«Είμαστε μαζί σου Καταλούνια» – η εξέγερση στην Ισπανία είναι κάτι μεγαλύτερο από τις σημαίες και τη γλώσσα

Μετά τις θηριωδίες του Ισπανικού Κράτους την περασμένη Κυριακή στην Καταλονία, το προκύπτον ζήτημα δημοκρατίας υποσκέλισε ευλόγως στη διεθνή κοινή γνώμη το ζήτημα της εθνικής ανεξαρτησίας. Μήπως, όμως, στην καταλανική εξέγερση αυτά τα δύο ζητήματα συγχωνεύονται αδιαχώριστα σε ένα ενιαίο πολιτικό όραμα;

Ο γνωστός αριστερός δημοσιογράφος Paul Mason ήταν την Κυριακή του δημοψηφίσματος στη Βαρκελώνη. Το άρθρο του απευθύνεται μεν στο ευρύ κοινό της  εφημερίδας The Guardian, αυτό δεν το κάνει όμως λιγότερο ενδιαφέρον:  ο Mason επιτυγχάνει να συνδυάσει  εντυπωσιακά και γλαφυρά τις εικόνες των οποίων ήταν μάρτυρας με τολμηρές και αρκετά πρωτότυπες σκέψεις, μιλώντας μας για τον «κοσμοπολίτικο εθνικισμό» και τον αμεσοδημοκρατικό χαρακτήρα της Καταλανικής εξέγερσης και εντάσσοντάς την στο ευρύτερο πλαίσιο των σημερινών κινημάτων αμφισβήτησης της Ευρωπαϊκής  Ένωσης.

——————————

Η πρώτη ομάδα που προσπάθησε να χτίσει το οδόφραγμα ήταν μαθητές. Ένωσαν μεταξύ τους τις πλαστικές μπαριέρες κλείνοντας το δρομάκι και τις έδεσαν με ένα καλώδιο δυόμισι πόντους παχύ. Η επόμενη ομάδα, νεαροί με κοντοκομμένα γενάκια και κορίτσια με φούτερ με κουκούλα,το είδανε με  περιφρόνηση: ήθελαν να βάλουν τα εμπόδια πάνω από κάποιους σάκους με τσιμέντο. Όσο συζήταγαν τι να κάνουν, κατέφθασε μια τρίτη ομάδα, διέλυσε την αρχική κατασκευή και τη ξανάχτισε σαν συμπαγές δεμάτι, έξι μέτρα παχύ.

Αυτά γινόντουσαν την Κυριακή το βράδυστην Εσκόλα Ιντουστριάλ, ένα πανεπιστημιακό συγκρότημα που χρησίμευε ως εκλογικό τμήμα στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας. Η ψηφοφορία είχε θεωρηθεί παράνομη από το Ισπανικό κράτος, αλλά δεσμευτική από την Καταλανική κυβέρνηση, της οποίας η πλειοψηφία είχε συγκροτηθεί σε αναφορά προς ένα μοναδικό ζήτημα: ανεξαρτησία ή χαμός.

Εκείνη την ώρα εικόνες αστυνομικής βίας εναντίον ειρηνικών ψηφοφόρων, νέων και γέρων, διέτρεχαν ήδη τα κοινωνικά μέσα: γέροι άνθρωποι να σέρνονται στο έδαφος,  γυναίκες σε φυγή να χτυπιούνται με κλομπς, κάποιος  να πετιέται μισή σκάλα κάτω από έναν άνδρα των ΜΑΤ. Οι εικόνες αυτές προκαλούσαν φρίκη στην Ευρώπη, αλλά οι χιλιάδες του κόσμου που περιφέρονταν στην αυλή της Σχολής δεν έδειχναν τρομαγμένοι ή ξαφνιασμένοι.

Μετά το δημοψήφισμα για την Σκωτσέζικη ανεξαρτησία το 2014 και την Ελληνική ψήφο άρνησης της λιτότητας τον Ιούνιο του 2015, οι άνθρωποι που αντιστέκονται στην οικονομική και κοινωνική τάξη της Ευρώπης γνωρίζουν ότι τακτικές εκφοβισμού με κρατική στήριξη είναι μέρος του παιχνιδιού.

