Η Κούβα... έχει ήδη αλλάξει

Η καθημερινή ζωή στην Κούβα αντικατοπτρίζει την απαξίωση της πολιτικής ρητορικής της, ή έτσι νομίζουν κάποιοι. Με τα παλιά αμερικανικά αυτοκίνητα, τις ξεθωριασμένες προσόψεις και την παλαιά αισθητική, το κομουνιστικό νησί φαίνεται να έχει κολλήσει στο παρελθόν.

Ο Πρόεδρος Ραούλ Κάστρο, 86 ετών πλέον, σπάνια δίνει μια ομιλία χωρίς πρώτα να σβήσει μερικά κεράκια. Το 2016 η Κούβα γιόρτασε την 55η επέτειο της διακήρυξης του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της κουβανικής επανάστασης, κατά την έναρξη του 7ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας. Πριν από αυτό, γιορτάστηκε η 55η επέτειος του θριάμβου της επανάστασης που σηματοδότησε το κλείσιμο της 7ης κοινοβουλευτικής περιόδου της Εθνοσυνέλευσης το 2013 και της 161ης επετείου της γέννησης του εθνικού ήρωα Χοσέ Μαρτί στα εγκαίνια του λιμανιού Μαριέλ το 2014. 

Τα πρόσωπα των ηρώων της Σιέρα Μαέστρα φαίνεται να είναι παντού, από την Πλατεία Επανάστασης της Αβάνας μέχρι τις τεράστιες αποθήκες στον δρόμο προς την Σιενφουέγος, αλλά ο ρόλος τους είναι ίσως λιγότερο να θυμίζουν το μακρινό παρελθόν και περισσότερο να δώσουν κάποια ουσία στο παρόν. Η Κούβα δεν έχει κολλήσει στο παρελθόν, αλλά στο παρόν μιας επανάστασης που αγωνίζεται για επιβίωση.

Σχεδόν 60 χρόνια μετά τον «θρίαμβο της επανάστασης», τι θα έλεγαν οι Μπαρμπούντος του Φιντέλ Κάστρο για την κατεύθυνση που πήρε η χώρα για την οποία έδωσαν τη ζωή τους; Ο Τσε Γκεβάρα θα αναγνώριζε την υιοθετημένη πατρίδα του; Αν ναι, θα τον εξέπληττε περισσότερο ο συνεχιζόμενος αγώνας ή οι αλλαγές; Δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Η Κούβα έχει αλλάξει παρά πολύ τα τελευταία έξι χρόνια, σύμφωνα με τη Monde Diplomatique. 

«Καθαρίζουμε»

Το Μουσείο της Επανάστασης, στο πρώην προεδρικό μέγαρο της Αβάνας, λέει την ιστορία του αντάρτικου από την επίθεση στο στρατόπεδο της Μονκάδα τον Ιούλιο του 1953, το ταξίδι του γιοτ Granma τον Νοέμβριο του 1956 και τη θριαμβευτική είσοδο του Φιντέλ Κάστρο στην Αβάνα τον Ιανουάριο του 1959. Μεταξύ των εκθεμάτων για τις επικές μάχες και τις λανθάνουσες συγκρούσεις του ψυχρού πολέμου, υπάρχει μόνο ένα δωμάτιο αφιερωμένο σε οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα. Εκεί υπάρχει και το πρωτοσέλιδο της 16ης Μαρτίου 1968 της εφημερίδας Granma. Ο τίτλος είναι μια δήλωση του Κάστρο: «Καθαρίζουμε τον αέρα. Καθαρίζουμε. Δημιουργούμε πραγματικά μια χώρα των εργαζομένων».

Το άρθρο περιγράφει την «επαναστατική επίθεση» που ο Κάστρο είχε αναγγείλει: «Προχωρούμε στην εθνικοποίηση όλων των ιδιωτικών επιχειρήσεων που έμειναν στη χώρα. Όχι μόνο τα ιδιωτικά μπαρ απαλλοτριώθηκαν αλλά επίσης όλα τα κρατικά μπαρ έκλεισαν» και «αυτό που θέλουμε να διδάξουμε στους ανθρώπους είναι ότι η δουλειά τους, ο ιδρώτες τους, η προσπάθειά τους είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να τους δώσει αυτά που χρειάζονται. Είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να κάνει τους ανθρώπους πλούσιους». 

