Επιληψία: εγκεφαλικοί κεραυνοί εν αιθρία

Γιατί στην επιστημονικά και τεχνολογικά εξελιγμένη εποχή μας εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές κοινωνικές προκαταλήψεις και αποκλεισμοί απέναντι στα άτομα που πάσχουν από κάποια μορφή επιληψίας και κυρίως σε όσους ή όσες εμφανίζουν την πιο σοβαρή μορφή της «γενικευμένης επιληψίας»;

Η επιληπτική κρίση εκδηλώνεται σε αυτά τα άτομα με πολύ σύντομα αλλά παροξυντικά συμπτώματα: το άτομο αρχίζει ξαφνικά να σφαδάζει από τονικοκλονικούς σπασμούς, έχει πρόσκαιρη απώλεια συνείδησης και παραμιλά ακατάληπτα.

Η συγκλονιστική εικόνα της γενικευμένης κρίσης, ενώ διαρκεί μόνο μερικά δευτερόλεπτα έως 1-2 λεπτά, θυμίζει έντονα την επιθανάτια αγωνία, τον ξαφνικό θάνατο και την απρόσμενη ανάσταση, και γι’ αυτό, από αρχαιότατων χρόνων, συνδέθηκε με υπερφυσικές «εξηγήσεις» περί δαιμονισμού ή σεληνιασμού των ασθενών και την αποκαλούσαν «ιερή νόσο».

Σήμερα, όπως θα δούμε με τη βοήθεια δύο ειδικών, οι επιληψίες δεν αποτελούν μυστήριο αλλά εξηγούνται και θεραπεύονται αποτελεσματικά.

Εντούτοις, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν δυστυχώς να φοβούνται και να στιγματίζουν τους επιληπτικούς οι οποίοι, ως ασθενείς, σε τίποτα δεν διαφέρουν από όσους υποφέρουν, π.χ., από υπέρταση, από άσμα ή από διαβήτη.

Αναζητώντας την επίσημη ιατρική προσέγγιση, δηλαδή την εξήγηση και θεραπεία των επιληψιών, ζητήσαμε τη βοήθεια του ιατρού Αγγελου Γέροντα, έμπειρου νευρολόγου ειδικευμένου στις επιληψίες αλλά και ευαίσθητου λογοτέχνη, συγγραφέα πολλών αξιόλογων πεζογραφημάτων στα οποία συχνά παρεισφρέουν οι ιατρικές εμπειρίες του.
• Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα οι επιληπτικές κρίσεις θεωρούνται ένα είδος σεληνιασμού ή δαιμονισμού, δηλαδή ως «ιερή νόσος». Αντίθετα, για τη σύγχρονη βιοϊατρική δεν είναι παρά συνήθεις διαταραχές του εγκεφάλου. Η επιληψία είναι τελικά μία αμιγώς νευρολογική πάθηση ή μήπως επιδεινώνεται από εξωγενείς κοινωνικούς ή ψυχολογικούς παράγοντες και ποιοι είναι αυτοί;
Πρώτος ο αρχαίος μας πρόγονος Ιπποκράτης στο έργο του «Περί ιεράς νόσου» έβαλε τις επιστημονικές βάσεις για την τεκμηρίωση και την οριοθέτηση της επιληψίας ως εγκεφαλικής νόσου, διαλύοντας τις έως τότε επικρατούσες αντιλήψεις και δοξασίες περί σεληνιασμού, δαιμονισμού ή, τέλος πάντων, κάποιου υπερβατικού ή «ιερού» φαινομένου (εξ ου και ο τίτλος του έργου).
Η επιληψία είναι μία αμιγώς νευρολογική διαταραχή με σχετικά μεγάλη συχνότητα (η διά βίου επίπτωση της επιληψίας κυμαίνεται παγκοσμίως από 1% έως 5%) και αποτελεί μια ηλεκτροχημική διαταραχή της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Στην επιληψία έχουμε μια «παθολογική» -άκαιρη ή άστοχη- παραγωγή ηλεκτρικού μηνύματος σε ένα νευρώνα ή σε μια ομάδα νευρώνων και το αποτέλεσμα αυτής της ηλεκτρικής διαταραχής είναι αυτό που κλινικά βλέπουμε σαν επιληπτική κρίση.
