Εργασία και απασχόληση σε ψηφιακές πλατφόρμες

Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσονται πολλαπλές ψηφιακές πλατφόρμες (Airbnb, Uber, κλπ) που παρουσιάζονται ως νέοι τύποι μεσάζοντες μεταξύ των πελατών και των όσων προσφέρουν εργασία. Παρέχουν ευκαιρίες σε νέα τμήματα του εργατικού δυναμικού και δίνουν στους καταναλωτές μεγαλύτερη επιλογή με χαμηλότερο κόστος. 

Η ανάπτυξη αυτών των νέων εταιρειών φαίνεται να ασκεί ένα είδος γοητείας ενώ έχει οδηγήσει σε μια μάλλον πολωμένη συζήτηση μεταξύ της εξύμνησης της «συνεργατικής οικονομίας» από τη μια και από την άλλη της καταγγελίας των προβλημάτων που δημιουργεί η «ubérisation» η ουμπεροποίηση θα λέγαμε της εργασίας και της απασχόλησης. Μερικοί από αυτούς τους νέους οικονομικούς παίκτες έχουν γίνει σε λίγα χρόνια πολυεθνικές επιχειρήσεις, δημιουργώντας τεράστια έσοδα, ενώ στη συνέχεια καθιερώνονται ως σύμβολα της νέας ψηφιακής οικονομίας. Ενώ θεμελιώδες χαρακτηριστικό σε αυτό οικονομικό μοντέλο συναλλαγής που θεωρείται πρωτοποριακό είναι ότι αυτοί που προσφέρουν εργασία είναι μερικές φορές ή και συχνά, ιδιώτες, δηλαδή δεν είναι απαραίτητα μισθωτοί, ούτε κατ 'ανάγκη επαγγελματίες. Διαθέτουν το εργαλείο εργασίας ή πωλούν την εργατική τους δύναμη ως ανεξάρτητοι είτε απευθείας στους καταναλωτές είτε σε έναν μεσάζοντα.

Ένα παράδειγμα για το πώς λειτουργούν οι πλατφόρμες διαχείρισης της εργασίας μας δίνεται από την ΙΒΜ στη Γερμανία. Η IBM σταδιακά από το 2012 μείωσε το βασικό εργατικό της δυναμικό. Από τους περισσότερους από 20.000 εργαζόμενους στη Γερμανία, τουλάχιστον 8.000 έχασαν τη μόνιμη θέση εργασίας τους και αντικαταστάθηκαν από ευέλικτους εξωτερικούς συνεργάτες.

Το πρόγραμμα, που ονομάσθηκε "liquid", προέβλεπε ότι η πρόσληψη εξωτερικών εμπειρογνωμόνων πληροφορικής και άλλων ειδικών θα πραγματοποιείται μέσω μιας ειδικά διαμορφωμένης πλατφόρμας στο Διαδίκτυο, με τη μορφή ενός Cloud, ενός σύννεφου. Έτσι μεγάλο μέρος του σημερινού προσωπικού της IBM, είναι ελεύθεροι επαγγελματίες σε ένα διεθνές "cloud talent".

Το "cloud talent"μοντέλο δεν περιορίζεται στην IBM. Οι περισσότεροι εξειδικευμένοι επαγγελματίες της πληροφορικής γνωρίζουν ήδη την "Mechanical Turk" της Amazon, μια αυτοματοποιημένη αγορά εργασίας για απλές λειτουργίες πληροφορικής. Η Top Coder, η μεγαλύτερη πλατφόρμα Internet για προγραμματιστές λογισμικού, έχει ήδη γύρω στα 400.000 "μέλη".

Από τα δεδομένα που υπάρχουν φαίνεται ότι η εργασία πλήθους επεκτείνεται με υψηλούς ρυθμούς και διεισδύει σε διάφορους επαγγελματικούς χώρους. Υπάρχουν σήμερα 4 γενικοί τύποι πλατφορμας που συνταιριάζουν πελάτες με εργαζόμενους
έναντι αμοιβής. Πρώτον, πλατφόρμες για εργασίες πληροφορικής υψηλής εξειδίκευσης που μπορούν να γίνουν και να παραδοθούν ηλεκτρονικά από οποιοδήποτε σημείο (όπως η Upwork είναι ένα τυπικό παράδειγμα). Δεύτερον πλατφόρμες τυποποιημένης διαδικτυακής εργασίας ("click work") που μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί ανεξάρτητα από την τοποθεσία (όπως η Clickworker). Τρίτον, πλατφόρμες για χειρωνακτικές εργασίες συντήρησης που πραγματοποιούνται σε χώρους του πελάτη (το Taskrabbit είναι ένα τυπικό παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο). Και τέταρτον πλατφόρμες για εργασίες οδήγησης ή παράδοσης (ντελιβερι) (όπως η Uber). Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι το μοντέλο αυτό επεκτείνεται και σε άλλες περιοχές όπως στις υπηρεσίες υγείας, διδασκαλίας, στις νομικές υπηρεσίες και σε μεγάλη ποικιλία χειρωνακτικών εργασιών και εργασιών συντήρησης.