Παρόλη την κτηνωδία τους, οι ενέργειες της Γκουάρντια Σιβίλ την Κυριακή ήταν μελετημένες: επιλογή μονάδων καταστολής από περιοχές όπου το αυθόρμητο μίσοςγια τους Καταλανούς είναι συχνό φαινόμενο, στόχευση ηλικιωμένων και γυναικών,χειρουργική ακρίβεια των επεμβάσεων, οι οποίες, σύμφωνα με τον κόσμο στα οδοφράγματα, επικεντρώνονταν στις μεσοαστικές περιοχές.

Υπήρχαν χιλιάδες αστυνομικοί καταστολής διαθέσιμοι στα πλοία, στο λιμάνι. Αν η Μαδρίτη το επιθυμούσε, μπορούσε να κατασχέσει όλες τις κάλπες σε διάστημα λεπτών και, καλού-κακού, να μπλοκάρει την εφαρμογή smartphone που οι Καταλανικές αρχές χρησιμοποιούσαν για την καταμέτρηση των αποτελεσμάτων. Ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, όμως, ήθελε να στείλει ένα πιο λεπτό μήνυμα: άσε τους πιο ένθερμους αυτονομιστές να έχουν την ψηφοφορία τους και να καταλήξουν με τα κεφάλια τους σπασμένα, εκφοβίζοντας συγχρόνως και αποτρέποντας τη συμμετοχή του υπόλοιπου πληθυσμού, περιλαμβανομένων των αναποφάσιστων.

Από τα έξι εκλογικά τμήματα που επισκέφθηκα στις βόρειες και τις ανατολικές περιοχές της Βαρκελώνης, μόνο σε ένα είχε διακοπεί η λειτουργία του. Πίσω από το θρυμματισμένο παράθυρο του Κοινοτικού Κέντρου JuanFuster, δυο δεκαπεντάχρονα αγόρια με κασκέτα του baseball φύλαγαν μία μοναδική κάλπη που είχαν κρύψει από τους αστυνομικούς καταστολής. Αλλά οι ψηφοφόροι είχαν απλώς μετακινηθεί σε άλλα εκλογικά τμήματα: το τέλος της ουράς στο κοντινότερο απείχε μόλις μερικά μέτρα.

Σε όλη τη διάρκεια της μέρας η ψηφοφορία κυλούσε αργά, γιατί επικρατούσε συμφόρηση στις ιστοσελίδες, σύμφωνα με τους εκλογικούς υπεύθυνους. Όπως, παρόλα αυτά, έγινε. Έτσι, εν μέσω των χτυπημάτων απ’ τα κλομπς και των σφαιρών καουτσούκ, δύο εκατομμύρια άνθρωποι κατάφεραν να ρίξουν μια μετρήσιμη ψήφο, με 90% να ψηφίζουν Ναι στην ανεξαρτησία. Καθώς ψήφιζαν, ήταν σαν να γεννιέται μπροστά στα μάτια μου ένα σύγχρονο κοσμοπολίτικο έθνος. Αυτό στην  εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι ένα σπάνιο γεγονός, μπορεί όμως να μην είναι το τελευταίο.

Στην περιοχή Ελ Κλοτ, ένα εργατικό προάστιο που το πυκνό δίκτυο των δρόμων του φέρνει στο νου τις μεσαιωνικές του καταβολές, τα εκλογικά τμήματα ήταν τόσο κοντά μεταξύ τους, ώστε μια ουρά χιλίων ανθρώπων που περίμεναν να ψηφίσουν έκανε τον γύρο του τετραγώνου, ενώ στην άλλη πλευρά του δρόμου ήταν μια άλλη ουρά, για άλλο τμήμα. Στα λίγα μέτρα ανάμεσα στις δυο ουρές συντελούνταν η πραγματική δημοκρατία.