Ωστόσο, η αιτιοπαθογένεια αυτής της διαταραχής είναι ακόμα, λίγο ή πολύ, άγνωστη και βρίσκεται υπό συνεχή διερεύνηση. Από αυτές τις έρευνες προκύπτει ότι υπάρχουν πράγματι πολλοί εξωγενείς παράγοντες που αποτελούν εκλυτικά αίτια ή παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση μιας επιληπτικής κρίσης, όπως π.χ. συναισθηματικά stress, ορμονικοί παράγοντες, φάρμακα, αλκοόλ, εξαρτησιογόνες ουσίες, παρατεταμένη έλλειψη ύπνου κ.λπ.
• Τελικά είναι ακριβές να χρησιμοποιούμε τον όρο «επιληψία» στον ενικό ή θα ήταν ορθότερο να μιλά κάνεις για πολλές «επιληψίες»; Πόσα είδη επιληψιών υπάρχουν;
Αυτή είναι μια πολύ ωραία ερώτηση με δύσκολες απαντήσεις. Ο σύγχρονος κλινικός νευρολόγος όταν αντιμετωπίζει στην καθημερινότητα ένα «επεισόδιο» που μοιάζει με επιληπτική κρίση έχει να απαντήσει σε τέσσερα βασικά ερωτήματα:
1) Ηταν αυτό το επεισόδιο επιληπτική κρίση ή όχι (π.χ. ψευδοκρίση, συγκοπτική κρίση, υστερική κρίση κ.λπ.).
2) Στην περίπτωση που ήταν όντως επιληπτική κρίση, ποιος ήταν ο τύπος της κρίσης (π.χ. απλή εστιακή; σύνθετη εστιακή; γενικευμένη;).
3) Η συγκεκριμένη κρίση και η συγκεκριμένη επιληψία του ασθενούς σε ποιο επιληπτικό σύνδρομο ανήκει; Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε επιληπτικό σύνδρομο είναι μία διακριτή νοσολογική οντότητα, με σαφές ηλικιακό εύρος εγκατάστασης της επιληψίας, συγκεκριμένα εργαστηριακά-ηλεκτροεγκεφαλογραφικά ευρήματα, παρόμοια γενετική βάση και συγκεκριμένη πρόγνωση (π.χ. καλοήθης παιδική επιληψία, νεανική μυοκλονική επιληψία, βαριά βρεφική μυοκλονική επιληψία, σύνδρομο βρεφικών σπασμών, επιληψία ινιακού λοβού κ.λπ.).
4) Ποια είναι η υποκείμενη αιτιολογία του συνδρόμου στον συγκεκριμένο ασθενή; Η διεθνής ταξινόμηση των επιληπτικών κρίσεων είναι πολυσύνθετη, διαμορφώνεται εκ νέου από την I.L.A.E. (International League Against Epilepsy) σε τακτά χρονικά διαστήματα και με αναθεωρούμενη «φιλοσοφία».
Ισως αυτή η αναθεώρηση να δημιουργεί σύγχυση, γι’ αυτό και εδώ θα αναφέρω μια κλασική, κλινική ταξινόμηση των κρίσεων: με κριτήριο την εντόπιση της ηλεκτρικής διαταραχής στον εγκέφαλο χωρίζονται σε «εστιακές» και «γενικευμένες».
Ενώ με κριτήριο την αιτιολογία, οι κρίσεις διακρίνονται σε «ιδιοπαθείς» (σε αυτές που δεν ανευρίσκεται σαφής αιτία όπως μια εγκεφαλική δυσλειτουργία ή μια ανατομική εγκεφαλική βλάβη) και σε «δευτεροπαθείς» ή «συμπτωματικές», οι οποίες οφείλονται σε μια σαφή ανατομοφυσιολογική βλάβη, όπως π.χ. σε έναν όγκο, ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κ.λπ. Ισως, λοιπόν, όπως φάνηκε από τα παραπάνω, πιο σωστό θα ήταν να μιλάμε για πολλές «επιληψίες».
• Αν οι επιληπτικές κρίσεις θεωρούνται σήμερα συνήθεις νευρολογικές διαταραχές, γιατί τα άτομα που υποφέρουν εξακολουθούν να στιγματίζονται κοινωνικά ή να θεωρούνται «παράφρονες»;
Νομίζω πως τα πάντα, ιδιαίτερα στις μέρες μας, βασίζονται στην εκπαίδευση και την ενημέρωση, τόσο για τους πάσχοντες όσο και για τους συγγενείς αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο.
Η συνειδητοποίηση και η αποδοχή για τον πάσχοντα και τους συγγενείς πρώτου βαθμού, η ενημέρωση και η εκπαίδευση για τους φίλους, δασκάλους αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο δεν πρέπει να παρουσιάζουν ελλείμματα, γιατί αυτά είναι ευθέως ανάλογα με τον στιγματισμό, την κοινωνική απομόνωση και τον εργασιακό αποκλεισμό.
Πέρα από τα ευχολόγια πρέπει να υπάρχει ισχυρή θεραπευτική συμμαχία στην οποία, εκτός από τον θεράποντα νευρολόγο, να συνεισφέρει -ανάλογα φυσικά την περίπτωση- διεπιστημονική ομάδα (κοινωνικός λειτουργός, ειδικός παιδαγωγός, ψυχολόγος, εργοθεραπευτής κ.λπ.) όπως επίσης επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς και ενώσεις πασχόντων, των οποίων ο ρόλος καθίσταται όλο και πιο κρίσιμος μέσα στην παγκόσμια δυστοπία της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιοι από τους πάσχοντες, ιδιαίτερα αυτοί με χρόνια επιληπτική νόσο, που είναι ανθεκτική στη φαρμακοθεραπεία (συνήθως όσοι υποφέρουν από σύνθετη εστιακή ή κροταφική επιληψία), παρουσιάζουν ψυχιατρικές εκδηλώσεις και γι’ αυτό χρειάζονται συστηματική ψυχιατρική παρακολούθηση και ψυχολογική στήριξη.
Σημαντική είναι επίσης η υπενθύμιση της αυξημένης συννοσηρότητας της επιληψίας σε καταστάσεις όπως ο αυτισμός και η νοητική υστέρηση, οπότε η διεπιστημονική αντιμετώπιση που προαναφέρθηκε καθίσταται ακόμα πιο αναγκαία.
• Πόσο αποτελεσματικές είναι οι υπαρκτές σήμερα θεραπείες των επιληπτικών συμπτωμάτων; Υπάρχουν ικανοποιητικές φαρμακευτικές αγωγές ή άλλοι τρόποι θεραπείας αυτής της νευρολογικής διαταραχής;
Η θεραπεία της επιληψίας είναι κυρίως φαρμακευτική. Μιλάμε φυσικά για θεραπεία των συμπτωμάτων και όχι των αιτιών, διότι όπως προαναφέρθηκε δεν έχουμε ακόμα επαρκή γνώση της αιτιοπαθογένειάς της. Υπάρχει όμως τεράστια πρόοδος στη γενετική και τη μοριακή βιολογία που αναμένεται στο μέλλον να δώσει σημαντικές λύσεις, ιδιαίτερα στα γενετικά καθορισμένα επιληπτικά σύνδρομα.
Με την ανάπτυξη κατά την τελευταία τριακονταετία αντιεπιληπτικών φαρμάκων νέας γενιάς, παρόμοιας αποτελεσματικότητας με τα κλασικά αντιεπιληπτικά αλλά με σαφώς καλύτερο προφίλ ασφαλείας (λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες), βελτιώθηκε κατά πολύ η ποιότητα ζωής των επιληπτικών. Πρωταρχικός στόχος της θεραπείας παραμένει η εξάλειψη των κρίσεων και γι’ αυτό μπορεί να απαιτηθεί ένα φάρμακο ή συνδυασμός δύο ή και περισσότερων.
Το σημαντικό πρόβλημα είναι το ένα τρίτο (30-35%) των ασθενών, όσοι ανήκουν στη λεγόμενη «φαρμακοανθεκτική επιληψία» και οι οποίοι εξακολουθούν να κάνουν κρίσεις (με διαφορετική κατά περίπτωση συχνότητα). Για αυτή την κατηγορία ασθενών λύσεις μπορεί να δώσει και η χειρουργική («χειρουργική της επιληψίας»), μόνον όμως στις περιπτώσεις που υπάρχει ανατομική εστιακή αλλοίωση του εγκεφάλου και αυτή συμπίπτει με την επιληπτογόνο εστία.
