Τον μήνα αυτό συμπληρώνονται 10 χρόνια από την οικονομική κρίση που άλλαξε τη ζωή μας. Στην Ελλάδα ζήσαμε σκληρά αυτή την κρίση, αλλά η πολιτική εργαλειοποίησή της, όλα αυτά τα χρόνια έως σήμερα, δεν άφησε περιθώρια για μια δημόσια συζήτηση σε βάθος. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να την επιχειρήσουμε, γιατί διαφορετικά η σύγκρουση ενόψει εκλογών γίνεται στα τυφλά, χωρίς καθαρές γραμμές που να δείχνουν τι διακυβεύεται. Υπάρχουν τρία ζητήματα που χρειάζονται αποσαφήνιση.
Το πρώτο είναι οι αιτίες της κρίσης. Οι οικονομολόγοι τις αποδίδουν στη δομή του χρηματοπιστωτικού συστήματος και βέβαια σε μια ιδεολογία παντοδυναμίας και αυτορρύθμισης της αγοράς, που χαρακτήριζε την πρώτη περίοδο της παγκοσμιοποίησης. Σήμερα, μετά τις παρεμβάσεις Τραμπ, φαίνεται οι πολιτικές αποφάσεις να υπερισχύουν των οικονομικών αυτοματισμών. Εντούτοις, δεν είναι λίγοι οι οικονομολόγοι και πολιτικοί, όπως ο Γκόρντον Μπράουν, Βρετανός πρωθυπουργός στην εποχή της κρίσης, που επιμένουν ότι έμειναν άλυτα τα προβλήματα που προκάλεσαν εκείνη την κρίση και ότι «υπνοβατούμε προς μια νέα οικονομική κρίση, χειρότερη της προηγούμενης».
Επομένως, σήμερα βρισκόμαστε ανάμεσα στην αβεβαιότητα από τον οικονομικό πόλεμο που έχει αρχίσει και τη δομή του χρηματοπιστωτικού τομέα που δεν έχει αλλάξει. Επειτα από δέκα χρόνια, στα οποία παρά την ανάκαμψη υπήρξε στασιμότητα, η τρωτότητα από απροσδόκητες αιτίες και παράπλευρες συνέπειες είναι μάλλον η νέα κανονικότητα. Το ερώτημα είναι: Ποια πολιτική στρατηγική στις συνθήκες αυτές για μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα;
Το δεύτερο ζήτημα είναι μέσα από ποιους μηχανισμούς η κρίση αυτή ακούμπησε την Ελλάδα και την έπληξε πιο σκληρά και με περισσότερη διάρκεια από όλες τις άλλες χώρες. Υπήρχαν αναμφίβολα εσωτερικές αδυναμίες. Υστερα από μια περίοδο στασιμότητας στη δεκαετία του 1980, η ευημερία από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 αποδείχτηκε πως ήταν συγκυριακή και έωλη. Η Ελλάδα κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκάλεσε η κρίση φορώντας τον νάρθηκα του ενιαίου νομίσματος.
Η απάντηση της Ε.Ε. στην κρίση του 2008 προέκυψε μέσα από διαδοχικές προσαρμογές στην κρίση της Ελλάδας και των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου, για τις οποίες βέβαια οι κοινωνίες –όπως η ελληνική– πληρώνουν ακόμη το μάρμαρο, γιατί το φάρμακο έγινε φαρμάκι, δηλαδή η θεραπεία έγινε συμπληρωματική αιτία της κρίσης τους. Αλλά θα χάναμε τον ορίζοντα, αν δεν βλέπαμε ότι οι χώρες του Νότου συνθλίφτηκαν ανάμεσα στην ανακατανομή των οικονομικών δραστηριοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα (η οικονομική άνοδος του Τρίτου Κόσμου) και στην ανακατανομή των δραστηριοτήτων στο εσωτερικό της Ευρώπης (η οικονομική άνοδος της Γερμανίας).
Το τρίτο ζήτημα είναι ότι δεν θα καταλάβουμε πολλά πράγματα για το τι συνέβη αυτά τα τελευταία δέκα χρόνια, αν περιοριζόμαστε μόνο σε εκείνα που μας παρουσιάζουν οι οικονομολόγοι και δεν κατανοήσουμε τις κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης. Π.χ., το 2008, πριν ακόμη η κρίση χτυπήσει την πόρτα της Ελλάδας, τα νοικοκυριά άρχισαν να περιορίζουν τις δαπάνες για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Είχαν ψυχανεμιστεί κάτι; Την ίδια χρονιά, με αφορμή τη δολοφονία από την αστυνομία ενός εφήβου, ξέσπασε μια άνευ προηγουμένου νεολαιίστικη οργή. Τυχαίο και συγκυριακό;
Εναν χρόνο πριν από τη διεθνή κρίση, το 2007, είχε σημειωθεί έκρηξη στις τιμές των τροφίμων, προκαλώντας λιμούς και ταραχές στον Τρίτο Κόσμο. Ξεχάστηκε αυτή η κρίση και δεν μιλάμε για τις αιτίες της. Κρίση υπερπληθυσμού της Γης που έφτασε στα 7,5 δισ. (από 1,6 το 1900); Συνέπεια της κλιματικής αλλαγής που μετατρέπει εκτεταμένες περιοχές σε άγονες λόγω ξηρασίας; Συνέπεια του εξαναγκαστικού ανοίγματος των φτωχών χωρών στην παγκόσμια αγορά που έκανε τη γεωργία αντιοικονομική; Κερδοσκοπία στον κύκλο παραγωγής και εμπορίας των τροφίμων;
Παράλληλα, για χώρες όπως η Ελλάδα, το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μια ωρολογιακή βόμβα για αντίθετους λόγους. Δεν είναι τυχαίο ότι σε έναν γερασμένο πληθυσμό, το καυτό ζήτημα αντιπαράθεσης είναι οι συντάξεις. Σε Ευρώπη και Αμερική, το μερίδιο της εργασίας έχει μικρύνει όλα αυτά τα χρόνια στο συνολικό προϊόν. Οι μισθοί παραμένουν ισοπεδωμένοι και οι νέοι εργαζόμενοι βρίσκονται πια στο όριο του φτωχού πληθυσμού. Πρώτη φορά η επόμενη γενιά δεν ζει καλύτερα από την προηγούμενη, αλλά χειρότερα.
Φοβάμαι ότι δεν κατορθώσαμε όλα αυτά να τα δέσουμε σε μια εικόνα, να τα εντάξουμε σε ένα αφήγημα που θα απευθύνεται μαζικά και θα δημιουργεί έναν προσανατολισμό στον κόσμο. Που θα δείχνει ποιες ήταν οι δυσκολίες και οι αδυναμίες μιας αριστερής διακυβέρνησης έως τώρα σε αυτό το περιβάλλον, αλλά και τι διακυβεύεται στις επόμενες εκλογές, πού βρίσκονται τα πραγματικά προβλήματα και πού οι πολιτικές πομφόλυγες. Αντί της ανάλωσης σε μικροκαβγάδες επικοινωνιακού χαρακτήρα, πρέπει να αναδειχθούν οι δυσκολίες της εποχής, το πόσο ευάλωτη είναι η χώρα σε μια νέα παγιδευμένη περίοδο όταν δεν επουλώθηκαν ακόμη οι πληγές της. Ποιες πρέπει να είναι οι πολιτικές θωράκισής της.
Συντάκτης: Αντώνης Λιάκος - ιστορικός, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου