Ο σύντομος «θρίαμβος» και η κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού

Κατά το τέλος του 20ού αιώνα και σε ένα περιβάλλον ελεγχόμενων κοινωνικών αντιθέσεων, το επιθετικό μονεταριστικό εγχείρημα, ο νεο-φιλελευθερισμός, αρύεται τη δυναμική του από δύο συγκυριακά δεδομένα:

- Από την προϊούσα κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της και την παρεχόμενη έτσι δυνατότητα άσκησης μονοκρατορικής διεθνούς πολιτικής και ελέγχου των πόρων και των γεωστρατηγικώς ευαίσθητων περιοχών.

- Από την υπερ-συσσώρευση βιομηχανικών προϊόντων και προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και την ανάγκη τόνωσης της ζήτησης έστω και με την επιβολή τεχνητών (ψεύτικων) αναγκών.

Σειρά θεσμικοί νεωτερισμοί διανοίγουν ευνοϊκές προοπτικές για την επέκταση των αγορών και την τόνωση της παγκόσμιας ζήτησης μέσω της τεχνητής ζήτησης. Καταργούνται οι κανονισμοί και οι μηχανισμοί εποπτείας στη διακίνηση των κεφαλαίων και έτσι το πεδίο αφήνεται ελεύθερο στην επιθετική φαντασία και τη βουλιμία των καιροσκόπων.

