Ημέρα της Μητέρας: Σύμβολο της άδολης και ειλικρινούς αγάπης

Μια μέρα αφιερωμένη στη μητέρα, τη μάνα, τη μαμά, στα τόσα ονόματα και τα τόσα χαϊδευτικά που μπορεί ένα παιδί και ένας ενήλικας να προσδώσει στην προσωποποίηση της άδολης, της ειλικρινούς και αθάνατης αγάπης, που μπορεί ένα άτομο να διαφυλάξει για κάποιο άλλο.

Ακόμη κι αν δε ρέει στις φλέβες τους το ίδιο αίμα, ακόμη κι αν το χρώμα του δέρματός τους δεν είναι ίδιο, ή τα χαρακτηριστικά τους απάδουν στις διάφορες εκφάνσεις της ζωής, η μάνα είναι πάντοτε σύμβολο και κινητήριος δύναμη των μεγάλων αγαθών ή των μεγάλων παθών. Έχει αναχθεί ως το πανανθρώπινο σύμβολο της ζωής, της ανιδιοτελούς αγάπης και της αυτοθυσίας.

Η ευαισθησία της μητέρας για ανταπόκριση στα κοινωνικά μηνύματα που στέλνει το παιδί, η ποικιλία και τρόπος που το καθησυχάζει, η συχνότητα με την οποία παίζει μαζί του και, γενικά, ο τρόπος που διαχειρίζεται κάθε αντίδρασή του είναι εξαιρετικά σημαντικές παράμετροι για την ανάπτυξη του παιδιού. Η όλη σχέση μητέρας-παιδιού κατά τον πρώτο κυρίως χρόνο εκφράστηκε με τον όρο «προσκόλληση» (attachment) και έγινε αντικείμενο εμπεριστατωμένης μελέτης από σπουδαίους ερευνητές, από τους οποίους τονίζεται ιδιαίτερα η αξία της σχέσης αυτής κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννηση. Η αποκλειστική απασχόληση της μητέρας με το βρέφος της το διάστημα αυτό είναι ζωτικής σημασίας.

Βασική ανάγκη του παιδιού κατά τις πρώτες εβδομάδες είναι να υπάρχει δίπλα του το πρόσωπο της μητέρας, η οποία θα πρέπει να ανταποκρίνεται με ευαισθησία στις ανάγκες του, να τις κατανοεί και να τις προβλέπει. Η ευαισθησία αυτή θα προστατεύσει το παιδί από το φόβο και θα του προσφέρει την ασφαλή βάση για τη διαμόρφωση του εαυτού του. Αυτή η σχέση μητέρας-παιδιού κατά τις πρώτες εβδομάδες είναι συμβιωτική σχέση και αποτελεί συνέχεια και φυσική προέκταση της συνύπαρξής τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Στο «χορό» των αλληλεπιδράσεων μητέρα και παιδί βρίσκονται σε ένα συνεχές «παιχνίδι», η ποιότητα του οποίου θα καθορίσει τη μελλοντική ανάπτυξη των γνωστικών και κινητικών δεξιοτήτων, παράλληλα με τη διαμόρφωση του συναισθηματικού κόσμου του παιδιού. Η μυστηριώδης επικοινωνία και συναλλαγή μεταξύ μητέρας και βρέφους γίνεται σε συνειδητό και ασυνείδητο επίπεδο. Έτσι, μολονότι μια μητέρα μπορεί να φροντίζει τέλεια το μωρό της, να προσέχει σχολαστικά την καθαριότητα, την υγεία και τη διατροφή του, αν οι αντιδράσεις και τα συναισθήματά της είναι στο βάθος αρνητικά, το βρέφος με διαισθητικό και θαυμαστό τρόπο αντιλαμβάνεται και καταγράφει μέσα από τη σωματική επαφή με τη μητέρα του τις διαθέσεις αυτές, οι οποίες το επηρεάζουν αρνητικά. Αυτά τα σήματα που προέρχονται από τις μη ορατές εξωτερικά, ασυνείδητες διαθέσεις της μητέρας θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη και στην ανάπτυξη όλων των τομέων της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου. Η ποικιλία των αλληλεπιδράσεων μεταξύ της μητέρας και του παιδιού δημιουργεί τη βάση για τη διαμόρφωση ενός ατελείωτου αριθμού διαφορετικών προσωπικοτήτων.