Οι άνθρωποι στεκόντουσαν κάτω από τη βροχή και συζητούσαν σε μικρές ομάδες –χωρίς χειρονομίες ή υψωμένες φωνές- για το τι να κάνουν. Αυτός ο χώρος-του-δρόμου, με τις αναθυμιάσεις καπνού και πότε-πότε μαριχουάνας, γεμάτος με βρεγμένους σκύλους, εξοργισμένους συνταξιούχους και δημοτικούς συμβούλους που ζητούσαν να θέσει ο κόσμος  τα κινητά του σε λειτουργία πτήσης προκειμένου να μειωθεί η φόρτιση του δικτύου και να μπορέσει να λειτουργήσει η ηλεκτρονική εφαρμογή της  ψηφοφορίας, ξεχείλιζε από δημοκρατική διαβούλευση. Αν υπήρχε κάποια συναίνεση, ήταν ότι η Καταλονία θα έπρεπε να κηρύξει την ανεξαρτησία της μέχρι το βράδυ και να ξεμπερδέψει με την Ισπανία.

Αν μια τέτοια κίνηση φαίνεται έκνομη, καθώς στηριζόταν σε δύο εκατομμύρια από ένα δυναμικό 5,3 εκατομμυρίων ψήφων και σε μια τεχνικά διαταραγμένη ψηφοφορία, πρέπει να σταθμίσει κανείς την ποσότητα της δημοκρατίας έναντι της ποιότητας. Ό,τι είδα στο Ελ Κλοτ και σε άλλες γειτονιές αντιστοιχεί τόσο βαθειά στην αυθεντική Αθηναϊκή μορφή της δημοκρατίας ώστε να αξίζει να διερευνηθεί ο παραλληλισμός.

Οι Αθηναίοι είχαν ίσα δικαιώματα, ίση φωνή στη συνέλευση και ψήφιζαν στους «δήμους» – μικρές γεωγραφικές ενότητες. Διέθεταν μια λαϊκή εγγραμματοσύνη –στην οποία η γλώσσα της λογοτεχνίας και του θεάτρου, της οικονομικής ελίτ, ήταν κατανοητή στον λαό. (Βέβαια, οι γυναίκες ήσαν αποκλεισμένες, όπως και οι δούλοι –ένα κοινωνικό απαρτχάιντ που κηλίδωνε το «ιδεώδες».)

Την Κυριακή στην Καταλονία είδα κάτι σαν πραγματική δημοκρατική συμμετοχή –κι αυτό πρέπει να μαθευτεί στον κόσμο και στην ΕΕ: σκεφτείτε καλά πριν απορρίψετε όλο αυτό ως εθνικισιτκό πυροτέχνημα.

Ο Άλεξ, ένας δεκαοκτάχρονος φοιτητής της νομικής στο οδόφραγμα της Εσκόλα Ιντουστριάλ, μου είπε ότι γι’ αυτόν ό,τι γινότανε δεν ήταν για τις σημαίες, ούτε καν για τη γλώσσα: έβλεπε ένα καταλανικού μεγέθους κράτος, ελεύθερο από τον έλεγχο της ισπανικής οικονομικής ελίτ, ως τον καλύτερο τρόπο για να προστατεύσει και να διευρύνει τα ανθρώπινα δικαιώματά του. «Drets humans, drets humans» – την φράση αυτή την άκουγα να βουίζει σε δεκάδες συζητήσεις.

Με δεδομένη τη φασιστοειδή απάντηση της αστυνομίας και τον εμπρηστικό ισχυρισμό του Ραχόι ότι η αστυνομία ενήργησε «ήρεμα», μπορείτε να δείτε τη σκοπιά των Καταλανών. Κατεβαίνοντας ειρηνικά στους δρόμους επί πολλές ώρες και δημιουργώντας στις δικές τους κοινότητες μια πραγματική δημοκρατία συνύπαρξης, ανοχής και ειρηνισμού, έδειξαν ότι η ποιότητα της δημοκρατικής τους κουλτούρας είναι πολύ ανώτερη από εκείνη των κρυπτο-φρανκιστών  και οπαδών του Όπους Ντέι που κινούν τα νήματα στη Μαδρίτη.