Πρέπει επίσης να αναφερθούν και οι εναλλακτικές θεραπείες, όπως π.χ. η διαιτητική, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που η επιληψία αποτελεί μια εκδήλωση γενετικά καθορισμένης, μεταβολικής εγκεφαλοπάθειας. Τέλος, επισημαίνω ξανά, τη βαρύνουσα σημασία της παρουσίας μιας διεπιστημονικής θεραπευτικής ομάδας.
Η νευρομηχανική προσέγγιση της επιληψίας

Ο Λεωνίδας Ιασεμίδης αποφοίτησε από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο με το δίπλωμα του ηλεκτρολόγου μηχανικού, το 1982, και συνέχισε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στη Βιοϊατρική Μηχανική. Σήμερα, είναι καθηγητής Βιοϊατρικής Μηχανικής και διευθυντής του Κέντρου Βιοϊατρικής και Αποκατάστασης Εγκεφαλικών Λειτουργιών στο Πολυτεχνείο της Λουιζιάνα
Εκτος από την παραδοσιακή ιατρική-θεραπευτική προσέγγιση των επιληπτικών διαταραχών, των πολυάριθμων δηλαδή συνδρόμων και των παθήσεων που κάπως αυθαίρετα συνοψίζονται με τον μάλλον ασαφή όρο «επιληψία», τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί αξιόλογη πρόοδος των επιστημονικών μας γνώσεων χάρη στη συμβολή ειδικών από διαφορετικούς κλάδους, π.χ. γενετιστών, βιοχημικών, πληροφορικών αλλά και ηλεκτρολόγων μηχανικών.
Σχετικά πρόσφατα, μάλιστα, δημιουργήθηκε ένα νέο παραγωγικότατο πεδίο έρευνας που ονομάζεται «Νευρομηχανική». Κορυφαίος και αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής στη διαμόρφωση της Νευρομηχανικής θεωρείται διεθνώς ο Λεωνίδας Ιασεμίδης, απόφοιτος της σχολής ηλεκτρολόγων μηχανικών του ΕΜΠ.
Με τις έρευνές του στις ΗΠΑ έχει συμβάλει όσο λίγοι στη διαμόρφωση μιας εντελώς διαφορετικής προσέγγισης των επιληπτικών φαινομένων. Η στήλη μας έχει σήμερα τη χαρά να φιλοξενεί αυτόν τον λαμπρό Ελληνα επιστήμονα, ο οποίος δέχτηκε πρόθυμα να μας μιλήσει για τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις και τα επιστημονικά σχέδιά του.
• Οι πρωτοποριακές έρευνές σας στη Νευρομηχανική έχουν οδηγήσει σε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση της επιληψίας ως ένα μη γραμμικό χαοτικό φαινόμενο. Γιατί ένας ηλεκτρολόγος μηχανικός όπως εσείς αποφάσισε, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, να ασχοληθεί ερευνητικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τις δυσλειτουργίες του;
Οταν, το 1982, έφυγα από την Ελλάδα με υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές στην Αμερική είχα αποφασίσει ότι θα προχωρούσα σε διδακτορικό μόνο αν διέβλεπα τη δυνατότητα να κάνω κάτι πρωτοποριακό ερευνητικά και κατά προτίμηση στη λίγο πολύ ανεξερεύνητη, τότε, περιοχή των Νευροεπιστημών.
Στην επιθυμία μου αυτή έπαιξε ασφαλώς ρόλο και η ευχάριστη εμπειρία που είχα αποκομίσει, ως φοιτητής στο ΕΜΠ, από τη διπλωματική εργασία μου γύρω από την επεξεργασία της ανθρώπινης φωνής. Ενας τομέας έρευνας που, εκείνη την εποχή, είχε μόλις αρχίσει να ανθεί διεθνώς, αποκαλύπτοντας τις εντυπωσιακές δυνατότητες από την εφαρμογή των βασικών αρχών της επεξεργασίας σημάτων-πληροφοριών και της μοντελοποίησης από ηλεκτρολόγους μηχανολόγους αυτών των βιολογικών σημάτων σε μηχανές.