Όπως έχει δείξει η Ούρσουλα Χιούζ (Ursula Huws) που επόπτευσε μια (διαδικτυακή) ευρωπαϊκή έρευνα1 για την εργασία σε πλατφόρμες σε 5 χώρες η έκρηξη της εργασίας σε πλατφόρμες - θέτει πραγματικούς κινδύνους για τα πρότυπα απασχόλησης, ιδίως μεταξύ των νέων. Είτε εργάζονται σε σπίτια άλλων ανθρώπων είτε στους δρόμους, ή ως μέρος ενός στρατού αυτοαπασχολούμενων ελεύθερων επαγγελματιών στο σπίτι, το «πλήθος» των εργαζομένων ανταγωνίζονται για εργασία σε οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας -μειώνοντας τα ποσοστά αμοιβής - και χωρίς τα οφέλη που έρχονται με τη σταθερή απασχόληση. Δεδομένου ότι αυτοί οι εργαζόμενοι χαρακτηρίζονται ως ανεξάρτητοι εργολήπτες, δεν υπάρχει δικαίωμα σε κατώτατο μισθό, υπερωρίες, αποζημίωση εργαζομένων, ασφάλιση ανεργίας ή οποιεσδήποτε άλλες παροχές που καλύπτουν άλλους υπαλλήλους.

Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές οι νέες οικονομικές και εργασιακές πρακτικές μπορούν επίσης να γίνουν αντιληπτές ως μορφές αναζωπύρωσης παλαιών πρακτικών. Η εξωτερική ανάθεση που διευκολύνεται από τις νέες τεχνολογίες μπορεί όντως να συγκριθεί με το «σύστημα εξάπλωσης» ( putting -out system) που χαρακτηρίζει την πρωτοβιομηχανία, όπου ένας «κατασκευαστής» διανέμει τις παραγγελίες και το υλικό που χρειάζονται οι κατ’ οίκον εργαζόμενοι, οι οποίοι κατασκευάζουν μέρη ή το σύνολο στο συμφωνημένο χρόνο με προκαθορισμένες τιμές. Ο Pierre-Yves Gaumez 2 αναφέρεται στην “exode digitale” για μετανάστευση χιλιάδων μισθωτών προς την ανεξάρτητη εργασία που πραγματοποιείται από το σπίτι μέσω ενός υπολογιστή ανασυσταίνοντας την δουλειά στο σπίτι της προ-βιομηχανικής περιόδου, καθώς και τους τρόπους αμοιβής της με το κομμάτι ή το έργο. Το Crowdsourcing μπορεί τότε να θεωρηθεί ως μια ανανεωμένη και διεθνοποιημένη μορφή αυτού του "συστήματος οικιακής οικονομίας"

Η παρατήρηση και η ανάλυση της λειτουργίας των ψηφιακών πλατφορμών εγείρει μια σειρά βασικών ερωτημάτων σχετικά με τις πρακτικές εργασίας, τις μορφές απασχόλησης και τα κοινωνικά και νομικά μοντέλα που την πλαισιώνουν ενώ ταυτόχρονα τίθενται ερωτήματα σχετικά με τα όρια της μισθωτής εργασίας και γενικότερα τον ορισμό της εργασίας. Όμως η έρευνα σχετικά με αυτή τη μορφή εργασίας (crowdwork) βρίσκεται σε πολύ αρχικά στάδια. Βασικά ερωτήματα δεν έχουν απαντηθεί προκειμένου να προχωρήσουμε σε σοβαρή έρευνα σχετικά με τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της ανάπτυξης της εργασίας μέσα από το πλήθος. Ενώ υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αυξάνεται με ταχύ ρυθμό, και σε μεγάλη κλίμακα, δεν υπάρχουν επί του παρόντος αξιόπιστες μετρήσεις ή εκτιμήσεις για την έκτασή της. Και ούτε αξιόπιστη ποιοτική πληροφόρηση σχετικά με τις συνθήκες εργασίας σε τέτοιες δομές διαθέτουμε, πέρα ειδικών περιπτώσεων. Η κοινωνική επιστήμη χρειάζεται να συμβάλει σ αυτή τη κατεύθυνση.

Παραπομπές:

1. Crowd Work in Europe, 2016, Preliminary results from a survey in the UK, Sweden, Germαny, Austria and the Netherlands, University of Hertfordshire.

2. L’ Intelligence du Travail, 2016.

Συντάκτης: Γεωργία Πετράκη - Καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Πηγή: efsyn.gr