Στο ChaChaCha που βρίσκεται κοντά στην πίσω αυλή του μουσείου, όπου οι τουρίστες αναπολούν τα απομεινάρια μέσα στην απίστευτη ζέστη, οι σερβιτόροι μουρμουρίζουν ένα κλασικό κομμάτι της Madonna: «Γιατί ζούμε σε ένα υλικό κόσμο. Κι εγώ είμαι ένα υλικό κορίτσι» (Cause we are living in a material world/And I am a material girl). Είναι ένα ιδιωτικό εστιατόριο το οποίο άνοιξε πριν από 18 μήνες και σερβίρει γκουρμέ πιάτα: χοιρινό φιλέτο τυλιγμένο σε ζαμπόν Serrano (περίπου 17 δολάρια), φρέσκο ψάρι ψημένο με σκόρδο (16 δολάρια), αγκαθωτό αστακό (23 δολάρια). Οι τιμές εμφανίζονται και σε μετατρέψιμα πέσος (CUC), που αρχικά προορίζονταν μόνο για τους τουρίστες αλλά πλέον χρησιμοποιούνται παντού στην Κούβα. Εκτός από αυτό το «ισχυρό» νόμισμα, που συνδέεται με το αμερικανικό δολάριο, οι Κουβανοί χρησιμοποιούν το παραδοσιακό πέσο που έχει κατά 25 φορές μικρότερη αξία. Ο ελάχιστος μισθός είναι σήμερα 225 πέσος (10 δολάρια). Ένα μοχίτο στο ChaChaCha κοστίζει 5 πέσος CUC (5 δολάρια). 

Το 2010 υπήρχαν περίπου 100 εστιατόρια στην Αβάνα. Σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 2.000. Ένας ειδικός στον τομέα εστίασης λέει ανωνύμως στην Monde Diplomatique ότι τουλάχιστον 12 από αυτά βγάζουν πάνω από ένα εκατομμύριο δολάρια. Ο λόγος αυτού του μετασχηματισμού έγκειται στις αλλαγές επί του κουβανικού σοσιαλισμού, μια διαδικασία μεταρρύθμισης που ξεκίνησε ο Ραούλ Κάστρο όταν έγινε προσωρινός πρόεδρος το 2006, επιβεβαιώθηκε μετά την εκλογή του το 2008 και εγκρίθηκε από το συνέδριο του κόμματος το 2011. Αν και ισχυρίζεται ότι ακολουθεί τα βήματα του Φιντέλ, ο Ραούλ αύξησε τον αριθμό των «αυτοαπασχολούμενων», οι οποίοι καλούνται τώρα να λάβουν μέρος στις παρελάσεις της Πρωτομαγιάς.

Αύξηση του ιδιωτικού τομέα

Οι Κουβανοί μπορούν να εργάζονται ως αυτοαπασχολούμενοι σε 201 (κυρίως χειρωνακτικά) επαγγέλματα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται ο κουρδιστής οργάνων, ο τοιχοποιός, ο προμηθευτής βραδινών ρούχων προς ενοικίαση, ο κλόουν, ο έμπορος αγροτικών προϊόντων στο δρόμο, ο περιπατητής σκύλων και ο ιδιοκτήτης εστιατορίου. Ο Φιντέλ ήθελε να μειώσει τον ιδιωτικό τομέα αλλά υπό τον Ραούλ, ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων έχει αυξηθεί από  150.000 το 2010 σε πάνω από 500.000 το 2016. Και το 30% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού των πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων εργάζεται τώρα στον ιδιωτικό τομέα, - είτε ως αυτοαπασχολούμενοι, είτε σε συνεταιρισμούς. 