Ηλπιζα ότι αυτή η εμπειρία μου θα με βοηθούσε σε ένα ακόμη πιο καινοφανές ερευνητικό πεδίο: τη μαθηματική επεξεργασία των σημάτων από τον ίδιο τον εγκέφαλο. Και με βοήθησε πολύ το γεγονός ότι, ως μεταπτυχιακός φοιτητής, βρέθηκα στο τμήμα της Βιοϊατρικής Μηχανικής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, ένα από τα πρώτα τμήματα στον κόσμο που ευνοούσε τέτοιες ερευνητικές ανησυχίες αλλά και διέθετε τα μέσα για τις προωθήσει.
Μετά από τριετή έρευνα και λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες που υπήρχαν στο πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μίσιγκαν, ξεκίνησα να μελετώ, πρώτη φορά σε βάθος χρόνου ημερών, τον εγκέφαλο επιληπτικών. Εστιάζοντας στη μετάβαση του εγκεφάλου προς τις επιληπτικές κρίσεις και μετά την ανάκαμψή του από αυτές.
Οι συνεχείς εικοσιτετράωρες καταγραφές των ηλεκτροεγκεφαλικών σημάτων που παράγονται ταυτοχρόνως από πολλές εγκεφαλικές περιοχές πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από κάθε επιληπτική κρίση ασθενών που έπασχαν από εστιακή επιληψία, αποτέλεσαν την πρώτη παγκοσμίως ηλεκτρονική βάση δεδομένων σχετικά με αυτό το φαινόμενο.
Η μετέπειτα μαθηματική ανάλυση αυτών των εγκεφαλικών σημάτων στη βάση των αρχών της θεωρίας των μη γραμμικών συστημάτων, δηλαδή των χαοτικών συστημάτων που, χωρίς εξωτερική παρέμβαση μπορεί να εμφανίσουν «κρίσεις» οι οποίες οδηγούν σε αλλαγές στην εσωτερική τους δομή.
Αυτή η μαθηματική ανάλυση αποτέλεσε τη βάση για πολλαπλές νέες έρευνες και εφαρμογές, όπως π.χ. την ανίχνευση της αρχής και του τέλους των επιληπτικών κρίσεων, την έγκαιρη πρόβλεψή τους πριν εμφανιστούν.
Αυτά τα δεδομένα, με τη σειρά τους, ανοίγουν τον δρόμο για την καλύτερη ιατρική παρέμβαση, δηλαδή την πρόβλεψη και την έγκαιρη απόσβεση των κρίσεων, τον ακριβή προσδιορισμό της επιληπτικής εστίας των κρίσεων που είναι αναγκαίος για τη διάγνωση και τη θεραπεία, αλλά και την αξιολόγηση της χορηγούμενης θεραπευτικής αγωγής σε άκρως επικίνδυνες περιπτώσεις όπως π.χ. η επιληπτική κατάσταση (status epilepticus).
• Σήμερα, είστε σε θέση να προβλέπετε το πότε ή το πού ακριβώς θα εκδηλωθεί μια επιληπτική κρίση; Αυτή η δυνατότητα πρόβλεψης σας επιτρέπει και πώς να επέμβετε τεχνολογικά ώστε να αποτρέψετε την κρίση;
Ερευνητικά έχουμε φτάσει σε ένα καλό σημείο όσον αφορά την πρόβλεψη των επιληπτικών κρίσεων εστιακής προέλευσης (βλ. L.D. Iasemidis, «Seizure Prediction and its Applications», Neurosurg. Clin. N. Am., vol. 22, pp. 489-506, 2011).
Η ευαισθησία των συγκεκριμένων αλγορίθμων για την πρόβλεψη των κρίσεων είναι αρκετά υψηλή: 80% επιτυχείς προβλέψεις, με ορίζοντα προβλεψιμότητας 1 ώρα πριν από την κρίση για κάθε έγκυρη προειδοποίηση.
Ομως, ο αριθμός των ψευδών προειδοποιήσεων που δεν οδηγούν σε πραγματικές κρίσεις πρέπει να μειωθεί περαιτέρω (σήμερα ο αριθμός των ψευδών προειδοποιήσεων είναι περίπου μία κάθε 10 ώρες, κατά μέσο όρο).
