Η υποχώρηση της Ευρώπης των δικαιωμάτων: μια δυσοίωνη προοπτική

Όταν ο Τούρκος αναπληρωτής πρωθυπουργός Νουμάν Κουρτουλμούς ανακοίνωνε την «προσωρινή» αναστολή εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία, φρόντισε να υπογραμμίσει ότι στην ίδια ακριβώς ενέργεια είχε προβεί και η Γαλλία, μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα του Νοεμβρίου 2015.

Η αναφορά του Τούρκου αξιωματούχου στη γαλλική κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν ήταν διόλου τυχαία. Το αντίθετο: με τον τρόπο αυτό επιχειρούσε να προκαταβάλει τις όποιες, απολύτως εύλογες, αντιδράσεις στον παροξυσμό αυταρχικότητας του Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα με το (αμφίβολης πειστικότητας) επιχείρημα ότι, τέλος πάντων, η Τουρκία δεν πράττει τίποτε περισσότερο από αυτό που πράττει η κοιτίδα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ευρισκόμενη και αυτή ενώπιον μιας άμεσης και κρίσιμης απειλής. 

Εκ πρώτης όψεως η απόπειρα δικαιολόγησης της κατάστασης που επικρατεί στην Τουρκία με την επίκληση της Γαλλίας είναι έωλη. Πράγματι, η συστηματική καταπάτηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που κωδικοποιούνται στην ΕΣΔΑ από την Τουρκία του Ερντογάν δεν είναι ένα φαινόμενο που ξεκίνησε ξαφνικά την 15η Ιουλίου.

Οι μαζικές και, κατά τα φαινόμενα, προσεκτικά σχεδιασμένες εκκαθαρίσεις στo στράτευμα, στη δημόσια διοίκηση, στη δικαιοσύνη και στα πανεπιστήμια, οι συλλήψεις χιλιάδων ως υπόπτων για συμμετοχή στην απόπειρα πραξικοπήματος, ο βασανισμός και η εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων και, φυσικά, η πιθανή επαναφορά της θανατικής ποινής απλώς έρχονται να προστεθούν στην προϋπάρχουσα βάναυση καταστολή κάθε αντιπολιτευόμενης φωνής, εντός ή εκτός της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις τρεις εβδομάδες πριν την απόπειρα πραξικοπήματος, η Τουρκία είχε αποφύγει, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, να τεθεί εκ νέου -λόγω μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεών της έναντι του Συμβουλίου της Ευρώπης- υπό τη διαδικασία ελέγχου της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του τελευταίου, μια σοβαρότατη εξέλιξη με έντονα αρνητική συμβολική, αλλά και πραγματική σημασία για όποια χώρα αφορά. 

Εν τούτοις, μία πιο προσεκτική ματιά οδηγεί, όχι βέβαια στην άφεση αμαρτιών του τουρκικού καθεστώτος, το οποίο ανοιχτά πλέον ασκεί δικτατορικές εξουσίες με το πρόσχημα της αντιδικτατορικής άμυνας, αλλά σε έντονο προβληματισμό για την οπισθοχώρηση του κράτους δικαίου, των δικαιωμάτων και των δημοκρατικών ελευθεριών στην ευρωπαϊκή ήπειρο ευρύτερα, με την επίκληση μίας κατάστασης εξαίρεσης που τείνει να καταστεί η νέα κανονικότητα.

Αν η Τουρκία ήταν η θλιβερή εξαίρεση σε μία κατά άλλα απαρέγκλιτη ευρωπαϊκή προσήλωση στην προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για μία ανωμαλία που δεν επηρεάζει τη συνολική εικόνα. Δεν είναι, όμως. Αντιθέτως, η οπισθοδρόμηση φαίνεται πως είναι πλέον ο κανόνας στην Ευρώπη. Από την άποψη αυτή, η περίπτωση της Γαλλίας είναι ιδιαιτέρως ανησυχητική, ακριβώς γιατί πρόκειται για μια χώρα που ιστορικά θεωρείται πρωτοπόρος της προόδου, της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι στην Γαλλία η εφαρμογή της ΕΣΔΑ τελεί υπό αναστολή ήδη εδώ και εννέα μήνες δυνάμει μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης που, εν τω μεταξύ, έλαβε νέα παράταση -την τέταρτη κατά σειρά- για ακόμα έξι μήνες. Με κάθε νέα τρομοκρατική επίθεση, τα μέτρα ασφαλείας γίνονται όλο και πιο περιοριστικά, όλο και αυστηρότερα.

Η αποτελεσματικότητά τους για την αποτροπή νέων επιθέσεων είναι αμφίβολη, το σίγουρο όμως είναι ότι έχουν ήδη αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμα για την καταστολή διαδηλώσεων και άλλων κινημάτων διαμαρτυρίας, πρόσφατα εναντίον της «μεταρρύθμισης» της εργατικής νομοθεσίας. Σε τελική ανάλυση, μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης που, δια της προσωρινότητάς της, καθίσταται μόνιμη, δεν είναι λιγότερο προβληματική, όταν συμβαίνει στη Γαλλία από όσο είναι, όταν συμβαίνει στην Τουρκία.

Αν υφίσταται κοινός ευρωπαϊκός νομικός πολιτισμός, η ΕΣΔΑ συνιστά την πληρέστερη έκφρασή του, την πεμπτουσία του. Είναι το θεμέλιο του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού συστήματος για τη νομική προστασία των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Ενός συστήματος που βρίσκεται ήδη σε υποχώρηση, κάτι που φέρνει επικίνδυνα κοντά ένα δυστοπικό ευρωπαϊκό μέλλον, βγαλμένο κατευθείαν από το ευρωπαϊκό παρελθόν.

Εναπόκειται στο ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου να το υπερασπιστεί, κρίνοντας κατά περίπτωση εάν κάποιο από τα περιοριστικά της Σύμβασης μέτρα είναι συμβατό ή όχι με τα κριτήρια αναλογικότητας που θέτει η ίδια η ΕΣΔΑ ή αν παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή, την απαγόρευση των βασανιστηρίων και την αρχή της νομιμότητας των ποινών, όπου δεν μπορεί να υπάρξει καμία απόκλιση. Πέρα και πάνω από αυτό όμως, εναπόκειται στους ίδιους τους λαούς της Ευρώπης να μην πέσουν στη παγίδα του ψευδοδιλλήματος «λιγότερη ελευθερία για περισσότερη ασφάλεια», καθώς αυτή η λογική οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην απώλεια και των δύο. 

Συντάκτης: Γιάννης Γούναρης - Δικηγόρος, Διδάκτορας Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος LL.M από το London School of Economics

Πηγή: efsyn.gr