Ο μύθος της αστικοποίησης

«Αστικοποίηση σημαίνει ανάπτυξη και ευημερία». Μάλλον πρόκειται για «urban legend», για έναν αστικό μύθο, δηλαδή. Η άποψη ότι όσο μεγαλύτερες είναι οι πόλεις που ζούμε, τόσο καλύτερη είναι η ζωή μας δεν είναι καθόλου ακριβής. Σίγουρα όχι, όταν μιλάμε για ποιότητα ζωής αλλά ούτε κι όταν μιλάμε για οικονομία. 

Δυο πρόσφατες μελέτες, που παρουσιάζει το The Atlantic, υποστηρίζουν ότι ακόμη κι αν οι χώρες με βαριά βιομηχανία έχουν επωφεληθεί από τη δημιουργία μεγάλων πόλεων, δεν ισχύει καθόλου το ίδιο για τις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου που αστικοποιούνται ταχέως.  

Οι μελέτες των Σούζαν Φρικ και Αντρέ Ροντρίγκεζ Ποζ από το London School of Economics, εξετάζουν τη σχέση μεταξύ του μεγέθους μια πόλης και της εθνικής οικονομικής απόδοσης. Η αρχική μελέτη, που έγινε πέρσι, εξετάζει τη σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης, όπως αυτή μετριέται με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το μέσο μέγεθος της μητρόπολης σε 114 χώρες ανά τον κόσμο, μεταξύ του 1960 και του 2010. Για να προσδιορίσει την ευρωστία, υπολογίζει το μέγεθος του πληθυσμού, τη φυσική έκταση, το επίπεδο της εκπαίδευσης, την οικονομική επιφάνεια και άλλους παράγοντες.

Μέσο μέγεθος πόλεων χωρών υψηλού εισοδήματος και αναπτυσσόμενων χωρών

Το μέγεθος των πόλεων ή των μητροπολιτικών περιοχών σε ολόκληρο τον κόσμο είχε εκρηκτική αύξηση το τελευταίο μισό του αιώνα, με τις πόλεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο να επεκτείνονται πολύ πιο γρήγορα και να αποκτούν μεγαλύτερο μέγεθος από αυτές των ανεπτυγμένων χωρών. 

Μεταξύ του 1960 και του 2010, η μέση πόλη στις αναπτυγμένες χώρες αυξήθηκε πληθυσμιακά: από τις 500.000 στις 650.000 κατοίκους. Την ίδια ώρα, η μέση πόλη στις αναπτυσσόμενες χώρες σχεδόν τετραπλασιάστηκε: από 220.000 κατοίκους σε 845.000 κατοίκους. Το 1960, 12 από τις 20 πρώτες χώρες με το μεγαλύτερο μέσο μέγεθος πόλης, ήταν αναπτυγμένες. Έως το 2010, 14 από τις 20 πρώτες χώρες σε μέγεθος πόλης, ήταν αναπτυσσόμενες. 

Η αστικοποίηση θεωρείται ιστορικά απαραίτητο χαρακτηριστικό της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά η εν λόγω μελέτη διαπιστώνει ότι η σύνδεση αυτή δεν είναι τόσο απλή. Ενώ οι αναπτυγμένες χώρες επωφελούνται από την ύπαρξη μεγαλύτερων πόλεων, ενώ οι αναπτυσσόμενες όχι. Οι προηγμένες χώρες αντιμετωπίζουν αύξηση της τάξης του 0,7% στην οικονομική ανάπτυξη για κάθε 100.000 ανθρώπους που προστίθενται στον μέσο πληθυσμό των μεγάλων πόλεων της μέσα σε μια πενταετία. Την ίδια ώρα, στις αναπτυσσόμενες χώρες, η προσθήκη 100.000 ανθρώπων στις μεγάλες πόλεις συνδέεται με μείωση της οικονομικής ανάπτυξης κατά 2,3% σε ένα διάστημα πέντε ετών.