Αντιμετωπίζουν όμως το ίδιο πρόβλημα που είχαν και οι Αθηναίοι: εκεί όπου οι Αθηναίοι είχαν σκλάβους και απελεύθερες γυναίκες, οι Καταλανοί έχουν ένα εκατομμύριο ξένους κατοίκους που δεν μπορούν να ψηφίσουν. Υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην Καταλονία που δεν μιλάν καταλανικά λόγω επιλογής, συμπεριλαμβανομένου και ενός 10% των άνω των 75 που δηλώνουν ότι δεν τα καταλαβαίνουν. Επιπλέον, υπάρχουν σχεδόν ένα εκατομμύριο μη-Ισπανοί κάτοικοι –από τους αφρικανούς πλανόδιους μικροπωλητές μέχρι τους σπουδαστές της γλώσσας, από μέρη τόσο διαφορετικά όσο η Ιαπωνία και η Ουαλία, που απλώνουν από τους ξενώνες τους πανό που γράφουν «Είμαστε μαζί σου Καταλούνια». Παρόλο που ένας αυξανόμενος αριθμός ξένων κατανοούντα Καταλανικά,  αυτοί παραμένουν μειοψηφία.

Αν το αίτημα αυτοδιάθεσης των Καταλανών βασιζόταν στη γλώσσα, το φολκλόρ, στην ικανότητα να χορεύουν τη Σαντάνα, το αίτημά τους θα έστεκε αδύναμα στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Οι μεγάλες, επιτυχημένες πόλεις όπως η Βαρκελώνη είναι πάντα ανοιχτές. Η Βαρκελώνη θα χρειάζεται πάντοτε να επιτρέπει στους ισπανόφωνους και στους ξένους  να ζουν, να εργάζονται και να κατοικούν εδώ  -και να συμμετέχουν πλήρως στο πολίτευμα.

Ο καταλανικός όμως εθνικισμός έχει κάνει μια συστηματική προσπάθεια να συμφιλιωθεί με τις παγκοσμιοποιητικές και τις κοσμοπολίτικες ιδεολογίες της σύγχρονης Ευρώπης. Ήταν ο Montserrat Guibernau, επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Pompeu Fabra της Βαρκελώνης και μια από τις κορυφαίες ακαδημαϊκές αυθεντίες στον εθνικισμό του 21ου αιώνα αυτός που επινόησε τον όρο «κοσμποπολίτικος εθνικισμός»: ένα συναίσθημα που ξεδιπλώθηκε στην τελευταία μεγάλη διαδήλωση πριν από τη ψηφοφορία, την νύχτα της Παρασκευής στην Plaça de Catalunya, όταν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες προσκλήθηκαν στην εξέδρα για να συμμετάσχουν στην πορεία των «τυπικών» μελών της καταλανικής κοινωνίας.

Αν η Καταλονία κηρύξει πράγματι την ανεξαρτησία της αυτήν τη βδομάδα, ή θέσει ένα ξεκάθαρο χρονοδιάγραμμα για αυτήν, η επιτυχία του όλου εγχειρήματος θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να ενσωματώσει τον κοσμοπολιτισμό –πράγμα που με τη σειρά του θα εξαρτηθεί από το αν η γενιά που έστησε τα οδοφράγματα μπορέσει να αποτυπώσει τις αξίες της στον εθνικισμό των μεγαλύτερων.

Η Σκωτσέζικη, η Ελληνική και η Καταλανική εξέγερση προέκυψαν όλες εν μέρει από την αποτυχία του οικονομικού μοντέλου. Το 2014 το 45% των Σκωτσέζων θεώρησαν ότι μπορούσαν να διασφαλίσουν καλύτερα τα δικαιώματα τους, την κουλτούρα τους και το οικονομικό τους μέλλον απελευθερωμένοι από το Ουεστμίνστερ. Το 2015 το 62% των Ελλήνων ψήφισαν να αψηφήσουν την οικονομική λογική της Ευροζώνης. Τώρα δύο εκατομμύρια Καταλανοί αξήφησαν την απειλή της αστυνομικής μπότας στο πρόσωπό τους ζητώντας ανεξαρτησία εντός του πλαισίου της ΕΕ και της Ευροζώνης.

