Βενεζουέλα: κοντά στο τέλος;

Όλες οι αναφορές συγκλίνουν˙ η Βενεζουέλα σπαράσσεται από κυλιόμενες διακοπές ρεύματος και συσκοτίσεις, καλπάζοντα πληθωρισμό, ποσοστά ανθρωποκτονιών που την καθιστούν τη δεύτερη πιο φονική χώρα στον κόσμο, και ελλείψεις βασικών αγαθών και φαρμάκων. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης προσπαθούν να ρίξουν τα βάρη στον Nicolas Maduro και να καθαιρέσουν από το αξίωμά του τον Τσαβιστή ηγέτη, που πήρε τη σκυτάλη από τον Hugo Chavez, όταν αυτός πέθανε το 2013 και που, στη συνέχεια, κατάφερε να κερδίσει με ισχνή διαφορά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Η τακτική της αντιπολίτευσης φαίνεται να είναι η ίδια με εκείνη που ακολούθησαν με επιτυχία τα δεξιά κόμματα στη Βραζιλία για να πετάξουν απο την προεδρία την ηγέτιδα του Εργατικού Κόμματος, Ντίλμα Ρούσεφ.

Από τη μια άκρη της Νότιας Αμερικής μέχρι την άλλη, οι κεντροαριστερές σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις που ανέλαβαν το θώκο κατά τη διάρκεια της μεγάλης έκρηξης των τιμών των εμπορευμάτων από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, έχουν ήδη χάσει την εξουσία, καθώς οι τιμές του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών έπεσαν κατακόρυφα λόγω της πτώσης της παγκόσμιας ζήτησης αφού η παγκόσμια οικονομία εισήλθε σε μακρά επιβράδυνση μετά τη Μεγάλη ύφεση. Και οι δύο πολιτικές, η νεοφιλελεύθερη και η κεϋνσιανή, που υιοθετήθηκαν στην Αργεντινή , τη Βραζιλία και τη Βενεζουέλα απέτυχαν παταγωδώς να αποφύγουν μια σοβαρή οικονομική ύφεση.

Πάνω από δύο χρόνια πριν, έγραφα για τον σημαντικό κίνδυνο επιβίωσης της «Τσαβιστικής επανάστασης» μετά το θάνατο του Ούγκο Τσάβες . Όπως επεσήμανα τότε, οι οικονομικές τύχες της Βενεζουέλας ήταν πάντα συνδεδεμένες με τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Όταν οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να πέφτουν στα μέσα της δεκαετίας του 1980, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Βενεζουέλας, που μπορούμε να πάρουμε σαν ένα λογικό μέτρο του μέσου βιοτικού επιπέδου, άρχισε να πέφτει απότομα από 50% ψηλότερα σε σχέση με το επίπεδο του 1950 μόλις στο 10%. Η κρίση χρέους των αναδυομένων αγορών που ξέσπασε στα τέλη του 1990, όπως στην Αργεντινή, οδήγησε σε περαιτέρω πτώση, έτσι που το βιοτικό επίπεδο από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 ήταν χαμηλότερο από εκείνο του 1950 – ένα σπουδαίο πράγματι παράδειγμα του πόσο επιτυχής μπορούσε να είναι η οικονομία της αγοράς στη Βενεζουέλα πριν έρθει ο Τσάβες στην εξουσία!

Η κατάρρευση της αύξησης του ΑΕΠ συνέπεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, με μια απότομη πτώση της κερδοφορίας του Βενεζουέλικου κεφαλαίου (βιομηχανία πετρελαίου κυρίως). Το 1989, ο τότε πρόεδρος είχε κερδίσει μεν τις εκλογές με μια εκστρατεία εναντίον του ΔΝΤ, αθέτησε όμως την λαϊκή εντολή που έλαβε, δικαιολογούμενος πως δεν είχε άλλη επιλογή από του να υποταχθεί στις επιταγές του ΔΝΤ. Ανακοίνωσε λοιπόν ένα σχέδιο για κατάργηση των επιδοτήσεων στα τρόφιμα και τα καύσιμα, για αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου, για ιδιωτικοποίηση των κρατικών βιομηχανιών και μείωση των κρατικών δαπανών για υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση. Η κερδοφορία ανατάχθηκε, αλλά μόνο συγκρατημένα. Και ο Βενεζουέλικος καπιταλισμός συνέχισε να χωλαίνει.

