Η «Κιβωτός των σπόρων» και η σημασία της για το μέλλον της ανθρωπότητας

Την αποκαλούμε, η «Κιβωτός των σπόρων». Το επίσημο όνομά της είναι Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ και βρίσκεται στην Νορβηγία. Τον περασμένο Μάιο, η κιβωτός των σπόρων πλημμύρισε. Είναι μια είδηση που κρύβει μια ειρωνεία. Η σύγχρονη κιβωτός που δημιουργήθηκε ως το πιο σημαντικό προπύργιο της ανθρωπότητας, κινδυνεύει από την υπερθέρμανση του πλανήτη. 

Με δεδομένα τα επιστημονικά στοιχεία που υπάρχουν υποτίθεται ότι πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγή τροφίμων κατά 70% μέχρι το 2050 και να το πετύχουμε παρά τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες και την εξάπλωση νέων ασθενειών που οφείλονται στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Σύμφωνα με το «The Conversation», οι ποικιλίες καλλιεργειών υψηλής απόδοσης ήταν προσαρμοσμένες ώστε να παραχθούν όσο το δυνατόν περισσότερα σιτηρά σε ιδανικές συνθήκες αλλά όχι τόσο ανθεκτικές σε λιγότερο καλές συνθήκες, όπως οι πλημμύρες ή η ξηρασία. 

Στη φύση, τα είδη προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες από φυσική επιλογή. Οι αγρότες χρειάζονται διάφορες ποικιλίες για να δουλέψουν κι έτσι δημιουργήθηκαν οι σειρές σιταριού και ρυζιού της λεγόμενης Πράσινης Επανάστασης του 1940 που τριπλασίασε την παραγωγή τροφίμων στον αναπτυσσόμενο κόσμο, έχοντας μεγαλύτερη αντοχή στις ασθένειες. 

Τώρα ο κόσμος βρίσκεται μπροστά στην πρόκληση της δημιουργίας μιας νέας γενιάς καλλιεργειών που θα είναι κατάλληλη για τον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Οι τράπεζες σπόρων θεωρούνται λοιπόν ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση του εύρους των ποικιλιών που θα χρειαστεί ο πλανήτης για να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση. 

Αυτή η συμβολή της ποικιλομορφίας στην επισιτιστική ασφάλεια καταδεικνύεται από την περίπτωση των αγροτών της Κίνας, οι οποίοι συχνά καλλιεργούσαν παραδοσιακά είδη ρυζιού και αραβοσίτου και παράλληλα έκαναν σύγχρονες καλλιέργειες υψηλής απόδοσης για να έχουν εξασφάλιση απέναντι στο ενδεχόμενο των κακών καιρικών συνθηκών. 

Κάποιες χρονιές οι παραδοσιακές ποικιλίες επιβίωσαν από τις ξηρασίες που εξαφάνισαν τα σύγχρονα φυτά. Οι σπόροι αυτοί πλέον χρησιμοποιούνται σε προγράμματα πολλαπλής αναπαραγωγής τα οποία έχουν καταλήξει στην παραγωγή έξι νέων σειρών αραβοσίτου που συνδυάζουν τις καλύτερες ιδιότητες από περισσότερες από 200 παραδοσιακές και νεότερες ποικιλίες. 

Σε μια περίπτωση, για παράδειγμα, ένας παραδοσιακός τύπος ρυζιού από την Ορίσα της Ινδίας διασταυρώθηκε με σύγχρονες ποικιλίες ρυζιού υψηλής απόδοσης που επιτρέπουν στις καλλιέργειες να επιβιώσουν από πλημμύρες που στο παρελθόν θα μπορούσαν να τις έχουν καταστρέψει. Σε μια άλλη περίπτωση, ένα γονίδιο που βρέθηκε σε μια άγρια πατάτα στα βοσκοτόπια της Αργεντινής χρησιμοποιείται για να κάνει τις πατάτες ανθεκτικές απέναντι στη μυκητιασική λοίμωξη, η οποία ήταν υπεύθυνη για το Μεγάλο Λιμό στην Ιρλανδία. Τέλος ένα άλλο γονίδιο από άγριες ντομάτες χρησιμοποιείται για να δώσει φυτά που παράγουν περισσότερους καρπούς. 

Υπάρχουν περίπου 1.700 τράπεζες σπόρων σε όλο τον κόσμο που συλλέγουν ποικιλίες και προστατεύουν την ποικιλομορφία, από μικρές αποθήκες σπόρων που διοικούνται από τοπικές κοινότητες, μέχρι μεγαλύτερες εγκαταστάσεις, όπως το δίκτυο που διαχειρίζεται το Ρωσικό Ινστιτούτο Βαβίλοφ και η Τράπεζα Σπόρων στο Σάσεξ, η οποία αυτή τη στιγμή έχει δέκα φορές περισσότερα δείγματα σπόρων από την Κιβωτό των σπόρων. 