Τυπική η περίπτωση της ΑΜΙ - Αccord Multilateral sur l' Investissement (Πολυμερής Συμφωνία για τις Επενδύσεις), διά της οποίας καταργούνται οι περιφερειακοί έλεγχοι στη διακίνηση των hedge funds και των ιδιωτικών κεφαλαίων και η οποία, παρά τη διεθνή κατακραυγή, εφαρμόζεται στην πράξη μέσω διμερών ρυθμίσεων.
Ποια είναι, αλήθεια, η ειδοποιός διαφορά αυτής της νέας τάξης πραγμάτων;
Θα έλεγα, το γεγονός ότι η εντατικοποίηση δεν αφορά πλέον μόνο την παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Διαπερνά όλες τις αρθρώσεις του κοινωνικού βίου και εμπεδώνεται ως τρόπος βίου.
Η εντατικοποίηση και η συσσώρευση είναι πλέον πολυ-τομεακές.
Βέβαια, ακόμα και οι πιο φανατικοί πολέμιοι της αγοραίας ασυδοσίας δεν θα μπορούσαν ποτέ να διανοηθούν ότι η νεο-φιλελεύθερη ευρηματικότητα θα απειλούσε ακόμα και το σημαντικότερο αγαθό, την ίδια την ανθρώπινη υγεία.
Είναι ασφαλώς φθηνότερη η επεξεργασία ζωικών πτωμάτων από τις συνήθεις ζωοτροφές φυτικής προέλευσης. Το πρόβλημα ήταν (μετά από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια) να εξαναγκαστούν οι φυτοφάγες αγελάδες να γίνουν σαρκοβόρες. Στην πορεία βέβαια προέκυψε η νόσος των τρελών αγελάδων (κάποιος μελλοντικός αναλυτής, αποκαθιστώντας τα πράγματα, ίσως την ονομάσει νόσο της τρελής αγοράς), αυτό όμως αποτελεί διακινδύνευση εντός των αποδεκτών ορίων τής νεοφιλελεύθερης οικονομίας.
Αναλόγως σημαντική πτώση του κόστους παραγωγής εξασφαλίζει η αντικατάσταση των ελαίων ανάμειξης και βρασμού ζωοτροφών με τα ορυκτέλαια, τα υποπροϊόντα μηχανικών καύσεων (καμένα λάδια αυτοκινήτων και εν γένει μηχανών παντός τύπου). Η συγκεκριμένη ευρεσιτεχνία εξασφαλίζει επίσης μείωση του κόστους παραγωγής και διάθεση, στην παγκόσμια αγορά, φθηνών πλην διοξινούχων πουλερικών και γαλακτοκομικών προϊόντων.
Σε τούτο τον σκοτεινό χώρο της διατροφικής κερδοσκοπίας, όπου συναντιούνται η Χημεία και η ανθρώπινη υγεία, δεν γνωρίζει κανείς τι τον περιμένει. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκφράζουν σοβαρές ανησυχίες για την προέλευση κάποιων από τις πλέον πρόσφατες επιδημίες. Έντονο προβληματισμό, λόγου χάριν, προκάλεσε η επιδημία αιμορραγικής διάρροιας που ξέσπασε στη Γερμανία, τον Μάιο του 2011, εξ αιτίας του μολυσματικού κολοβακτηρίδιου Escherichia coli (E.coli).
Κατά σύμπτωση, λίγες μέρες πριν εμφανιστούν τα πρώτα κρούσματα, Γερμανοί γιατροί ανακοίνωναν πως είναι πλέον εφικτή η φαρμακευτική αντιμετώπιση της νόσου, και μάλιστα με την ακριβότερη σήμερα θεραπεία στον κόσμο. Σύμφωνα με το Forbes, το φάρμακο Εκουλιζουμάμπη (εμπορική ονομασία Soliris), για μια και μόνο φαρμακευτική αγωγή, κοστίζει 400.000 δολάρια! Οι δεκάδες πρώτοι νεκροί προφανώς δεν διέθεταν το ποσόν.
Απέναντι σε τέτοιας κλίμακας προβλήματα το νομικό οπλοστάσιο δείχνει ανεπαρκές. Προς επιβεβαίωση της αποστροφής του Ανάχαρση: «Οι νόμοι είναι σαν τους ιστούς της αράχνης, αρκετά ισχυροί για να πιάνουν τους αδύναμους και εντελώς ανίσχυροι να συγκρατήσουν τους δυνατούς». Ζωοτροφές νέου τύπου και νέων ασθενειών. Επικίνδυνα μεταλλαγμένα προϊόντα. Τεχνολογία συσκευασίας και συντήρησης προϊόντων που απειλεί τη δημόσια υγεία.
Η αγορά δεν είναι μόνον ελεύθερη, είναι και καρκινογόνος.
Το ερώτημα - δίλημμα που προβάλλεται κατά καιρούς είναι αν τελικά τα προβλήματα αυτά οφείλονται σε εσωτερικές αδυναμίες και αντιφάσεις του ίδιου του μοντέλου της οικονομίας της αγοράς ή, αντίθετα, σε κάποιους κακούς επιχειρηματίες. Η ελίτ φυσικά επιλέγει το δεύτερο επιχείρημα, το οποίο ασφαλώς στερείται σοβαρότητας.