Τέτοιοι αλγόριθμοι για την πρόβλεψη κρίσεων έχουν χρησιμοποιηθεί ήδη σε μελέτες ελέγχου των κρίσεων σε επιληπτικούς αρουραίους και φιλοδοξούν να συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση των πολυδιαφημιζόμενων νέων τεχνολογικών μεθόδων ελέγχου των κρίσεων μέσω «ευφυών εμφυτευμάτων»: κλειστών ηλεκτρονικών μικροκυκλωμάτων που εμποδίζουν εγκαίρως την εκδήλωση των επιληπτικών κρίσεων.
• Από φέτος η ομάδα σας ξεκινά νέα ερευνητικά προγράμματα που θα επικεντρωθούν όχι μόνο στις «μακροσκοπικές» δυσλειτουργίες του εγκεφαλικού δικτύου αλλά και στο πώς παράγονται τα επιληπτικά φαινόμενα σε «μικροσκοπικό» επίπεδο (βιοχημικό και κυτταρικό). Ποιοι είναι οι άμεσοι στόχοι που θέσατε και πώς θα χρηματοδοτηθούν αυτές οι πρωτοποριακές αλλά πολυδάπανες έρευνες;
Οι συνεργασίες μας με τα μεγάλα ιατρικά κέντρα επιληψίας, όπως τα Mayo Clinic, Cleveland Clinic, Barrow Neurological Institute, έχουν αποφέρει τα μέγιστα στη μέχρι τώρα έρευνά μας σχετικά με την επιληψία.
Τα Εθνικά Ιδρύματα Ερευνών των ΗΠΑ (Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας ή NIH και το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών ή NSF) και πολλά ιδιωτικά ιδρύματα έχουν χρηματοδοτήσει τις έρευνές μας μέχρι σήμερα.
Πρόσφατα, μάλιστα, η ομάδα μου ανέλαβε τη διεύθυνση ενός ειδικού προγράμματος συνεργασίας με άλλες ομάδες νευρομηχανικών από το Πολυτεχνείο της Λουιζιάνα καθώς και με ερευνητικές ομάδες από τα ιατρικά κέντρα των Πανεπιστημίων του Αρκάνσας και της Αλαμπάμα.
Η συνεργασία αυτή, όπως πολύ ορθά αναφέρατε, στοχεύει στην περαιτέρω διαλεύκανση των μηχανισμών που γεννούν τις επιληπτικές κρίσεις. Και θα το πετύχουμε μόνο αν αναλύσουμε και, ταυτοχρόνως, συνδυάσουμε τα πολυάριθμα δεδομένα που προκύπτουν από τα διαφορετικά μέσα καταγραφής της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Πιο συγκεκριμένα εξετάζονται, στο μακροσκοπικό επίπεδο τα ηλεκτρικά και μαγνητικά σήματα, στο κυτταρικό επίπεδο η απεικόνιση της κατάστασης των νευρώνων και στο μοριακό επίπεδο οι τιμές συγκέντρωσης των νευροδιαβιβαστών που εμφανίζονται στην επιληπτική εστία και τις γύρω περιοχές.
Η έρευνα αυτή θα μας επιτρέψει, στο άμεσο μέλλον, να συσχετίσουμε τα διαφορετικά ευρήματα από το κάθε επίπεδο. Ετσι, τα ευρήματα από το μικροσκοπικό επίπεδο (κυτταρικό και μοριακό) θα διαφωτίσουν τα ήδη πολυάριθμα μακροσκοπικά δεδομένα που έχουμε μέχρι τώρα καταγράψει, συμπεριλαμβανομένου του παθολογικού συγχρονισμού των νευρώνων πριν από κάθε επιληπτική κρίση και την επαναφορά της ομαλής λειτουργίας του εγκεφάλου μετά την κρίση.
Η βαθύτερη ελπίδα και επιθυμία μου είναι να έχω στην ομάδα μου φοιτητές και ερευνητές από ελληνικά Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία, οι οποίοι, με την κατάλληλη κρατική και ιδιωτική υποστήριξη, θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν στο Κέντρο Νευρομηχανικής Ερευνας για την επιληψία και τις άλλες δυναμικές διαταραχές του εγκεφάλου που διευθύνω.
Με τον τρόπο αυτόν, ελπίζω να συμβάλλω στην ανάπτυξη αυτού του ιδιαίτερα επωφελούς ερευνητικού τομέα και στον τόπο μας.

Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης
Πηγή: efsyn.gr