Τα κέντρα των πόλεων της Κούβας σφύζουν από δραστηριότητα. Η Αβάνα έρχεται αντιμέτωπη με τα πρώτα της μποτιλιαρίσματα, ειδικά στη διάσημη παραλία Μαλεκόν. Η κυκλοφορία μπορεί επίσης να είναι δύσκολη σε κάποια σημεία μακριά από την πρωτεύουσα.  Στο Τρινιντάντ, στην ακτή της Καραϊβικής της Κούβας, ο αριθμός των εστιατορίων αυξήθηκε εννέα φορές από το 2010 και κάθε ισόγειο στο κέντρο της πόλης πουλάει κάτι - αναμνηστικά από δέρμα ή ξύλο, γούρια για καλή τύχη, αγαλματάκια Ινδιάνων Σιου για κάποιο λόγο, ζωγραφιές που μοιάζουν όλες ίδιες και φυσικά αναμνηστικά με τον Τσε Γκεβάρα, κούπες, καπάκια, μπλουζάκια κλπ. Οι άνθρωποι δηλώνουν, σύμφωνα με τη Le Monde, ότι η Κούβα υπό τον Ραούλ άλλαξε περισσότερο από ότι στα 50 χρόνια της επανάστασης. Η μεταρρύθμιση της χώρας δεν περιορίστηκε στους αυτοαπασχολούμενους.

Σε μικρές αφίσες στα δέντρα κατά μήκος της λεωφόρου Paseo del Prado της Αβάνας μπορεί να διαβάσει κανείς: «Προς πώληση: διώροφο σπίτι, διαθέσιμο τώρα, μπορείτε να μετακομίσετε σήμερα, 25.000 δολάρια» ή «Προς πώληση: καπιταλιστικό διαμέρισμα, στο κέντρο της Αβάνα, 18.000 δολάρια». Από το 2011, οι Κουβανοί έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν και να πωλούν κατοικίες, συμπεριλαμβανομένων και των «καπιταλιστικών» ακινήτων που χτίστηκαν πριν από την επανάσταση με «εγγύηση ποιότητας». Ακριβώς όπως οι Κουβανοί ήταν διακριτικοί ενώ δούλευαν ως αυτοαπασχολούμενοι πριν από το 2011, έτσι και η αγορά ακινήτων δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά τώρα είναι νόμιμη και ρυθμιζόμενη: μόνο οι κάτοικοι μπορούν να αγοράσουν ακίνητα. 

Ο νόμος μπορεί να είναι άκαμπτος, αλλά οι Κουβανοί είναι ευέλικτοι. Ο κτηματομεσίτης είναι το 148ο επάγγελμα που πρόσφατα νομιμοποιήθηκε στην Κούβα. Ο Ρενό Λαμπέρ από την Le Monde Diplomatique περιγράφει ότι έψαξε και βρήκε μια μεσίτρια. Έγραφε τις προσφορές που τις έκαναν σε ένα βιβλιαράκι. Δεν την εξέπληξε το γεγονός ότι συνάντησε έναν ξένο που ενδιαφερόταν να αγοράσει ένα ακίνητο και του πρότεινε έναν τρόπο για να παρακάμψει τους κανόνες: «Απλά πρέπει να παντρευτείς μια Κουβανή». Πόσο θα κόστιζε αυτό; «Περίπου 2.500 δολάρια». Για να εγκριθεί η αγορά του σπιτιού πάντως θα πρέπει να μείνει παντρεμένος για πέντε χρόνια. «Ναι», είπε η μεσίτρια, «αλλά μπορώ να σας συστήσω μια νεαρή γυναίκα τόσο όμορφη που δεν θα θελήσετε ποτέ να την αφήσετε». Ο Φερνάντο, ένας ντόπιος καλλιτέχνης γελά με το ποσό των 2.500 δολαρίων. «Σας ρίχνει. Τα περισσότερα κορίτσια θα παντρευόντουσαν δωρεάν. Φανταστείτε πόσο χρήματα θα μπορούσαν να βγάλουμε με τη διπλή ιθαγένεια».

Η αλλαγή 

Το 2012 η κυβέρνηση ήρε τους περιορισμούς στα ταξίδια στο εξωτερικό. Οι Κουβανοί με διπλή εθνικότητα μπορούν τώρα να ταξιδέψουν στη Γαλλία μεταξύ άλλων χωρών, χωρίς βίζα και να επιστρέψουν με βαλίτσες γεμάτες καταναλωτικά αγαθά τα οποία στη συνέχεια πωλούν με τεράστιο κέρδος. Πολλοί από αυτούς έχουν ένα πολύ καλό επίπεδο διαβίωσης. 

