Μακρόνησος: Εξορίζεται η μνήμη

Δύο... στάνες στέκονται επί της υποδοχής στη νοτιοδυτική πλευρά της μαρτυρικής Μακρονήσου, επισκιάζοντας την ανοιχτή εκκλησία του Αγίου Αντωνίου με τις κυκλαδίτικες καμάρες που είχε σχεδιάσει και κατασκευάσει ομάδα εξόριστων μηχανικών και οικοδόμων.

Λίγο βορειότερα, εκεί που η μισοσβησμένη επιγραφή μαρτυρά ότι βρισκόταν το στρατόπεδο του Α’ Τάγματος Σκαπανέων, οι πέτρες των ερειπωμένων κτιρίων έχουν... ιδιωτικοποιηθεί και χρησιμοποιήθηκαν για να κατασκευαστούν εξοχικά, με πέργκολες και τζάκια.

Η πιο δυσάρεστη όμως έκπληξη περιμένει τον επισκέπτη στην ανατολική πλευρά του νησιού. Σε δύο πανέμορφους ορμίσκους έχουν «ξεφυτρώσει» νεότερα αυθαίρετα κτίσματα που συνεχώς αυξάνονται και, αν δεν ληφθούν μέτρα, πολύ γρήγορα θα εξελιχθούν σε οικισμούς!

Η αυτοψία που κάναμε, μαζί με τους επιθεωρητές Περιβάλλοντος και Δόμησης, έδειξε ότι σχεδόν 60 χρόνια από τότε που έπαψε να λειτουργεί το στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων και παρά το αυστηρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας, το νησί έχει αφεθεί στην τύχη του και εξελίσσεται σε τόπο εξορίας της ιστορικής μνήμης.

Με έκταση μόλις 18 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το άγονο νησί είχε χρησιμοποιηθεί κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους για τον εγκλεισμό Τούρκων αιχμαλώτων. Μετά την εθνική τραγωδία στη Μικρά Ασία μετατράπηκε σε λοιμοκαθαρτήριο προσφύγων και πολλοί άφησαν την τελευταία τους πνοή στο αφιλόξενο νησί.

Το 1946, με τον Εμφύλιο να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, επιλέχθηκε από την τότε κυβέρνηση ως τόπος σωφρονισμού των πολιτικών της αντιπάλων.

Στα έξι στρατόπεδα που λειτούργησαν «φιλοξενήθηκαν» πάνω από 50.000 αξιωματικοί του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού, εξόριστοι από τον Αϊ-Στράτη, την Ικαρία και το Τρίκερι, αλλά και απλοί στρατιώτες που οι κρατούντες είχαν χαρακτηρίσει «αντεθνικώς δρώντες».

Βασανιστήρια, εικονικές εκτελέσεις και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης ήταν τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να καμφθεί το φρόνιμα των αγωνιστών και να υπογράψουν την περίφημη «δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού».

Στη δεκαετία του 1970 είχε προταθεί να «ξυριστεί» για να κατασκευαστεί το νέο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας και με τα υλικά των εκσκαφών θα ενωνόταν με το Λαύριο!

Από τον Μάιο του 1989 ολόκληρο το νησί έχει κηρυχθεί «ιστορικός τόπος», με μια απόφαση που φέρει την υπογραφή της Μελίνας Μερκούρη και αναφέρει ότι «αποτελεί χώρο μνήμης γι’ αυτούς που έζησαν όλη τη φρικαλεότητα της περιόδου 1946-1953, αλλά και για όλους τους Ελληνες, κυρίως τις νέες γενιές, γιατί είναι σύμβολο καταδίκης του εμφυλίου πολέμου, όλων των βασανιστηρίων, βωμός ελευθερίας της σκέψης και των ιδεών».

Οδός Αβύσσου, αριθμός 0

Χαρακτηρίστηκαν επίσης ιστορικά διατηρητέα μνημεία όλα τα κτίρια των στρατοπέδων «γιατί πολλά χτίστηκαν από τους ίδιους τους κρατούμενους και σε αυτά έζησαν κάτω από τις γνωστές συνθήκες». Είναι αναφορά που παραπέμπει στα βασανιστήρια των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, τα οποία περιγράφει ο Μενέλαος Λουντέμης στο βιβλίο του «Οδός Αβύσσου, αριθμός 0».

