Το συναίσθημα & η σκέψη: Το ποτήρι είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο;

Όταν βρισκόμαστε σε καλή διάθεση, είναι πιο πιθανόν να επιλέξουμε για επεξεργασία ερεθίσματα και γεγονότα θετικά, αγνοώντας τα αρνητικά ή τα ουδέτερα. Αντίθετα, όταν έχουμε αρνητική διάθεση εστιάζουμε περισσότερο στα αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος. Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί “υπόθεση συναισθηματικής συμφωνίας”.

Εν συντομία, η θυμική μας κατάσταση συνδέεται με αντιλήψεις και σκέψεις που έχουν παρόμοια συναισθηματική απόχρωση με αυτή (Ευκλείδη, 2011. Niedenthal, Gruber, & Ric, 2011). Τις ημέρες λοιπόν που όλα πηγαίνουν στραβά, ας σκεφτούμε ότι μπορεί εμείς απλώς να τα βλέπουμε έτσι, εξαιτίας της αρνητικής μας διάθεσης που λειτουργεί ως φίλτρο της πραγματικότητας.

Η επίδραση της διάθεσης στη σκέψη έχει μελετηθεί εκτενώς από την ερευνητική κοινότητα. Για παράδειγμα, σε μία έρευνα (Johnson & Tversky, 1983) δόθηκε στους συμμετέχοντες να διαβάσουν ένα μικρό καταθλιπτικό κείμενο, ανεγείροντας έτσι αρνητική διάθεση. Οι συμμετέχοντες αυτοί εκτίμησαν ότι αρνητικά γεγονότα (π.χ. ασθένειες, βίαιη επίθεση, φωτιά) ήταν πιο πιθανόν να συμβούν, συγκριτικά με τους συμμετέχοντες οι οποίοι δεν είχαν διαβάσει το κείμενο και άρα ήταν σε ουδέτερη συναισθηματική κατάσταση. Στους συμμετέχοντες πάλι που είχε προκληθεί μια θετική συναισθηματική κατάσταση παρατηρήθηκε μειωμένη εκτίμηση του κινδύνου, συγκριτικά με την ομάδα των συμμετεχόντων όπου η συναισθηματική κατάσταση ήταν ουδέτερη. Σε μία άλλη έρευνα (Sedikides, 1995), οι συμμετέχοντες, στους οποίους είχε προκληθεί θετική διάθεση, θεώρησαν πως είχαν περισσότερο θετικές πλευρές στον εαυτό τους, συγκριτικά με τους συμμετέχοντες που είχαν αρνητική διάθεση (Niedenthal et al., 2011). Η διάθεση επομένως δεν επηρεάζει μόνο την εστίαση της προσοχής μας στα ερεθίσματα, αλλά και τον τρόπο που τα επεξεργαζόμαστε.

Διάθεση και γνωστική επεξεργασία

Πιο αναλυτικά, το θετικό θυμικό συνδέεται με γρήγορη επεξεργασία πληροφοριών και λήψη αποφάσεων, χωρίς εντατική και συστηματική σκέψη. Όταν νιώθετε καλά κι ένας φίλος σάς τηλεφωνήσει για να βγείτε, είναι πιο πιθανό να δεχτείτε αμέσως. Αντίθετα, αν βρίσκεστε σε αρνητική διάθεση, θα σκεφτείτε περισσότερο την απόφασή σας προκειμένου να καταλήξετε σε πράξη. Η θετική διάθεση επίσης συνδέεται με τη δημιουργική σκέψη, τη σκέψη δηλαδή που είναι ευέλικτη, παραγωγική και ανοιχτή στο καινούριο.

Το αρνητικό θυμικό, τώρα, συνδέεται με πιο συστηματική, προσεγμένη και αναλυτική επεξεργασία πληροφοριών. Το αρνητικό θυμικό επίσης μας τοποθετεί σε μια επαγρυπνούσα κατάσταση σχετικά με τις πληροφορίες που δεχόμαστε και τον τρόπο που τις επεξεργαζόμαστε. Παρόλα αυτά, η αρνητική διάθεση μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στη γνωστική επεξεργασία των πληροφοριών (Ευκλείδη, 2011). Λόγου χάρη, ένα άτομο που αισθάνεται αγχωμένο, σκέφτεται την ενδεχόμενη αποτυχία του ή αναλογίζεται παρόμοιες καταστάσεις αποτυχίας στο παρελθόν έχει μειωμένη προσοχή στο παρόν έργο (π.χ. διάβασμα για εξετάσεις).

