσσσουν τον κρατικιστικό έλεγχο στην αγορά.
Μετά από δεκαετίες ανόρθωσης, ανασυγκρότησης και λειτουργίας σε διαφορετικές βάσεις, κάποιοι επέστρεψαν στον ανταγωνισμό με το δυτικό μοντέλο κυριαρχίας. Αυτό, βέβαια, δεν σηματοδοτεί σε καμία περίπτωση μία θετική εξέλιξη για τους λαούς, παρά μόνο την ύπαρξη αναχωμάτων σε κάποιες επιλογές του ενός μπλοκ. Για να φτάσει στο σήμερα ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων Sputnik, να χαρακτηρίζει έναν υποθετικό πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ ως καταστροφικό για την ανθρωπότητα...
Από τότε που οι δυτικές ηγετικές ελίτ παραχώρησαν διευρυμένα δικαιώματα στους εργαζομένους τους, αυτό που περιέγραφε ο όρος κοινωνική πολιτική της μεταπολεμικής αναδιάταξης, έπαυε να υπάρχει άμεση κομμουνιστική προοπτική. Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Δύση λειτούργησε με οξυδερκή και ελαστικό τρόπο, διασφαλίζοντας την ύπαρξή της.
Από την άλλη πλευρά, αφού στη σοβιετική κοινωνία ολοένα και περισσότερο στο πέρασμα του χρόνου, υπό την ανοχή και το κλείσιμο του ματιού της κομματικής νομενκλατούρας, επικρατούσαν λογικές της καπιταλιστικής οικονομίας, δεν υπήρχε κάποιος ουσιαστικός πρακτικός λόγος να κρατούνται τα προσχήματα έστω και των μικρότερων ψηγμάτων μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολογίας. Και αφού ο ανταγωνισμός ήταν πια αποδεκτός ως έννοια (και ως βασική μέριμνα συνάμα...), η Μόσχα δεν είχε πλέον καμία διάθεση να «σιτίζει» όλους τους υπόλοιπους (τις Δημοκρατίες που είχε υπό τη σκέπη της για δεκαετίες).
Ας «έβγαιναν και αυτές στο κουρμπέτι», με τα όποια συγκριτικά πλεονεκτήματα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν προς όφελος τους, και η μαμά Ρωσία δεν θα ήταν αρνητική σε περαιτέρω συνεργασίες. Η «ευρασιατική λογική» έχει ακόμα και σήμερα ανοιχτές τις αγκάλες της στους όποιους πρόθυμους...
Η ΕΣΣΔ πέρασε τέτοιες μέρες, το 1991, στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Οι αποφάσεις είχαν ληφθεί, τα χρονοδιαγράμματα μπήκαν σε εφαρμογή. Μέχρι το 2000 και την ανάληψη της εξουσίας από έναν άνθρωπο της κρατικιστικής σχολής στην οικονομική δραστηριότητα, οι συνέπειες ήταν για τη ρωσική κοινωνία αρκετά οδυνηρές. Έπρεπε, όμως, να βιωθεί αυτή η δεκαετία για να εδραιωθεί η αναγκαιότητα του πουτινισμού.
Κάποιοι θα ήθελαν αυτό το χρονοντούλαπο (που φιλοξενούσε πια κοτζάμ Σοβιετική Ένωση) να κλειδωθεί και να πεταχτεί το κλειδί στα παγωμένα νερά του Βόλγα. Kάποιοι άλλοι φρόντισαν να κρατήσουν αντι-κλείδια, που όμως τρομάζουν και απωθούν πολλούς. Ίσως και ευλόγως. Μάλλον πρέπει να αλλάξει ξανά η ίδια η κλειδαριά... Από τα χέρια εκείνων που έχουν «εξουσιοδοτηθεί» από τις κοινωνικές ανάγκες και τις ιστορικές αναγκαιότητες, για μία τέτοια κομβική εργασία...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου