Χριστόδουλος: Περὶ Προσφορᾶς τῆς Θείας Λατρείας

Η εγκύκλιος του «σωτηρίου έτους» 2000 μΧ του τότε αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, απευθυνόμενη στους ιερείς, αναφέρεται σε μια σειρά νέων «σημαντικών» θεμάτων, σχετικά με τους τρόπους «Προσφοράς της Θείας Λατρείας». Ακόμα και σήμερα, 17 ολόκληρα χρόνια αργότερα, τίποτα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει από τότε, με τις εκκλησίες και τους ιερείς να το πηγαίνουν «σαν άλλοτε»... Ξεπερνώντας ταχέως και επιμελώς τις αναφορές «περί προβάτων, μάνδρας κι άλλων προσομοιώσεων των πιστών με το ζωϊκό βασίλειο», όπως κι αυτές για την «κακή χρήση των φωνηέντων και των σημείων στίξης» αλλά και τον «εξάψαλμο» για τις «φάλτσες φωνές των άμουσων ιερέων», υπάρχει ειδική αναφορά για τα μεγάφωνα των εκκλησιών και την αλόγιστη χρήση τους, εκτιμώντας ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων κάνει κακό παρά καλό. Μάλιστα αναφέρει και τις ελάχιστες φορές που είναι επιτρεπτή και λογική η χρήση τους. Παραθέτω παρακάτω αυτούσια την εγκύκλιο:

Ἀγαπητοί μου Πατέρες καί Ἀδελφοί,

Συνεχίζοντας τήν σειράν αὐτήν τῶν Ἐγκυκλίων μας, ἐρχόμεθα σήμερα νά διαπραγματευθοῦμε μερικά νέα σημαντικά ζητήματα, πού ἔχουν σχέση μέ τήν προσφοράν τῆς Θ. Λατρείας ἀπό μέρους σας. Σᾶς ἐτονίσαμεν ἤδη τό βασικόν σας καθῆκον νά τελεῖτε ἀνελλιπῶς τίς καθημερινές Ἱ. Ἀκολουθίες. Αὐτός εἶναι ὁ βασικός σκοπός τῆς ἱερωσύνης. Ὁ καλός ἱερεύς ὀφείλει νά ἱερουργεῖ καί νά ἁγιάζει τούς πιστούς πρωτίστως καί κατόπιν νά διαποιμαίνει μετ᾿ ἐπιστήμης τά λογικά πρόβατα τῆς μάνδρας τοῦ Χριστοῦ. Νά διδάσκει τόν λαόν, νά τόν προφυλάσσει ἀπό κινδύνους καί παγίδες, νά τόν φροντίζει, νά τόν καταρτίζει πνευματικά. Νά τόν ὁδηγεῖ εἰς τελείωσιν διά Ἰησοῦ Χριστοῦ. Νά προσεύχεται διά τήν ἐνορία του. Πολλοί αὐτά τά λησμονοῦν καί συμπεριφέρονται ὄχι ὡς γνήσιοι ποιμένες, ἀλλ᾿ ὡς μισθωτοί: «Ὁ μισθωτός δέ καί οὐκ ὤν ποιμήν, οὗ οὐκ εἰσί τά πρόβατα ἴδια, θεωρεῖ τόν λύκον ἐρχόμενον καί ἀφίησι τά πρόβατα καί φεύγει, καί ὁ λύκος ἁρπάζει αὐτά καί σκορπίζει τά πρόβατα» (Ἰω. 10,12 ). 

Ἀκούσατε πῶς ὁμιλεῖ περί τούτων ὁ μέγας καθηγητής τῆς ἱερᾶς ἐπιστήμης τῆς ἱερωσύνης, ὁ ἱερός Χρυσόστομος «Οὐ γάρ διά τοῦτό σε ἐπέστησεν ὁ Θεός αὐτοῖς, ἵνα σύ πλείονος ἀπολαύσῃς θεραπείας, ἀλλ᾿ ἵνα τά σά μέν ἀμελῆται, πάντα δέ τά ἐκείνων οἰκοδομῆται. Τοῦτό ἐστι διδασκάλου» (Ὁμιλία εἰς Ἐφεσίους 8η, παργρ. 1). Σέ ἄλλη δέ ὁμιλία του προσθέτει: «Τό γάρ πράττοντα ταῦτα μάλιστα δείκνυσι τό προνοεῖν τῶν ὑπηκόων, τό κήδεσθαι καί φροντίζειν». Διό καί ὁ Χριστός ἔλεγεν «ὁ ποιμήν ὁ καλός, οὐκ εἶπε τιμᾶται καί θεραπεύεται, ἀλλά τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβάτων. Τοῦτο ἀρχή, τοῦτο ποιμαντική ἐπιστήμη, τό τά αὐτοῦ παρορᾶν καί τά τῶν ἀρχομένων μεριμνᾶν». (Ὁμιλία εἰς τόν 113 ψαλμόν, παργρ. 1, 2). Καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος τονίζει μέ ἔμφαση «Ὁ ἱερεύς οὐ ζητεῖ τά ἑαυτοῦ, ζητεῖ δέ τά τῶν τέκνων, οὕς ἐν Χριστῷ διά τοῦ Εὐαγγελίου ἐγέννησε. Οὗτος ὅρος πάσης ποιμαντικῆς προστασίας, πανταχοῦ τό καθ᾿ ἑαυτόν παρορᾶν πρός τό τῶν ἄλλων συμφέρον» (Ἀπολογητικός τῆς εἰς Πόντον φυγῆς, παργρ. 54 ). 

Ἐκ τούτων καί ἐξ ἄλλων πολλῶν γίνεται σαφές ὅτι πρωταρχικόν μέλημα τοῦ κληρικοῦ εἶναι ἡ καθημερινή μέριμνα διαποιμάνσεως τοῦ λογικοῦ ποιμνίου. Διό, Ἀδελφοί, λειτουργεῖτε, διδάσκετε, ἀγρυπνεῖτε, φροντίζετε συνεχῶς τό ποίμνιόν σας. Μετά τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου σᾶς ἀπευθύνω κι ἐγώ τήν παρακέλευσιν: «Ποιμάνατε τό ἐν ὑμῖν ποίμνιον τοῦ Θεοῦ, ἐπισκοποῦντες μή ἀναγκαστικῶς ἀλλ᾿ ἑκουσίως, μηδέ αἰσχροκερδῶς ἀλλά προθύμως, μηδ᾿ ὡς κατακυριεύοντες τῶν κλήρων, ἀλλά τύποι γινόμενοι τοῦ ποιμνίου». (Α´ Πέτρου 5, 2-3). 

Ἡ ἄψογος τέλεση τῆς Θ. Λατρείας ἐξαρτᾶται ἀπό πολλούς παράγοντας, τούς ὁποίους μνημονεύω ἀκολούθως: 

Τό πρώτιστον εἶναι ἡ ἱεροπρέπεια, δηλ. ἡ εὐλαβής στάσις καί ἡ καθόλου συνειδητή συμμετοχή τοῦ λειτουργοῦ εἰς τά τελούμενα. Περί αὐτῆς διελάβαμε τά δέοντα εἰς τήν προηγηθεῖσαν ὑπ᾿ ἀριθμ. Α´ Ἐγκύκλιόν μας. 

Ἀκολουθεῖ ἡ πιστή τήρησις τῶν κανόνων τελέσεως τῆς Θ. Λατρείας, ὅπως αὐτοί ἀναγράφονται εἰς τό Τυπικόν ἤ τίς λειτουργικές δέλτους. Δέν ἐπιτρέπεται οὔτε βιασύνη, οὔτε νωχελική ἀπόδοσις τῶν τελουμένων. Τίς Ἱ. Ἀκολουθίες τελοῦμε παρόντος τοῦ Κυρίου. Ἑπομένως πῶς θά παρακάμψωμε κάποιο τμῆμα πρός ἐξοικονόμησιν χρόνου; Καί διατί τάχα πρέπει νά σπεύσωμε νά τελειώσωμε γρήγορα; Ὑπάρχει ἄλλη ἀπασχόλησις ἱερωτέρα καί πολυτιμοτέρα τῆς λατρείας; Διαβάζετε τίς εὐχές ὅλες ἀπό τήν Φυλλάδα καί μή ἐπιχειρεῖτε νά τίς λέγετε ἀπό στήθους. Διότι θά κινδυνεύσετε νά κάνετε εἴτε προσθῆκες εἴτε ἀφαιρέσεις, καί κάποτε θά ἐκτεθεῖτε, ὅταν ἡ μνήμη δέν θά σᾶς βοηθᾶ πλέον. 

Ἡ ἐκφορά τοῦ λόγου παίζει μεγάλο ρόλο στήν οἰκείωση ὑπό τῶν πιστῶν τῶν λεγομένων. Παρατηροῦμε ὅτι ἡ ὁμιλία εἰς διάφορες περιοχές ἔχει ἰδιωματισμούς. Ὑποβαθμίζεται ἡ λατρεία, ὅταν οἱ ἱερεῖς ἤ οἱ ἱεροψάλτες δέν προσέχουν νά ὁμιλοῦν σωστά. Πρέπει τό «ο» νά ἀκούεται ὡς «ο» καί ὄχι ὡς «α» οὔτε ὡς «ου». Τό «ε» νά ἀκούεται «ε», οὔτε «ι» οὔτε «ιε». Προσοχή λοιπόν. Ἐδῶ ἀνήκει καί τό χρέος σας νά διαβάζετε σωστά, μέ ἔννοιαν, τηροῦντες τούς κανόνες τῆς στίξεως. Ὅσοι παρουσιάζετε δυσκολίες καλῆς ἀναγνώσεως τῶν κειμένων ἀσκηθῆτε, διαβάζοντες τίς Εὐχές στό σπίτι, καί ὅσοι τίς ἔχετε πολυσυνηθίσει ὥστε νά «μασάτε» τά λόγια σας, φροντίσατε νά λέγετε τίς εὐχές ἀργά, ὥστε νά ὑπερνικήσετε τό ἐλάττωμά σας. Σᾶς ἀρέσει ὁ τίτλος τοῦ «παπατρέχα»; 

Ὁ συγχρονισμός ὅλων τῶν παραγόντων τῆς Θ. Λατρείας συνιστᾶ προϋπόθεσιν ἐπιτυχίας. Ὁ ἱερεύς, ὁ διάκονος, ὁ ἱεροψάλτης, οἱ ἱερόπαιδες κ.λ.π. εἶναι παράγοντες τῆς Θ. Λατρείας. Ὅλους τούς συγχρονίζει ὁ λειτουργός, ὡς ὑπεύθυνος τῆς καλῆς διεξαγωγῆς οἱασδήποτε Ἱ. Ἀκολουθίας. Ὁ συγχρονισμός ἐξασφαλίζει τήν καλή συνεργασία ὅλων, ὥστε νά μή ἀγνοεῖ ὁ ἕνας τόν ἄλλον καί δημιουργεῖται ἀταξία. Περιττόν νά τονίσω ὅτι εἶναι ἀπόβλητες οἱ τυχόν «κόντρες» ἤ παρατηρήσεις καί μάλιστα δημοσίᾳ, πού συνιστοῦν ἀπρέπεια καί ἀπάδουν στόν ἱ. χαρακτῆρα τῆς λατρείας. 

Ὁ τρόπος τῆς ἐκ μέρους σας ψαλμωδίας εἶναι σημαντικός παράγων ἐπιτυχίας στήν προσφορά τῆς Θ. Λατρείας. Ἀτυχῶς ὡρισμένοι ἱερεῖς εἶναι παντελῶς ἄμουσοι καί δέν ἔχουν τήν ἱκανότητα νά ἐκφωνοῦν στόν ἦχο πού χρησιμοποιεῖ ὁ ψάλτης, οὐδέ κἄν στήν ἴδια βάση. Δέν ἐφρόντισαν ὅταν ἦτο καιρός νά μάθουν ἔστω καί στοιχειώδη τινά ἀπό τήν Βυζαντινήν Μουσικήν. Ἄλλοι πάλιν δέν ἔχουν διόλου καλήν φωνήν. Ἔτσι ψάλλουν πολύ ἄσχημα καί θέτουν σέ δοκιμασία καί τό ἐκκλησίασμα, πού δέν χρωστᾶ νά ἀκούει παραφωνίες καί λάθη. Τί δέον γενέσθαι; Τό πρόβλημα διορθώνεται μέ τόν καιρό, ὅταν ὁ ἔχων αὐτό τό ἐλάττωμα τό ἀναγνωρίζει καί καταβάλλει κάποιες προσπάθειες νά τό ὑπερβῆ. Ἡ συνήθεια εἶναι μεγάλη δύναμις. Ὅσοι πάλιν μποροῦν, ἔστω καί τώρα, νά μάθουν κάποια στοιχεῖα ἔστω Βυζαντινῆς Μουσικῆς πρέπει νά τό κάνουν. Ἡ τελετουργική ἐπιβάλλει μέν τήν σεμνότητα κατά τήν τέλεσιν τῶν Ἱ. Ἀκολουθιῶν, ἀλλά τοῦτο δέν σημαίνει οὔτε ὅτι οἱ παραφωνίες συνιστοῦν σεμνότητα, οὔτε ὅτι οἱ ἄτακτες βοές, τίς ὁποῖες χρησιμοποιοῦν μερικοί πού δέν ξέρουν νά ψάλλουν, εἶναι εὐπρόσδεκτες. 

Ἡ λογική χρῆσις τῶν μικροφώνων καί ἡ ἀποφυγή τοῦ ἐνοχλητικοῦ θορύβου πού δημιουργεῖται, ὅταν τά μεγάφωνα εἶναι ἀνοικτά εἰς τήν διαπασῶν, θεωρεῖται σημαντική συμβολή στήν καλή διεξαγωγή τῆς Θ. Λατρείας. Μάθετε νά χρησιμοποιεῖτε σωστά τά ἠλεκτρονικά αὐτά μέσα καί μή βάζετε τά μικρόφωνα μέσα στό στόμα σας, οὔτε νά τά μετακινεῖτε ἐδῶ κι ἐκεῖ κάνοντας θόρυβο. Σέ πολλούς Ναούς ἡ μικροφωνική ἐγκατάστασις δέν εἶναι καλή καί ἡ ἀπόδοσις τῶν μεγαφώνων ὑστερεῖ. Ἀξίζει τόν κόπο νά ἐγκαταστήσετε μεγαφωνικό σύστημα ὕστερα ἀπό τεχνική μελέτη. Θά δαπανήσετε μεγάλο ποσόν, ἀλλά θά λύσετε ἅπαξ καί διά παντός τό δύσκολο αὐτό πρόβλημα. Ὅπου δέν ὑπάρχει καλή ρύθμισις, ἐκεῖ τά μεγάφωνα «μικροφωνίζουν», δηλ. «τσιρίζουν» ἐκκωφαντικά. Σκοπός τῶν μεγαφώνων δέν εἶναι νά ταλαιπωροῦν τό ἐκκλησίασμα. Καί μέ τήν εὐκαιρία σᾶς ἐπαναλαμβάνω παλαιότερη ἐντολή μου νά μή ἀνοίγετε τά ἐξωτερικά μεγάφωνα τῆς ἐκκλησίας σας, ὅταν δέν ὑπάρχει λόγος. Διότι ἐνοχλεῖτε τούς γείτονες. Τά ἐξωτερικά μεγάφωνα εἶναι χρήσιμα κατά τήν πανήγυριν τοῦ Ναοῦ καί κατά τήν Μεγ. Παρασκευήν, πού ὁ κόσμος γεμίζει καί τό προαύλιο. Ὅλες τίς ἄλλες ἡμέρες τά ἐξωτερικά μεγάφωνα κάνουν κακό. 

Οἱ ἱεροψάλτες καί ὁ τρόπος πού ψάλλουν εἶναι σημαντικός παράγων ἐπιτυχίας τῆς Θ. Λατρείας. Εἰς αὐτούς θά ἀφιερώσω μίαν τῶν προσεχῶν Ἐγκυκλίων μου γιά νά διαπραγματευθῶ ζητήματα πού τούς ἀφοροῦν. Ἐδῶ μόνον τοῦτο λέγω, ὅτι ὁ καλός ἱεροψάλτης συνεργάζεται ἀγαστῶς μέ τόν ἱερέα καί συμβάλλει μέ τόν τρόπο του στήν ἐπιτυχία τῆς λατρείας. Ὅπως κάθε ἱερεύς ἀπαιτεῖται νά διαθέτει «μεράκι» γιά τή δουλειά του, ἔτσι καί κάθε ἱεροψάλτης μέ «μεράκι», μέ εὐλάβεια καί μέ γνώση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς μπορεῖ νά προσφέρει πολύτιμες ὑπηρεσίες στό χῶρο τῆς λατρείας. 

Οἱ καλές συνθῆκες παραμονῆς τῶν πιστῶν στήν ἐκκλησία δέν εἶναι εὐκαταφρόνητες. Καλά καί ἀναπαυτικά καθίσματα, χαλιά στό ἔδαφος, θέρμανσις τόν χειμῶνα, δροσιά τό καλοκαίρι, καθαριότης τῶν χώρων, φωτισμός κατάλληλος, ἡσυχία ἀπόλυτος κ.λ.π. συνιστοῦν σημαντικά στοιχεῖα γιά μιά καλή διαμονή ἐντός τοῦ Ναοῦ τῶν προσευχομένων πιστῶν. Εὐτυχῶς στά σημεῖα αὐτά οἱ περισσότεροι Ναοί μας ἀνταποκρίνονται. Ὅπου ἄλλοι ὑστεροῦν πρέπει νά φροντίσουν γιά τήν ἐξασφάλιση τῶν ἀνέσεων, πού ζητεῖ σήμερα ὁ ἄνθρωπος. 

Ἡ καλή προσφορά τῆς λατρείας ὁλοκληρώνεται μέ τήν προσπάθεια γιά συμμετοχή καί τοῦ λαοῦ στά δρώμενα. Ἔτσι ἡ διάθεσις μικρῶν φυλλαδίων μέ τή Θ. Λειτουργία σέ κάθε κάθισμα, ὅπως ἔχουμε τονίσει, διευκολύνει τούς πιστούς ἐκείνους πού θά ἤθελαν νά παρακολουθοῦν τά κείμενα. Ἡ ἀνάπτυξις στό κήρυγμα λειτουργικῶν θεμάτων προσφέρει στό λαό λειτουργική ἀγωγή. Τό ἴδιο καί στούς Κύκλους. 

Ἀγαπητοί μου, 

Ἄς εὐχηθοῦμε ὥστε καί ἡ Ἐγκύκλιος αὐτή ἐφαρμοζομένη νά ἀποφέρει τούς ἀναμενομένους καρπούς στήν εὐταξία καί τήν εὐπρέπεια. Ἡ προσεχής Ἐγκύκλιος θά περιλαμβάνει ἐξειδικευμένα θέματα Θ. Λατρείας.

Μετ᾿ εὐχῶν καί ἀγάπης πατρικῆς
†Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

Με πληροφορίες από ecclesia.gr