Όταν ο Τσάβες ήρθε στην εξουσία, υποσχέθηκε ευρείες μεταρρυθμίσεις, συνταγματική αλλαγή και εθνικοποίηση των βασικών βιομηχανιών κάτω από τη λεγόμενη Μπολιβαριανή του Επανάσταση. Τα προγράμματα του Τσάβες, αποσκοπούσαν στο να βοηθήσουν τους φτωχούς, περιελάμβαναν δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, επιδότηση για τα τρόφιμα και αγροτική μεταρρύθμιση. Πέτυχε τη μείωση των επιπέδων της φτώχειας κατά 30% μεταξύ του 1995 και του 2005, που οφειλόταν κυρίως στην αύξηση του πραγματικού κατά κεφαλήν εισοδήματος. Η ακραία φτώχεια μειώθηκε από το 32% στο 19% του πληθυσμού. Μια πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ ( sdn1208rev ) έδειξε ότι, σε έναν κόσμο με αυξανόμενη ανισότητα εισοδημάτων και πλούτου, υπήρχε η εξαίρεση μιας χώρας που έχει γίνει πιο εξισωτική τα τελευταία 20 χρόνια – της Βενεζουέλας. Και όλη αυτή η βελτίωση ήταν υπό την προεδρία του Τσάβες, με τον συντελεστή ανισότητας gini να πέφτει από το 45,4% του 2005 στο 36,3% σήμερα.

Αλλά ο Τσάβες ήταν τυχερός. Πήρε την εξουσία μόλις άρχισε η έκρηξη των τιμών των εμπορευμάτων και κορυφώθηκαν οι τιμές του πετρελαίου. Το Βενεζουέλικο κεφάλαιο ευνοήθηκε με σημαντική αύξηση της κερδοφορίας (βλέπε διάγραμμα) και, επειδή η έκρηξη των τιμών των εμπορευμάτων συνεχίστηκε για λίγο ακόμα, παρά την Μεγάλη Ύφεση (επειδή η Κίνα συνέχισε να αναπτύσσεται), η οικονομική ανάπτυξη και η κερδοφορία παρέμειναν ψηλά. Το πετρέλαιο συμμετέχει περισσότερο από 30% στο ΑΕΠ της Βενεζουέλας, μετράει περίπου στο 90% των εξαγωγών και στο 50% των φορολογικών εσόδων. Με τις υψηλές τιμές του πετρελαίου, ο Τσάβες ήταν σε θέση να διοχετεύει χρήματα σε κοινωνικά προγράμματα και να επιδοθεί σε μια έκρηξη πετρο-διπλωματίας - επιδότησης ομοδόξων κυβερνήσεων όχι μόνο στην Κούβα, αλλά και στη Βολιβία και στη Νικαράγουα.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, η τιμή του πετρελαίου έχει πέσει κατακόρυφα, μαζί με τις τιμές των άλλων εμπορευμάτων. Η παγκόσμια οικονομία έχει επιβραδυνθεί σε μια στασιμότητα χαμηλής ανάπτυξης, ενώ η Κίνα, ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας και λοιπών εξαγωγών εμπορευμάτων, έχει μειώσει δραματικά τις αγορές της. Η Βραζιλία, η Αργεντινή και η Βενεζουέλα δέχτηκαν τα μεγαλύτερα χτυπήματα, και γι' αυτό,οι «αριστερές» τους κυβερνήσεις δεν μπορούν πλέον να προσφέρουν τίποτε στην κοινωνική πλειοψηφία.

Το νόμισμα της Βενεζουέλας, το Μπολιβάρ, έπρεπε να υποτιμηθεί, προκειμένου να διατηρηθούν οι βασισμένες στο δολάριο εξαγωγές πετρελαίου. Ο πληθωρισμός κλιμακώθηκε μακράν περισσότερο από άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Αυτό πλήττει ιδιαιτέρως τις οικονομίες της μεσαίας τάξης. Με αποτέλεσμα, να αναπτυχθούν ισχυρές αντιστάσεις στον τσαβισμό, ακόμη και μεταξύ των σχετικά χαμηλότερων στρωμάτων της μεσαίας τάξης. Οι κρατικές δαπάνες σταμάτησαν, το βιοτικό επίπεδο έπεσε (και πάλι) και τα κοινωνικά προβλήματα (ιδιαίτερα η εγκληματικότητα) άρχισαν να γιγαντώνονται.