Ποσοστά παγκόσμιας αστικοποίησης και μεγάλες πόλεις, 1970 και 2014

Στην τελευταία τους μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα αναπτυσσόμενα κράτη τείνουν να έχουν μεγαλύτερο όφελος από τις μικρές και μεσαίες σε μέγεθος πόλεις. Αυτές οι χώρες βλέπουν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος στις πόλεις που αστικός πληθυσμός αγγίζει τις 500.000 ή είναι μικρότερος. Οι μεγαλύτερες πόλεις έχουν πιο θετικό οικονομικό αντίκτυπο στις μεγαλύτερες χώρες. Μια μητροπολιτική περιοχή με περισσότερους από 10 εκατομμύρια κατοίκους έχει οικονομικό όφελος σε εθνικό επίπεδο μόνο αν ο συνολικός αστικός πληθυσμός είναι 28,5 και πλέον εκατομμύρια. Κι αυτό έχει κάποιο νόημα, σύμφωνα με τους μελετητές: οι μεγαλύτερες, πιο ανεπτυγμένες χώρες είναι πιο πιθανό να φιλοξενήσουν βιομηχανίες που απαιτούν οικονομίες αστικής συσσώρευσης. 

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, για τους οποίους, οι μεγάλες πόλεις αποτυγχάνουν να προωθήσουν την ανάπτυξη στις περιοχές του κόσμου που αστικοποιούνται ταχέως. Κατ’ αρχάς, τη μερίδα του λέοντος, στις περιοχές που αστικοποιούνται ταχύτερα, σήμερα, έχουν οι φτωχότερες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Πριν από έναν αιώνα, τα πράγματα ήταν αντίστροφα. Η αστικοποίηση αυξανόταν ραγδαία στις πλουσιότερες και πιο ανεπτυγμένες χώρες. Αυτό ήταν που δημιούργησε μια ψευδή προσδοκία ότι η αστικοποίηση συνδέεται πάντα με την ευημερία. Επίσης, ένα μεγάλο κύμα αστικοποίησης σήμερα προέρχεται από το μαζικό κύμα προσφύγων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, τις συγκρούσεις ή τις φυσικές καταστροφές κι όχι από καθαρά οικονομικές συνθήκες, όπως η ανάγκη για εργασία. 

Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση έχει καταργήσει την ιστορική σχέση μεταξύ των πόλεων και της τοπικής γεωργίας και βιομηχανία που τροφοδότησαν την πιο ισορροπημένη αστική οικονομική ανάπτυξη του παρελθόντος. Στη σημερινή παγκοσμίως διασυνδεδεμένη οικονομία, οι πρώτες ύλες που παλιότερα έρχονταν στην πόλη από την ύπαιθρο, πλέον μπορούν να εισάγονται με χαμηλό κόστος από άλλα μέρη του κόσμου. Το αποτέλεσμα είναι η σύνδεση, μεταξύ των μεγάλων πόλεων και της ανάπτυξης, να έχει καταστεί, πλέον, πολύ πιο αδύναμη, δημιουργώντας ένα νέο μοτίβο «αστικοποίησης χωρίς ανάπτυξη». 

Οι αναπτυσσόμενες χώρες σίγουρα χρειάζονται πόλεις, αλλά όχι απαραίτητα μεγάλες. Οι παραπάνω μελέτες επιχειρούν να ανατρέψουν ένα βασικό επιχείρημα της οικονομικής αστικής θεωρίας: ότι δηλαδή οι μεγαλύτερες πόλεις είναι κατ’ ανάγκη καλύτερες. Παρόλο που αυτό συμβαίνει σε πιο προηγμένες χώρες, όπου οι καινοτομίες επωφελούνται από την πυκνότητα και την ομαδοποίηση, αυτό δεν συμβαίνει στον αναπτυσσόμενο και ταχέως αστικοποιούμενο κόσμο, όπου ένα ευρύ φάσμα μικρών και μεσαίων πόλεων προσθέτει περισσότερο στην οικονομική ανάπτυξη. 

Οι μελέτες αυτές αποτελούν ακόμη μια υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο μοντέλο μεγέθους για την αστική και οικονομική ανάπτυξη. 

Πηγή: tvxs.gr