Ασυνείδητοι επιχειρηματίες υπήρξαν και θα υπάρχουν. Όταν όμως ένα σύστημα επιτρέπει, ευνοεί, αποδέχεται και πολλές φορές εμπνέει ασυνείδητες συμπεριφορές, τότε προφανώς υπεύθυνο για τα αποτελέσματα είναι το σύστημα και όχι οι επιχειρηματίες.
Είναι η πρώτη φορά στην Ιστορία που στο όνομα του ανεξέλεγκτου επιχειρηματικού κέρδους, στο όνομα της ασυδοσίας των δυνάμεων της αγοράς, περιφρονείται η ίδια η ανθρώπινη ζωή.
Αν σταθεί τώρα κανείς στους ευαίσθητους και κοινωνικά κρίσιμους χώρους της γνώσης και της τέχνης, διαπιστώνει πόσο δραματικά έχουν αμβλυνθεί οι αξιολογικοί όροι, οι αξιοκρατικές αρχές, δηλαδή η υπαρκτική ουσία αυτών των αντηρίδων του ανθρώπινου πολιτισμού. Αν είναι έστω ανεκτή η ποιοτική υποβάθμιση των υλικών χρηστικών αντικειμένων, καθίσταται κοινωνικά μοιραία όταν συμβαίνει στους χώρους τής πνευματικής παραγωγής.
Δεν ενδιαφέρει πια η καλλιέργεια της προσωπικότητας του φοιτητή. Δεν προετοιμάζεται για θέσεις κοινωνικής ευθύνης, αλλά για να στελεχώσει τους μηχανισμούς της πολυ-τομεακής εντατικοποίησης.
Στην Τέχνη εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τα επίχειρα της χειραγώγησης. Καθώς τίποτα δεν είναι πιο ασυμβίβαστο με την Τέχνη από τη χειραγώγηση.
Κάποτε ήταν η πολιτική χειραγώγηση υπεύθυνη για την παραγωγή ενός αποπνικτικού ρεαλισμού. Τώρα είναι η επιχειρηματική χειραγώγηση που παράγει υπερ-συσσώρευση τέχνης μιας χρήσεως. Λογοτεχνία, εικαστικά, θέαμα, μουσική με ημερομηνία λήξης. Επίκαιρος ο Ernst Fischer: «Το έργο τέχνης εγκαταλείπεται όλο και περισσότερο στους νόμους του ανταγωνισμού».
Σε ποια συμπεράσματα οδηγούν τα προηγούμενα κάθε αντικειμενικό παρατηρητή; Πώς περισώθηκαν οι επιχειρηματικοί κολοσσοί των ΗΠΑ και της Ε.Ε. το 2008-09; Με κρατικοποιήσεις επιχειρήσεων. Δηλαδή με σοσιαλιστικά εργαλεία. Όπως αυτές των κολοσσών «τοξικών» τιτλοποιημένων στεγαστικών δανείων Fanie Mae και Freddie Mack (ύψος χρεοκοπίας 5,3 τρισ. δολάρια) ή της βρετανικής Northern Rock και δεκάδων άλλων επιχειρήσεων.
Με εξαγορές από το κράτος. Δηλαδή με κεϋνσιανά εργαλεία κρατικού παρεμβατισμού, αυτά που δαιμονοποιούσαν οι θεωρητικοί του νεοφιλελευθερισμού. Όπως της Bear Stearns (ΗΠΑ), του ασφαλιστικού γίγαντα AIG από το αμερικανικό Δημόσιο, της Merril Lynch. Με τη διάσωση της HBOS από την Lloyds, τη διάσωση της Fortis από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα καθώς και δεκάδων χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών επιχειρήσεων. Είναι σαν ένας ηττημένος στρατός να ζητά από τον αντίπαλο να του «δανείσει» λίγες μεραρχίες για να αποφύγει την ολοκληρωτική ήττα.
Τι άλλο πιστοποιούν τα προηγούμενα παρά την κατάρρευση της νεοφιλελεύθερης επαγγελίας; Τι άλλο πιστοποιούν οι ανθρωπιστικές κρίσεις, τα τοξικά παιχνίδια εις βάρος εθνικών οικονομιών και κρατικών υποστάσεων, η περιφρόνηση της κοινωνικής αξιοπρέπειας στο όνομα του τοξικού τζόγου των νεοφιλελεύθερων αρπακτικών;
Τι πιστοποιεί άραγε η καταστροφή των αξιακών κωδίκων που αγλαΐζουν μια κοινωνία, καταστροφή ίσως χειρότερη και από τη σκλαβιά, χειρότερη και από τη φυσική εξόντωση, γιατί αφανίζει την ψυχή τής κοινωνίας, την βιωματική της ετερότητα μέσα στον ιστορικό χρόνο; Πιστοποιούν πέραν πάσης αμφιβολίας την οριστική κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στη γερμανική πολιτική σκηνή δείχνουν πως οι «μηχανοδηγοί» της ευρωπαϊκής ατμομηχανής συνειδητοποίησαν τούτη την κατάρρευση και την ανάγκη ταχύτατης αλλαγής πορείας στα ευρωπαϊκά πράγματα προς την κατεύθυνση μιας ανάπτυξης με κοινωνική συνοχή.
Η ηγεμονία τής συμμαχίας των ευρωπαϊκών κοινωνιο-κεντρικών πολιτικών δυνάμεων αποτελεί πλέον το στοίχημα της Ιστορίας.

Νίκος Δόικος - αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)
Πηγή: avgi.gr