Ωστόσο, δυο τράπεζες σπόρων στο Αφγανιστάν λεηλατήθηκαν για τα πλαστικά δοχεία στα οποία φυλάσσονταν οι σπόροι, ενώ μια από τις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Βαβίλοφ υπέστη πλημμύρες κι άλλη μια τράπεζα στις Φιλιππίνες καταστράφηκε από τυφώνα. 

Ακριβώς επειδή οι τράπεζες σπόρων κινδυνεύουν από τέτοιους παράγοντες αλλά και από  άλλους, όπως για παράδειγμα η έλλειψη χρηματοδότησης, η κιβωτός των σπόρων στη Νορβηγία δημιουργήθηκε ως ένα παγκόσμιο θησαυροφυλάκιο διεθνών πόρων για τη γεωργία. Κι έχει ήδη αποδειχτεί χρήσιμο, καθώς η πρώτη τράπεζα σπόρων στη Συρία έχει αποκλειστεί από τις συγκρούσεις από το 2012. 

Η Κιβωτός των σπόρων περιέχει πολλές ποικιλίες σπόρων που μπορούν να επιβιώσουν σε άγονες περιοχές όπως και στις περιοχές, απ’ όπου ξεκίνησε η γεωργία στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Ευτυχώς αυτά τα αποθέματα διασώθηκαν στην Κιβωτό, στη Νορβηγία και η τράπεζα σπόρων της Συρίας κατάφερε να διασώσει σπόρους και να δημιουργήσει ένα «υποκατάστημα» στο Λίβανο. 

Οι σπόροι είναι ο καλύτερος τρόπος για να διασώσει κανείς ποικιλίες φυτών, γιατί σε κατάλληλες συνθήκες μπορούν να συντηρηθούν για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ο πιο παλιός σπόρος που υπάρχει είναι από ένα λουλούδι θαμμένο στη σιβηρική τούνδρα πριν από 30.000 χρόνια. 

Οι κατάλληλες συνθήκες για να διατηρήσεις έναν σπόρο είναι το κρύο και η ξηρότητα. Οι μεγαλύτερες τράπεζες σπόρων ακολουθούν τις οδηγίες του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, οι οποίες καθορίζουν τη θερμοκρασία και την υγρασία που απαιτείται. Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων δημιουργήθηκε στο Σβάλμπαρντ ακριβώς επειδή το κλίμα είναι κρύο και ξηρό. 

Η Κιβωτός των Σπόρων χρησιμοποιεί ψύξη και διατηρεί την θερμοκρασία στους -18 ° C, βρίσκεται όμως βαθιά μέσα στα βουνά της Νορβηγίας και περιβάλλεται από στρώμα πάγου. Έτσι οι σπόροι που φυλάσσονται εκεί θα παραμείνουν κατεψυγμένοι ακόμη και χωρίς καθόλου τεχνητή ψύξη, στην περίπτωση που δεν υπάρχει ηλεκτρική ενέργεια. Δηλαδή ακόμη κι αν καταρρεύσει ο πολιτισμός. 

Ευτυχώς δεν χάθηκαν σπόροι από τις πλημμύρες που έπληξαν την Κιβωτό των Σπόρων και επίσης υπάρχουν κι άλλες καλά προστατευμένες τράπεζες, όπως αυτή στο Σάσεξ, που βρίσκεται μέσα σε ένα πυρηνικό καταφύγιο. Η είσοδος της Κιβωτού που πλημμύρισε έχει πλέον στεγανοποιηθεί. Οι σπόροι δεν κινδύνευσαν γιατί το νερό θα έπρεπε να κινηθεί προς τα πάνω για να φτάσει τους αποθηκευτικούς χώρους, οι οποίοι σε κάθε περίπτωση βρίσκονταν αρκετά κάτω από τους  0 ° C πράγμα που σημαίνει ότι το νερό θα είχε παγώσει πριν φτάσει στις αποθήκες. Ακόμη όμως κι αν έφτανε οι σπόροι προστατεύονται μέσα σε θυρίδες από αλουμίνιο για να διατηρούν χαμηλή υγρασία. 

Πάντως ακόμη κι έτσι εξακολουθεί να υπάρχει ανησυχία. Κι αυτό γιατί η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει περισσότερο τους πόλους και τις περιοχές κοντά σε αυτούς από τον υπόλοιπο πλανήτη. Η θερμοκρασία δέκα μέτρα υπό του εδάφους στο Σβάλμπαρντ, αυξήθηκε περισσότερο από 2 ° C από το 1998 και συνεχίζει να αυξάνεται.

Επίσης δεν είχε εκτιμηθεί ότι το τμήμα που πλημμύρισε έπρεπε να είναι αδιάβροχο. Παρά την υπερθέρμανση του πλανήτη, το Σβάλμπαρντ εξακολουθεί να είναι μια καλή τοποθεσία για την αποθήκευση σπόρων κι ένα από τα καλύτερα μέρη στον πλανήτη για το σενάριο μιας καταστροφής που θα έφερνε μεγάλες ξηρασίες. Ωστόσο, ενόψει της κλιματικής αλλαγής, μπορεί η τράπεζα να μην είναι τόσο ασφαλής, όσο θα έπρεπε. 

Πηγή: tvxs.gr