Πειραματόζωα, πειραματάνθρωποι και ηθική

Oι πρόσφατες αποκαλύψεις, σύμφωνα με τις οποίες ερευνητές που χρηματοδοτήθηκαν από τη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία έλεγξαν τις επιπτώσεις καυσαερίων του ντίζελ σε ανθρώπους και πιθήκους, έθεσαν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ηθική της επιστημονικής έρευνας από επιχειρηματικούς ομίλους.

Στόχος των πειραμάτων, που χρηματοδοτήθηκαν από τη Volkswagen, την Daimler και τη BMW, ήταν να παρατηρηθεί και να καταγραφεί η ρυπογόνος επίδραση των εκπομπών από τα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας καθαρισμού καυσαερίων.

Ωστόσο, ακόμη και αν ο στόχος της έρευνας ήταν να αποδειχθεί ότι τα καυσαέρια του ντίζελ είναι λιγότερο επιβλαβή από ό,τι θεωρούνταν προηγουμένως, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι αυτά τα καυσαέρια είναι επιβλαβή για την υγεία. Κανείς, ούτε καν οι κατασκευαστές αυτοκινήτων, δεν ισχυρίζεται ότι είναι εντελώς ακίνδυνα.

Η επιστημονική έρευνα έχει προσφέρει τεράστια οφέλη στην κοινωνία, έχει σώσει ζωές και προάγει τη γνώση.

Αλλά τα πειράματα για ερευνητικούς σκοπούς έχουν ένα κόστος που κυμαίνεται από τους πόρους και τον χρόνο που σπαταλούνται μέχρι τον άμεσο κίνδυνο βλάβης για τους συμμετέχοντες σε αυτά (κοινώς τα πειραματόζωα).

Επομένως το κεντρικό ηθικό ζήτημα που παραμένει πάντα αφορά το αν το κόστος αυτό δικαιολογείται από τα πιθανά οφέλη της έρευνας.

Οταν αυτό το κόστος γίνεται υπερβολικό, ιδιαίτερα όταν οι άνθρωποι έχουν εκτεθεί σε αδικαιολόγητη βλάβη, καταλήγουμε σε ερευνητικό σκάνδαλο.

Προς τι το ρίσκο;

Στην περίπτωση των πειραμάτων για τις επιπτώσεις των καυσαερίων, το πιο πιεστικό ερώτημα είναι κατά πόσο η έκθεση των πιθήκων και των ανθρώπων σε αυτά μπορεί να δικαιολογηθεί μπροστά στα οφέλη της έρευνας.

Οταν χορηγούνται ουσίες που είναι γνωστό ότι είναι επικίνδυνες, τα πιθανά οφέλη θα πρέπει να είναι σημαντικά για να δικαιολογούν αυτή την έκθεση. Αυτό μπορεί να συμβεί, για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπου η έρευνα είναι θεραπευτική.

Η έκθεση των ασθενών εθελοντών σε φάρμακα που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα και τα οποία ενδέχεται να τους βλάψουν μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση το γεγονός ότι μπορεί να ωφεληθούν οι ίδιοι ή η κοινωνία γενικότερα.

Αλλά στην επιστημονική έρευνα που διεξάγουν αποκλειστικά επιχειρήσεις αυτοί οι θεραπευτικοί στόχοι συχνά απουσιάζουν.

Αντ’ αυτού, αντικαθίστανται συχνά με έναν κεντρικό στόχο, αυτόν της αύξησης των κερδών.

Το μέγεθος του κινδύνου και η σοβαρότητα της δυνητικής βλάβης είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Ακόμα και ένα σημαντικό μελλοντικό όφελος μπορεί να μην αντισταθμίσει τη σοβαρή βλάβη.

Και στην περίπτωση των πειραμάτων με τα καυσαέρια, υπάρχουν πολύ πραγματικοί και σοβαροί κίνδυνοι που συνδέονται με την έκθεση σε αυτά.