Από τον έβδομο περίπου μήνα η μητέρα γίνεται το πιο σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του βρέφους. Η σχέση της μάνας με το παιδί της είναι βαθιά συναισθηματική, μοναδική και αναντικατάστατη. Σημαντικές παρατηρήσεις σε παιδιά που μεγάλωσαν σε ιδρύματα κατέδειξαν ότι, μολονότι οι βιολογικές τους ανάγκες εκπληρώνονταν με επάρκεια, η στέρηση της μητέρας είχε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες στη συμπεριφορά τους και πολλά από αυτά τα παιδιά παρουσίασαν αποκλίνουσα, παραβατική ή και εγκληματική συμπεριφορά.

Νεώτεροι ερευνητές συνδέουν την ποιότητα της αρχικής σχέσης μητέρας-παιδιού με τις μετέπειτα σχέσεις που το παιδί θα αναπτύξει ως ενήλικος. Παρατηρήθηκε ότι οι μητέρες συμπεριφέρονται στα παιδιά τους και τα διαπαιδαγωγούν με τον ίδιο τρόπο, με τον οποίο τις μεγάλωσαν οι μητέρες τους. Έτσι, οι μητέρες παρουσιάζονται ως κυρίαρχα υπεύθυνες για τη μεταβίβαση των βίαιων τρόπων συμπεριφοράς από γενιά σε γενιά.

Το παιδί κατά τον πρώτο χρόνο διαμορφώνει ένα βασικό αίσθημα είτε εμπιστοσύνης είτε δυσπιστίας για τον εαυτό του και τους άλλους. Για τη διαμόρφωση αυτής της ψυχολογικής διάστασης καθοριστικό παράγοντα αποτελεί η σχέση που η μητέρα αναπτύσσει με το παιδί της. Όταν ικανοποιούνται οι βιολογικές και κυρίως οι ψυχολογικές του ανάγκες το παιδί διαμορφώνει θετική στάση προς τον εαυτό του και τους άλλους γύρω του.

Η διεργασία με την οποία το παιδί αποκτά εμπιστοσύνη ή δυσπιστία λειτουργεί με τα μηνύματα αγάπης και αποδοχής που δέχεται κατά την επικοινωνία του και μέσα από τη σχέση του με τη μητέρα. Έτσι, ένα παιδί το οποίο έχει καλή διαπροσωπική σχέση με τη μητέρα του, γενικεύοντας τη στάση της και στα άλλα πρόσωπα γύρω του, θεωρεί τον κόσμο που το περιβάλλει θετικό και φιλικό. Στην αντίθετη περίπτωση αντιμετωπίζει τον κόσμο με καχυποψία.

Ο ρόλος της μητέρας στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι σημαντικός τόσο για την οριοθέτηση του υπαρξιακού του εαυτού όσο και για τις ψυχολογικές ιδιότητες που θα αναπτύξει.

Στην ηλικία των 2-3 ετών η μητέρα κυρίως αναλαμβάνει τη σημαντική αρμοδιότητα να εξηγήσει στο παιδί της τον κόσμο γύρω του και να το βοηθήσει να ταξινομήσει τις εμπειρίες του. Η εκμάθηση του επεξεργασμένου λόγου, η «θετική» διόρθωση των λέξεων και των προτάσεων που χρησιμοποιεί το παιδί, η διεύρυνση των παρατηρήσεων που κάνει, η επέκταση του λόγου του και η άμεση ανταπόκριση στα ερωτήματά του ενισχύουν τη φυσική διάθεση του παιδιού για μάθηση, ενδυναμώνουν τις μελλοντικές του αναζητήσεις και εμπεδώνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Με τον τρόπο αυτό η μητέρα θα «συστήσει» τον κόσμο στο παιδί της καθορίζοντας ταυτόχρονα και τη στάση του παιδιού απέναντι στον κόσμο σε μεγάλο βαθμό.

Αργότερα στην ηλικία των 3-5 ετών, παρόλο που το παιδί αρχίζει να απομακρύνεται από τη μητέρα, εξακολουθεί να τη θεωρεί ως το πιο σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του. Τα τρυφερά λόγια μεταξύ τους, τα θερμά αγκαλιάσματα, τα ζεστά κοιτάγματα που ανταλλάζουν μητέρα και παιδί χαρακτηρίζουν τη σχέση τους σε αυτή τη φάση. Η μητέρα είναι αυτή που θα οδηγήσει με παιδαγωγική ευστοχία το παιδί της στον παιδικό σταθμό και στο Νηπιαγωγείο. Η δική της προσωπικότητα και η σωστή σχέση της με το παιδί της θα λειτουργήσουν έτσι ώστε να προσαρμοστεί το παιδί στην προσχολική του ζωή, χωρίς σχολειοφοβία και το άγχος του αποχωρισμού και να αρχίσει να έχει θετική αυτοεκτίμηση.