Την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τις ΗΠΑ το 2015 ακολούθησε μια σειρά από ιστορικές πρώτες φορές για την Κούβα: η πρώτη συναυλία από τους Rolling Stones, η πρώτη κινηματογραφική παραγωγή μιας ταινίας του Χόλιγουντ με μεγάλο προϋπολογισμό (το Fast and Furious 8), το πρώτο ξενοδοχείο «πέντε αστέρων», η πρώτη επίδειξη μόδας του Karl Lagerfeld για τον οίκο Chanel, η πρώτη κράτηση μέσω Airbnb και η πρώτη επίσκεψη Αμερικανικού κρουαζιερόπλοιου από το 1959. Το 1961 οι επαναστάτες της Κούβας απώθησαν του μισθοφόρους των ΗΠΑ που εισέβαλαν στον Κόλπο των Χοίρων. Το 2017, το περιοδικό How To Spend It των Financial Times έγραψε ότι κατά το «μνημειώδες» έτος του 2016 «η επίθεση των Αμερικάνων άρχισε επίσημα».

Το 2016 η Κούβα καλωσόρισε τον αριθμό ρεκόρ των τεσσάρων εκατομμυρίων τουριστών. Ο τουρισμός έγινε έτσι ο τρίτος μεγαλύτερος τομέας εισαγωγής ξένου νομίσματος στη χώρα μετά τις υπηρεσίας (κυρίως ιατρικές) και τα εμβάσματα των ομογενών. Ο τουρισμός αυξάνεται κατά 5-10% ετησίως εδώ και 20 χρόνια και το 2016 σημειώθηκε τεράστια αύξηση του αριθμού των επισκεπτών από τις ΗΠΑ: 615.000 (συμπεριλαμβανομένων 286.000 μη Κουβανών Αμερικανών, δηλαδή μια αύξηση κατά 74% από το 2015). Οι αριθμοί αυτοί θα μπορούσαν να μειωθούν το 2017 καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι θα ανατρέψει ορισμένα από τα σημεία της συμφωνίας Ομπάμα με την Κούβα και τον Σεπτέμβριο, ο τυφώνας Ίρμα χτύπησε κάποιες υποδομές του νησιού στη βόρεια ακτή, αλλά οι τουρίστες δεν φαίνεται ότι θα μείνουν μακριά από το νησί για πολύ. 

Εμπειρογνώμονας του τουρισμού δήλωσε στο How to Spend It ότι «η ποιότητα της εμπειρίας που μπορείτε να έχετε τώρα στην Κούβα είναι κορυφαία». Οι απαιτητικοί τουρίστες απολαμβάνουν έναν συνδυασμό παρθένων παραλιών και πολιτισμού. Και σε αυτόν τον τομέα η Κούβα εργάστηκε σκληρά: «Αν ενδιαφέρεστε για τον Αφροκεντρισμό, μπορείτε να συναντήσετε έναν αξιόπιστο ιστορικό, ένα μέλος του καθιερωμένου hip-hop κινήματος της Κούβας ή έναν ακτιβιστή που εργάζεται για τα δικαιώματα των νεαρών μαύρων γυναικών στις γειτονιές. Αμερικανοί δημιούργησαν εμπειρίες LGBT, όπως για παράδειγμα ένα δείπνο με τον πρώτο τρανσέξουαλ βουλευτή της Κούβας». Το ταξιδιωτικό πρακτορείο OnCuba Travel ανακοίνωσε την έναρξη μιας περιοδείας στην ελεύθερη αγορά της Αβάνας - ώστε η πόλη να δείχνει ότι αποτίει φόρο τιμής στο μεγάλο Θεό της Αγοράς - με παραδείγματα οικονομικής επινοητικότητας (πολυτελείς μπουτίκ, επιχειρηματικά κέντρα) που παρουσιάζονται ως «επιχειρηματικό πνεύμα».