Το 1995 εκδόθηκε και προεδρικό διάταγμα που χωρίζει το νησί σε τρεις ζώνες και θέτει αυστηρούς όρους για τις χρήσεις που επιτρέπονται. Αποτέλεσμα; Μηδέν. Δεκαεπτά αυθαίρετα, στάνες αλλά και σπίτια καταγράφηκαν σε επτά παραθαλάσσια σημεία του νησιού, ενώ υπάρχουν και άλλα κτίσματα στο εσωτερικό του.

Απαγορεύεται η κίνηση οχημάτων, αλλά εντοπίσαμε τουλάχιστον δύο. Ως το 2011 λειτουργούσε ιχθυοτροφείο, παρότι απαγορεύεται ρητά. Κενό γράμμα και η διάταξη που ορίζει ότι «απαγορεύονται χρήσεις ή επεμβάσεις που μπορούν να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα του ιστορικού τόπου», να επιφέρουν βλάβη στα διατηρητέα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους.

Η επιθεώρηση έφερε στην επιφάνεια γκρίζες ζώνες  

Επτά στάσεις, επτά γκρίζες ζώνες έφερε στην επιφάνεια η αυτοψία των επιθεωρητών του υπουργείου Περιβάλλοντος.

■ Στον όρμο «Φυλακή», μέσα στη ζώνη απόλυτης προστασίας της Μακρονήσου, εντοπίστηκαν δύο μαντριά, από τα οποία το ένα έχει περίφραξη μήκους ενός χιλιομέτρου!

■ Στον πανέμορφο ορμίσκο του παλιού ιχθυοτροφείου έχουν απομείνει πέντε κτίσματα, από λαμαρίνες, τσιμεντόλιθους και άλλα ευτελή υλικά, που φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται. Ενα από αυτά διαθέτει πέργκολα και μικρή προβλήτα για να δένουν μικρά σκάφη.

■ Στον γειτονικό ορμίσκο «Του κουλού» συνομιλήσαμε με έναν ένοικο. Υποστήριξε ότι οι πρόγονοί του για πάνω από 100 χρόνια νοίκιαζαν τον χώρο για να βόσκουν τα κατσίκια τους και να καλλιεργούν κριθάρι.

Μένει σε ένα σπίτι της δεκαετίας του 1960 που εξασφαλίζει ενέργεια από φωτοβολταϊκά και χρησιμοποιεί τα γύρω κτίσματα για τα ζώα του, ενώ διαθέτει ένα μικρό ταχύπλοο. Στην παραλία υπάρχουν άλλα δύο πέτρινα κτίσματα που έχουν ανακαινιστεί και έχουν πόρτες με κλειδαριές.

■ Στη βορειοδυτική πλευρά βγάζει μάτι ένα μεγάλο ισόγειο σπίτι με πέργκολες και περιφραγμένο χώρο, που υπερβαίνει τα 1.200 τετραγωνικά. Σε μια γωνιά υπάρχει μπετονιέρα, που χρησιμοποιείται για την κάλυψη ενός τοίχου από πέτρα, που προέρχεται από τα γύρω μισογκρεμισμένα κτίσματα, τα οποία βρίσκονται στη ζώνη απόλυτης προστασίας.

■ Δίπλα στην ανακαινισμένη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που χρονολογείται από το 1870 και έχει κατασκευαστεί πάνω στα υπολείμματα αρχαίου ναού, κυριαρχεί ένα πέτρινο σπίτι με ολοκαίνουργια κεραμοσκεπή. Πιο πίσω βρίσκεται άλλο ένα σπίτι με κεραία τηλεόρασης. Οι ένοικοί τους μας κοιτούσαν με κιάλια.

■ Λίγο πιο κάτω, πολύ κοντά στα ερείπια του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων, υπάρχει μια πινελιά από... Κυκλάδες. Εχει διαμορφωθεί ένα μακρόστενο κτίριο, με λευκούς τοίχους και μπλε παράθυρα, καθώς και μια καλαμωτή πέργκολα. Πιο πίσω, σε μια πλαγιά με λίγη βλάστηση, φαίνονται τρία σπίτια και ένα παρκαρισμένο αυτοκίνητο.

■ Αλλα τρία σπίτια υπάρχουν στην παραλία κοντά στους θαλάμους των κρατουμένων. Το ένα είναι μισοτελειωμένο και έχει υπόστεγο.

Συντάκτης: Χαρά Τζαναβάρα

Πηγή: efsyn.gr