Αλλά και κατά την είσοδο του παιδιού στη σχολική ζωή, που έχει τις απαιτήσεις της πραγματικής κοινωνίας, με κανόνες και υποχρεώσεις, η μητέρα είναι σημαντικός αρωγός και συμπαραστάτης στην εκμάθηση από το παιδί των βασικών σχολικών δεξιοτήτων, στην ένταξή του στη σχολική κοινότητα και στην ομάδα των συνομηλίκων. Η μητέρα, ακοίμητος φρουρός, συμβάλλει με τη φροντίδα και την ενίσχυσή της στην ανάπτυξη των νοητικών, των συναισθηματικών και των κινητικών δεξιοτήτων του παιδιού της, παρακολουθεί την εξέλιξή του και αντιμετωπίζει μαζί του τα προβλήματά του. Με τη σπουδαία συμβολή της το παιδί εσωτερικεύει τις στάσεις, τις αξίες, τις συμπεριφορές και τους ηθικούς κανόνες που θα το ακολουθούν στη συνέχεια της ζωής του.

Στα επόμενα ευαίσθητα χρόνια της εφηβείας, όπου αμφισβητούνται από τους νέους τα πάντα, η μητέρα, ενώ φαίνεται να αποκτά ένα δευτερεύοντα ρόλο, στην πραγματικότητα παραμένει ο στυλοβάτης, η ειρηνοποιός δύναμη, το ασφαλές καταφύγιο του εφήβου. Η σχέση με τους γονείς και, ιδίως, με τη μητέρα ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση που τόσο χρειάζεται στην ηλικία αυτή. Οι συζητήσεις με τη μητέρα για σοβαρά θέματα, όπως η πολιτική, η εργασία, οι αξίες, η σχέση με το άλλο φύλο, κλπ., κυριαρχούν στη σχέση μητέρας-παιδιού την περίοδο αυτή. Δε λείπουν και οι έντονες συγκρούσεις, βέβαια, τις οποίες η μητέρα θα πρέπει να διαχειρίζεται με κατανόηση και συγκαταβατικότητα.

Η μητέρα, όμως, εκτός από πυξίδα καθοδήγησης των παιδιών λειτουργεί και ως συνεκτικός κρίκος της οικογένειας, με τη συγχωρητικότητα, την ανοχή και την υπομονή της. Δημιουργεί με τη συναισθηματική θέρμη της μέσα στην οικογένεια το κατάλληλο κλίμα για να ανθίσουν τα λουλούδια της δημιουργικότητας, της αλληλοπεριχώρησης και της αγάπης. Με σεβασμό, με διακριτικό έλεγχο, με αποδοχή και δημοκρατικότητα υποστηρίζει τα παιδιά της και τα βοηθά να αυτονομηθούν και να χειραφετηθούν, ώστε να γίνουν χρηστοί πολίτες και δημιουργικοί άνθρωποι. Με το ρόλο της αυτό η μητέρα αναδεικνύεται ως πρωτεργάτης στη βιολογική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού της.

Παράλληλα, διαπιστώνει κανείς εύκολα ότι η ζωή της μάνας είναι μια διαρκής πορεία προσφοράς και θυσίας. Από την «εξ απαλών ονύχων» ανατροφή και διαπαιδαγώγηση του παιδιού η μητέρα γίνεται η κινητήρια δύναμη της ζωής και μέσα από τη δική τη συμπεριφορά αναπαράγονται οι αξίες, τα ήθη, η γλώσσα και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε λαού. Με τον τρόπο αυτό η κοινωνική και πολιτισμική συμβολή της είναι κεφαλαιώδης.

Η Μητέρα με όποιο επίθετο κι αν συνοδεύεται είναι πρόσωπο ιερό. Νεαρή ή ηλικιωμένη, πλούσια ή φτωχή, διάσημη ή απλή, μορφωμένη ή μη εγγράμματη, εργαζόμενη ή άνεργη, ανύπαντρη, πολύτεκνη, θετή περιβάλλεται από ένα φωτοστέφανο αγιοσύνης, γιατί στην αγάπη της αντικατοπτρίζονται τα βαθύτερα και τα πιο ποιοτικά συναισθήματα του ανθρώπου.

Στις μέρες μας η Ημέρα της Μητέρας αποτελεί μία ευκαιρία έκφρασης των συναισθημάτων προς το πρόσωπό της, αλλά και ημέρα αναγνώρισης της ύψιστης σημασίας της στη διαχρονία της ανθρώπινης ύπαρξης.