Λίγους μήνες πριν από το συνέδριο του κόμματος του 2011, ο Χοσέ Αζέλ από το Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι αμφισβήτησε τις μεταρρυθμίσεις του Ραούλ Κάστρο: «Είναι σαφές ότι δεν θα αλλάξουν πολλά». Επιφανειακά ίσως φαίνεται ότι έχει κάνει λάθος αλλά όπως ο εξηγεί ο οικονομολόγος Ομάρ Εβερλένι Πέρεζ «ο Ραούλ έχει κάνει πολλά, ωστόσο, από την επίσκεψη του Ομπάμα τον Μάρτιο του 2016, είδαμε το αντίθετο από αυτό που όλοι περίμεναν: «είναι σαν η διαδικασία της επαναπροσέγγισης να «πάγωσε» και στις δυο πλευρές της Φλόριντα». Το 2011, ο Πέρεζ είχε τη φήμη ότι είναι ευνοούμενος του Ραούλ, μάλιστα κάποια υποστήριζαν ότι ήταν μεταξύ εκείνων που βρίσκονταν πίσω από την πολιτική του οικονομικού ανοίγματος της Κούβας. Το 2016 διώχθηκε από το Κέντρο Μελέτης της Κουβανικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου της Αβάνας επειδή μιλούσε πολύ ελεύθερα σε ξένους δημοσιογράφους. Αυτό δείχνει πως οι αντίπαλοι των μεταρρυθμίσεων του Ραούλ στο εσωτερικό του κρατικού μηχανισμού έχουν ανακτήσει την ικανότητα να ανατρέψουν τα σχέδιά του καθώς η γενική οικονομική κατάσταση έχει επιδεινωθεί.

Αυξανόμενα προβλήματα

Ο Πέρεζ λέει: «Ο Ομπάμα θα έπρεπε να έχει προχωρήσει περισσότερο. Αν είχε, θα ήταν πιο δύσκολο για τον Τραμπ να γυρίζει πίσω». Αν και η εκλογή του Τραμπ δεν έφερε τίποτα καλό για την Κούβα, τα προβλήματα της χώρας είχαν ήδη αυξηθεί, ακόμη και πριν από την Ίρμα. Το 2016 η οικονομία μπήκε σε ύφεση (-0,9%) για πρώτη φορά από την «ειδική περίοδο σε εποχή ειρήνης» που ακολούθησε την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, όταν το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 35% μεταξύ του 1991 και του 1994. «Έπρεπε να έχουν προβλέψει ότι η εξάρτησή μας από τη Βενεζουέλα θα είχε συνέπειες αν ξεσπούσαν προβλήματα εκεί». 

Τα προβλήματα της Βενεζουέλας προήλθαν από την πτώση της τιμής του πετρελαίου και την παρατεταμένη πολιτική κρίση. Η δημιουργία πλούτου μειώθηκε κατά 20% το 2016, ενώ ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 700%. Η Βενεζουέλα πουλούσε 100.000 βαρέλια ημερησίως στην Κούβα με επιδοτούμενα επιτόκια. Το 2016 ο αριθμός αυτός έπεσε στα 60.000. Η Κούβα έπρεπε να εξοικονομήσει ενέργεια. Ορισμένες κυβερνητικές υπηρεσίες έκλεισαν νωρίτερα και άνοιγαν τα παράθυρα αντί για το air condition. Ο φωτισμός των δρόμων μειώθηκε. «Όλες οι περιττές δαπάνες πρέπει να σταματήσουν», δήλωσε ο Ραούλ Κάστρο τον Ιούλιο του 2016. Ο τουρισμός, ο μόνος τομέας ανάπτυξης, χρησιμοποιούσε τεράστια ποσά ενέργειας: ο σκεπτόμενος επισκέπτης που θέλει να συναντήσει έναν ακτιβιστή που εργάζεται για τα δικαιώματα των μαύρων γυναικών, θέλει να το κάνει υπό προϋποθέσεις, δηλαδή ένα κλιματιζόμενο δωμάτιο κι ένα καλά παγωμένο μοχίτο. 