Θα ήταν σημαντικό να γνωρίζουμε το εάν οι συμμετέχοντες στα πειράματα εκτέθηκαν σε υψηλότερα επίπεδα καπνού από ό,τι διαφορετικά θα βίωναν (όπως το περπάτημα στον δρόμο στην καθημερινή ζωή), για να αξιολογήσουμε αυτά τα επίπεδα πιθανής βλάβης.

Η μεγαλύτερη έκθεση από την κανονική αυξάνει αναλογικά τα μεγαλύτερα πιθανά οφέλη για την επιστημονική έρευνα.

Ωστόσο δεδομένου ότι γνωρίζουμε για τις βλάβες που προκαλούν τα καυσαέρια του ντίζελ, είναι απίθανο ότι ένας τέτοιος επιπλέον κίνδυνος θα μπορούσε να δικαιολογηθεί από μια μέτρια δυνητική βελτίωση της δημόσιας υγείας.

Ενας άλλος τρόπος για να δικαιολογηθεί στην επιστημονική έρευνα η έκθεση σε κινδύνους και βλάβες αφορά τη συγκατάθεση των εθελοντών που συμμετέχουν στα πειράματα. Για κάποιους η αμοιβή που λαμβάνουν για τη συμμετοχή τους είναι πιο πολύτιμη από τους κινδύνους που διατρέχουν.

Κάποιοι άλλοι μπορεί να θέλουν να συνεισφέρουν αλτρουιστικά σε έναν πιο «πράσινο» κόσμο.

Ωστόσο στην επιστημονική έρευνα που χρηματοδοτείται από εταιρείες, οι συμμετέχοντες εθελοντές υποκινούνται από το ύψος της αμοιβής που θα λάβουν και όχι από την πιθανή θεραπεία τους ή το κοινωνικό όφελος.

Και με ενδεχόμενο να υποστούν βλάβη, τότε μπορεί να θεωρηθεί ότι υποτιμούνται ως ανθρώπινα όντα. Και επειδή τα ζώα δεν μπορούν να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, η έρευνα που διεξάγεται θα πρέπει να έχει ακόμα πιο αξιόλογους στόχους για να δικαιολογήσει την έκθεσή τους σε κίνδυνο και βλάβη.

Πέρα από τις προαναφερόμενες σκέψεις για τα όρια της ηθικής στην επιστημονική έρευνα, που διατυπώνει ο Αντονι Ράιγκλεϊ, καθηγητής Ηθικής στο Πανεπιστήμιο Κίλι, ας σταθούμε και σε ένα… παραλειπόμενο.

Συνηθισμένη πρακτική

Παρ’ όλη την έκπληξη που προκάλεσαν αυτά τα απεχθή πειράματα, δύο ανεξάρτητοι επιστήμονες, που στο παρελθόν πραγματοποίησαν πειράματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε ανθρώπους εθελοντές, δήλωσαν στο BBC ότι παρόμοια πειράματα σε ανθρώπους είναι συνηθισμένα.

«Εχουν υπάρξει εκατοντάδες τέτοιων μελετών στις περισσότερες χώρες του κόσμου τα τελευταία 30 χρόνια.

Το αμφιλεγόμενο και ενδεχομένως ανήθικο για τα τελευταία πειράματα ήταν ότι χρηματοδοτήθηκαν από ένα λόμπι και όχι από ένα ανεξάρτητο όργανο χρηματοδοτούμενο από μια κυβέρνηση» δήλωσε ο ένας εξ αυτών.

Σε αυτά τα πειράματα οι συμμετέχοντες εθελοντές δαπανούν έως και δύο ώρες σε σφραγισμένο θάλαμο αναπνέοντας αραιωμένα καυσαέρια ντίζελ ισοδύναμα με τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο Πεκίνο ή το Δελχί.

Περνούν 90 λεπτά σε αυτόν και 30 λεπτά ασκούμενοι σε ένα σταθερό ποδήλατο. Επιστρέφουν στη συνέχεια μια άλλη ημέρα για να ολοκληρώσουν την ίδια διαδικασία στον καθαρό αέρα για μια σύγκριση ελέγχου.

Πληρώνονται με περίπου 14 δολάρια την ώρα…

Συντάκτης: Τάσος Σαραντής

Πηγή: efsyn.gr