Η θετική διάθεση, βέβαια, έχει ισχυρότερη επίδραση απ’ ό,τι η αρνητική. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι γενικά τείνουμε να διορθώνουμε την αρνητική μας διάθεση (Ευκλείδη, 2011). «Προσπάθησε να ηρεμήσεις» ή «μην στεναχωριέσαι». Οι γνωστές αυτές εκφράσεις αντανακλούν την αρνητική στάση των ανθρώπων απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα.
Πάντως, είτε θετική είτε αρνητική, η διάθεση λειτουργεί ως πληροφορία για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα και οδηγεί το άτομο στην πράξη. Πολλές φορές μάλιστα οι επιπτώσεις τις διάθεσης είναι αυτόματες και δεν υπόκεινται σε έλεγχο (Ευκλείδη, 2011). Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που έχει αργήσει στη δουλειά του εκνευρίζεται με ένα κόκκινο φανάρι, το δέχεται και το επεξεργάζεται δηλαδή ως αρνητικό ερέθισμα. Υπό άλλες συνθήκες όμως, που δεν βιάζεται να φτάσει στον προορισμό του, ένα κόκκινο φανάρι μπορεί να είναι ένα αδιάφορο συναισθηματικά σήμα. Ταυτόχρονα όμως οι επιπτώσεις της διάθεσης μπορεί να καταστούν αντικείμενα ελέγχου. Το άτομο εκνευρίζεται με το κόκκινο φανάρι και ίσως βρίσει μέσα στο αυτοκίνητο, όμως δεν θα βρίσει το διευθυντή του.
Μνήμη εξαρτώμενη από τη διάθεση

Με εξαίρεση την προσοχή και τη γνωστική επεξεργασία, το συναίσθημα παίζει σημαντικό ρόλο και στη μνήμη. Οι εμπειρίες μας αποθηκεύονται στη μνήμη μαζί με το συναισθηματικό τους στοιχείο. Ένα αρνητικό γεγονός (π.χ. καβγάς με το σύντροφο) συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα (θυμός, ζήλια). Η κακή διάθεση του ατόμου στο παρόν (εκνευρισμός) μπορεί να ενεργοποιήσει το αρνητικό συναίσθημα (θυμός, ζήλια). Η ενεργοποίηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την να ενεργοποιηθούν –ασυνείδητα- γειτονικά μέρη της εμπειρίας, που αποθηκεύτηκαν μαζί (καβγάς). Η λύπη και η χαρά επίσης μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους με μία ανασταλτική σχέση, δηλαδή η ενεργοποίηση του ενός να αναστέλλει την ενεργοποίηση του άλλου. Η θυμωμένη σύντροφος την ώρα της σύγκρουσης μπορεί να «ξεχάσει» τις θετικές αναμνήσεις με το σύντροφό της.

Εν συντομία, η παρούσα συναισθηματική κατάσταση βοηθά να ανασυρθούν από τη μνήμη πληροφορίες, οι οποίες κωδικοποιήθηκαν (αποκτήθηκαν) στο παρελθόν όταν το άτομο βρισκόταν σε παρόμοια συναισθηματική κατάσταση. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται μνήμη εξαρτώμενη από τη διάθεση (Atkison et al., 2003. Ευκλείδη, 2011. Niedenthal, Gruber, & Ric, 2011)

Το ποτήρι, επομένως, θα ιδωθεί μισοάδειο ή μισογεμάτο ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Αν αισθανόμαστε άσχημα, είναι πιο πιθανόν να εστιάσουμε σε αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντος, να επεξεργαστούμε τα πράγματα με αρνητικό τρόπο ή/και να ανασύρουμε από τη μνήμη μας αρνητικές εμπειρίες. Το αντίστροφο συμβαίνει με το θετικό θυμικό. Βέβαια, ας σημειωθεί ότι η σχέση συναισθήματος και σκέψης δεν μονομερής. Όπως, για παράδειγμα, ο θυμός μπορεί να επηρεάσει τις σκέψεις που κάνουμε για ένα άτομο, έτσι κι αυτές μπορεί να προκαλέσουν εξαρχής το θυμό μας γι’ αυτό το άτομο. Στο παρόν άρθρο εστιάσαμε θεματολογικά στην επίδραση του θυμικού προς τη σκέψη, όμως πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι πρόκειται για αλληλεπίδραση.

Βιβλιογραφία:

• Atkison R.L., Atkison, R.C., Smith, E.E., Bem, D.J., & Hoeksema, S.N. (2003). Εισαγωγή στην ψυχολογία του Hilgard. Αθήνα: Παπαζήσης.
• Κωσταριδου-Ευκλείδη, Α. (2011). Γνωστική ψυχολογία. Από την αναπαράσταση της γνώσης στο θυμικό και στη δράση. Αθήνα: Πεδίο.
• Niedenthal, P. M., Krauth-Gruber, S., & Ric, F. (2011). Ψυχολογία του συναισθήματος. Αθήνα: Τόπος

Πηγή: maxmag.gr