Η Βενεζουέλα είναι επίσης ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός της Κούβας για υπηρεσίες, ειδικά για επαγγελματίες του ιατρικού τομέα (30.000 από το 2016). Το 2014, ο οικονομολόγος Καρμέλο Μέσα Λάγκο εκτιμά την αξία των οικονομικών σχέσεων της Κούβας με τη Βενεζουέλα σχεδόν στο 21% του ΑΕγχΠ της Κούβας. Άλλοι την υπολογίζουν στο 25%. Περίπου 4.000 Κουβανοί γιατροί έχουν πάει να εργαστούν στη Βραζιλία, αλλά μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί απασχόληση αλλού στο εξωτερικό. Η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είχε δηλώσει ότι σκόπευε να διακόψει τις σχέσεις της με την Κούβα, καταγγέλλοντας τον πρόεδρο Νικόλας Μαδούρο ως μαριονέτα της Αβάνας. 

«Τα γνωρίζαμε όλα αυτά», λέει ο Πέρεζ. «Ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους έπρεπε να προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις. Αλλά ο Ραούλ σταμάτησε στα μισά του δρόμου. Τα πρώτα μέτρα του έπρεπε να ακολουθηθούν άλλα ώστε να αποδώσουν καρπούς. Αντίθετα έχουμε επιβραδύνει και προκύπτουν συνεχώς νέα προβλήματα, όπως οι ελλείψεις και η συσσώρευση. Είναι νόμιμο να ανοίξετε ένα εστιατόριο ή να πουλήσετε πίτσα στο δρόμο, αλλά το κράτος δεν έχει δημιουργήσει μια αλυσίδα εφοδιασμού για τον τομέα των εστιατορίων, επομένως αυτές οι επιχειρήσεις αγοράζουν όλο το απόθεμα των καταστημάτων και των αγορών. Το αποτέλεσμα είναι υψηλότερες τιμές, που αναγκάζουν ορισμένους Κουβανούς να σφίξουν ακόμη περισσότερο το ζωνάρι, κερδοσκοπία, καθώς μπορείτε να βγάλετε περισσότερα χρήματα από τη μεταπώληση αυγών από ότι από την εργασία σας ως δάσκαλος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και ελλείψεις. Τον Αύγουστο του 2014 και τον Απρίλιο του 2016 ήταν δύσκολο να βρει κανείς μπύρα στην Κούβα. 

Κανένας στην Κούβα δεν μπορεί να φανταστεί ότι θα ζει μόνο με το μισθό του: ένα μοχίτο κοστίζει 1 CUC στις περιοχές με γραφεία στην Αβάνα. Αυτό είναι το ένα ένατο του ελάχιστου μηνιαίου μισθού. Έτσι οι άνθρωποι σκέφτονται μικροαπάτες για να τα βγάλουν πέρα ή στρέφονται σε πιο προσοδοφόρες εργασίες. Η Κούβα δαπανά το 25% του προϋπολογισμού της στην παιδεία αλλά πολλοί εξειδικευμένοι μηχανικοί για παράδειγμα εργάζονται ως σερβιτόροι ή μεταναστεύουν. 

«Η Κούβα καταπολεμά τον πλούτο»;

Η αύξηση των μισθών είναι ένας δηλωμένος στόχος του Ραούλ Κάστρο, αλλά χωρίς αύξηση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, αυτό θα ενίσχυε τον πληθωρισμό. Η Κούβα είναι ένα περίεργο υβρίδιο με κοινωνικές υπηρεσίες άξιες μια πολύ ανεπτυγμένης οικονομίας αλλά την παραγωγή μιας αναπτυσσόμενης χώρας. Η αύξηση της παραγωγικότητας για την σωτηρία των υπηρεσιών - ένας άλλος δεδηλωμένος στόχος - θα σήμαινε μείωση των θέσεων εργασίας του δημόσιου τομέα και ενθάρρυνση των Κουβανών να εργαστούν στον ιδιωτικό τομέα, αλλά ορισμένοι ηγέτες του κόμματος εξακολουθούν να θεωρούν τον ιδιωτικό τομέα εχθρό της επανάστασης. 