Αυτό γεννά μελλοντικές προκλήσεις και για την Βρετανία και για την ΕΕ. Το SNP (Εθνικό Κόμμα Σκωτίας), το Plaid Cymru (Κόμμα της Ουαλίας) και το Σιν Φέιν στείλαν και τα τρία παρατηρητές, προσκεκλημένους από την Καταλανική κυβέρνηση, όπως έκαναν και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, ο ηγέτης των οποίων Vince Cable καταδίκασε την καταστολή. Έχοντας μόλις κάνει έναν γύρο στα εκλογικά τμήματα, ο Eoin Ó Broin, ένας Ιρλανδός βουλευτής του Σιν Φέιν, στηλίτευε τη σιωπή της ΕΕ: «Κανείς δεν περίμενε να σχολιάσουν την ουσία του δημοψηφίσματος», μου είπε. “Εδώ προκύπτει ένα πραγματικό σοκ από την απουσία καταδίκης της άρνησης του δικαιώματος να ψηφίσουν, αφενός, αλλά και της αστυνομικής θηριωδίας και της χρήσης ηλεκτρονικών μεθόδων για να διακόψουν την ψηφοφορία. Είμαι σοκαρισμένος που κανένας στις Βρυξέλες δεν σκέφτηκε ότι αυτό είναι απαράδεκτο.»

Η παρουσία του Σιν Φέιν και η ισχυρή του στήριξη των Καταλανών δεν είναι απλώς λόγια. Η Αγγλο-Ιρλανδική συμφωνία περιλαμβάνει τη δέσμευση για ένα πανιρλανδικό δημοψήφισμα με θέμα την ενότητα –και κατά τα μέσα της δεκαετίας του 2020 είναι πιθανό οι ανθενωτικοί  ψηφοφόροι να αποτελούν τη δημογραφική πλειοψηφία στη Βόρεια Ιρλανδία.

Το αίτημα της Καταλωνίας για αυτοδιάθεση είναι ισχυρό και θα έπρεπε να είχε εξετασθεί σε ένα νόμιμο δημοψήφισμα. Αντ’ αυτού, η όλη κρίση προωθήθηκε με την επίθεση στην αυτονομία από τη Μαδρίτη, η οποία οδηγήθηκε σε αυτήν από την ανάγκη να επιβάλει λιτότητα στο πλαίσιο της Ευρωκρίσης.

Είναι τραγικό να βλέπουμε τον Ευρωπαϊκό κεντρώο χώρο, ο οποίος μια φορά κι έναν καιρό κατανοούσε την αρχή της αυτοδιάθεσης, έτοιμο να τον νερώσει ενώπιον των κανόνων της ΕΕ και  της οικονομικής λογικής και να συμβιβάζεται διπλωματικά με έναν απατεώνα πολιτικό όπως ο Ραχόι. Διότι ο προοδευτικός εθνικισμός δεν εγκαταλείπει το προσκήνιο.

Από τη George Square στη Γλασκώβη μέχρι την Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, υπήρχε πάντοτε μια Καταλανική σημαία να κυματίζει πάνω από το πλήθος. Δεν είχα ποτέ μέχρι τώρα κατανοήσει ότι η Καταλανική σημαία ήταν ουσιώδες μέρος του έργου. Τα «διασπαστικά» αφηγήματα στη σύγχρονη Ευρώπη –είτε αναφέρονται στην αποχώρηση από ένα έθνος-κράτος, είτε από νομίσματα, ζώνες ελεύθερης διακίνησης ή την ΈΕ την ίδια, ωθούνται όλα από ένα κεντρικό γεγονός: ο τρέχων διακανονισμός δεν δουλεύει.

Paul Mason | μετάφραση Σπύρος Μπενεντάτος 

Πηγή: rproject.gr