Τώρα η δεξιά της «ελεύθερης αγοράς» μας λέει πως αυτό αποδεικνύει ότι ο «σοσιαλισμός» δεν λειτουργεί και ότι δεν υπάρχει διαφυγή από τις δύσκολες συνθήκες της αγοράς. Όπως το έθεσε το δεξιό περιοδικό Forbes, «Η συνεχιζόμενη καταστροφή που λέγεται οικονομία της Βενεζουέλας υπό τον Μπολιβαριανό σοσιαλισμό, μας διδάσκει μια σειρά από ενδιαφέροντα οικονομικά μαθήματα. Εν μέρει ότι δεν υπάρχει καμία οικονομική θεωρία, τόσο απατηλή που κανείς ποτέ δεν θα πίστευε. Ότι δεν μπορούμε απλά να αποδίδουμε τυχαία τιμές σε αγαθά: οι τιμές δεν είναι απλώς μια μέθοδος διανομής, είναι επίσης και πληροφορίες. Αλλά το πιο βασικό σημείο που πρέπει ειπωθεί είναι ότι η τιμή ενός κάτι τι είναι απλώς η τιμή ενός κάτι τι. Δεν πρόκειται να μπορέσουμε να αλλάξουμε αυτή την τιμή απλά κολλώντας τυχαία κάποιους άλλους αριθμούς σε ένα κομμάτι χαρτί: η τιμή του γάλακτος σε σκόνη είναι εκείνο που η τιμή του γάλακτος σε σκόνη πρέπει να είναι, ο καφές θα κοστίσει όσο κοστίζει ο καφές. Η κυβέρνηση, τα σχέδιά μας, ακόμα και αυτά των πιο απατηλών οικονομικών πολιτικών, απλά δεν πρόκειται να το αλλάξουν αυτό: η τιμή είναι η τιμή ».

Με άλλα λόγια, θα πρέπει να κάνουμε ό,τι λένε ότι οι αγορές: η τιμή είναι η τιμή. Αυτό ισχύει μόνο αν ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και ο νόμος της αξίας κυριαρχεί και του επιτρέπεται να κυριαρχεί. Και κυριαρχούσε κι εξακολουθεί να το κάνει στη Βενεζουέλα, παρά την Τσαβιστική «επανάσταση». Η πλειοψηφία της βιομηχανίας και της πίστης εξακολουθεί να είναι σε ιδιωτικά χέρια και το ξένο κεφάλαιο εξακολουθεί να διαδραματίζει ισχυρό ρόλο. Η κρατική ιδιοκτησία της βιομηχανίας πετρελαίου και τα έσοδά της δεν είναι πλέον αρκετά για να αντισταθούν στις δυνάμεις της παγκόσμιας αγοράς. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει 8 τοις εκατό οικονομική συρρίκνωση για το 2016˙ ο πληθωρισμός είναι πλέον ο ταχύτερος στον κόσμο ˙ το ηλεκτρικό ρεύμα και το τρεχούμενο νερό είναι πολυτέλειες. Τρόφιμα και φάρμακα σπανίζουν.

Το τσαβιστικό καθεστώς θα πρέπει να κινηθεί για να περιορίσει το νόμο της αξίας και να αντικαταστήσει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, προκειμένου να τερματιστεί το ζυγό της παγκόσμιας αγοράς. Αυτό θα απαιτήσει ένα κρατικό μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου˙ απαλλοτρίωση της παραγωγής και διανομής των τροφίμων˙ αθέτηση του εξωτερικού χρέους˙ απαλλοτρίωση των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων˙ και ένα εθνικό δημοκρατικό σχέδιο παραγωγής.

Ακόμη και αυτό όμως δεν θα ήταν αρκετό εάν η Βενεζουέλα παρέμεινε απομονωμένη χωρίς συμπαθούσες κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική που επίσης να ετοιμάζονται να υιοθετήσουν παρόμοια μέτρα. Και βάζοντας κατά μέρος τη συμβολική υποστήριξη από την Κούβα, η Βενεζουέλα είναι απομονωμένη. Η Κίνα, η οποία έχει δανείσει στο Καράκας 65 δισ. Δολ. έναντι μελλοντικών παραδόσεων πετρελαίου, είναι απίθανο να παράσχει νέες πιστώσεις. Γι' αυτό και είναι ίσως πολύ αργά, καθώς οι δυνάμεις της αντίδρασης κερδίζουν μέρα με τη μέρα έδαφος στη χώρα. Φαίνεται ότι περιμένουμε μόνο την απόφαση του στρατού να αλλάξει πλευρά και να διώξει τους τσαβίστες. 

Πηγή: paranagnostis.blogspot.gr