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ιδεολογική ακαμψία ορισμένων κυβερνητικών», υποστηρίζει ο Πέρεζ. «Είμαστε σε ύφεση, αλλά η κύρια ανησυχία τους είναι ότι οι άνθρωποι θα είναι σε θέση να κάνουν περιουσίες». Ο οικονομολόγος Πέδρο Μόνρεαλ, υποστηρίζει ότι ενώ οι περισσότερες χώρες καταπολεμούν τη φτώχεια, «η Κούβα καταπολεμά τον πλούτο». Οι πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές για το συνέδριο του 2016 είναι πιο άκαμπτες από εκείνες του 2011, οι οποίες ανέφεραν ότι, στο πλαίσιο της νέας μη κρατικής διαχείρισης «η συγκέντρωση περιουσίας στα χέρια οποιουδήποτε φυσικού ή νομικού προσώπου δεν επιτρέπεται». Οι κατευθυντήριες γραμμές του 2016 απαγορεύουν επίσης τη «συγκέντρωση του πλούτου». Κατά την έκτακτη σύνοδο της εθνικής συνέλευσης τον Ιούνιο, αφιερωμένη σε μια συζήτηση σχετικά με το επόμενο συνέδριο, το θέμα που συζητήθηκε περισσότερο ήταν η απειλή της συσσώρευσης πλούτου. 

Ο Ραούλ Κάστρο φαίνεται να αποδέχεται τις αυξανόμενες ανισότητες που έχουν προκύψει από την έγκριση της αμοιβής που βασίζεται στην παραγωγικότητα και αυξάνει το ποσό που μπορούν να στείλουν οι Κουβανοί της Αμερικής. Αναδιατυπώνει την κλασική σοσιαλιστική θεωρία με τον δικό του τρόπο. Σε μια ομιλία προς το κόμμα τον περασμένο Απρίλιο είπε: «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Όμως περίπου το 70 - 80% των αυτοαπασχολούμενων Κουβανών ξεκίνησε τις δραστηριότητές του χρησιμοποιώντας εμβάσματα από συγγενείς στο Μαϊάμι και οι περισσότεροι προέρχονται από οικογένειες υψηλότερου βιοτικού επιπέδου που ανησυχούν για τον σοσιαλισμό, πράγμα που σημαίνει ότι οι νέοι μικροί εργοδότες της Κούβας, προέρχονται από κοινωνικές ομάδες που είναι περισσότερο εχθρικές προς τους στόχους της επανάστασης. Επίσης οι περισσότεροι είναι λευκοί. 

«Η Κούβα είχε μικρομεσαίους επιχειρηματίες μέχρι την 13ης Μαρτίου του 1968», λέει ο Ράφαελ Χερνάντεζ, διευθυντής του περιοδικού Temas, που πρόσφατα έκανε ένα θέμα για την ανισότητα. «Μεταξύ της 1ης Ιανουαρίου 1959 και εκείνης της ημερομηνίας, κανένας - ούτε ο Φιντέλ, ούτε ο Τσε - θα ονειρεύονταν να καλέσουν τον ιδιωτικό τομέα της αστικής τάξης που ήταν ξένη προς την επανάσταση. Αυτό που έκανε ο Ραούλ είναι να επαναβεβαιώσει την ιδέα ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι το ευαίσθητο κύτταρο του καπιταλισμού που έχει διεισδύσει στην κουβανέζικη κοινωνία. Όμως, έχοντας νομιμοποιήσει την αυτοαπασχόληση, εξασφάλισε την νομιμοποίηση του. 

Ο αγώνας συνεχίζεται με ή χωρίς σοσιαλισμό…

Αλλά ενώ το οικονομικό κλίμα δείχνει ότι οι Κουβανοί δεν μπορούν πια να χρησιμοποιήσουν τα τεχνικά και επιστημονικά προσόντα τους, αντιμετωπίζουν παράλληλα μια απότομη εκδήλωση των αρχών της αγοράς. «Ο ιδιοκτήτης εργάζεται εδώ;» ρώτησε ο Λαμπέρ την σερβιτόρα σε ένα μεγάλο εστιατόριο στο Τρινιντάντ. Εκείνη γέλασε. «Ω, όχι. Ο ιδιοκτήτης δεν είναι εδώ, αναπαύεται. Κι αυτό είναι καλό, γιατί όταν έρχεται απλά κάνει το αφεντικό». Στην ερώτηση πιο είναι το ωράριο η σερβιτόρα απλά γύρισε τα μάτια της. 

Ο Χερνάντεζ λέει: «Ο ιδιωτικός τομέας αναπτύσσεται σύμφωνα με το νόμο και ειδικά σύμφωνα με το εργατικό δίκαιο; Αυτό είναι αμφισβητήσιμο. Εάν ρωτήσετε κάποιον που εργάζεται σε ένα εστιατόριο το πιθανότερο είναι να σας πει ότι ο ιδιοκτήτης απαιτεί από αυτούς να εργάζονται περισσότερες από οκτώ ώρες την ημέρα, ότι παραβιάζει τον κανόνα της ίσης αμοιβής για ισότιμη εργασία και δεν βλέπει με συμπάθεια την πρόσληψη μαύρων εργαζόμενων. Η λύση θα ήταν η επιβολή της εργατικής μας νομοθεσίας αλλά χωρίς να καταπνίξουμε τον ιδιωτικό τομέα με ενοχλητικές επιθεωρήσεις». 

Αυτό μπορεί να συμβαίνει, αλλά καθώς ο ιδιωτικός τομέας μεγαλώνει, αποκτά δύναμη, γεγονός που του δίνει πρόσβαση στον κόσμο της πολιτικής. Στη Γαλλία, η ιδέα της κυβέρνησης για «ενοχλητικές επιθεωρήσεις» είναι πιο κοντά στις ιδέες των εργοδοτών παρά των συνδικάτων. «Συμμεριζόμαστε αυτή την ανησυχία», δήλωσε ο Χερνάντεζ, «αλλά η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική στην Κούβα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος στον ιδιωτικό τομέα που να μπορεί να επηρεάζει τις πολιτικές αρχές επί του παρόντος. Αν και αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα γίνει πρόβλημα στο μέλλον». 

Υπάρχουν δύο απόψεις στην Κούβα. Ο Χαβιέ, ο οποίος έχει πτυχίο πυρηνικής φυσικής αλλά οδηγεί ταξί, συνοψίζει την πρώτη, την οποία συμμερίζεται και ο Ραούλ Κάστρο: «Ήταν η Σοβιετική Ένωση που χρηματοδότησε τις σοσιαλιστικές μας νίκες. Τώρα είναι τουρίστες και μικροί επιχειρηματίες. Για να σώσουμε την επανάστασή μας, πρέπει να εφαρμόσουμε λίγο περισσότερο τις αρχές της αγοράς». Ωστόσο, πιο ορθόδοξα μέλη του κόμματος και των αντί - Καστρίστας πιστεύουν ότι μια δόση καπιταλισμού θα αποδυνάμωνε τον κουβανικό σοσιαλισμό. Η Μαρία Κοντρέρας Σουίτ, απευθυνόμενη σε μια ομάδα εργοδοτών που επιθυμούσαν να επενδύσουν στην Κούβα για λογαριασμό της κυβέρνησης Ομπάμα, δήλωσε ωμά: «Αυτό που πρέπει να εξαγάγετε είναι οι αμερικανικές αξίες και η αίσθηση του καπιταλισμού». 

Ίσως οι ήρωες της Σιέρα Μαέστρα να βρουν το ζήτημα των ορθόδοξων εναντίον της μεταρρύθμισης άσχετο. Ο δημοσιογράφος Φερνάντο Ράβσμπεργκ επισημαίνει ότι «ο σοβιετικού στιλ σοσιαλισμός δεν ήταν ποτέ πολιτικός στόχος στην Κούβα: θεωρήθηκε ως μέσο για τη διάσωση της επανάστασης, της οποίας ο πρώτος στόχος ήταν η εθνική ανεξαρτησία. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο αγώνας συνεχίζεται με ή χωρίς σοσιαλισμό». 

Πηγή: tvxs.gr