"Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα" στο Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών

Τις καλύτερες εντυπώσεις άφησε την Δευτέρα 25/1/2016 στο ακροατήριο του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών η ομιλία του Βασίλειου Πάππα, δικηγόρου, τ. βουλευτή, διδάκτορα Ιστορίας του Πανεπιστήμιου Μακεδονίας και μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Η σχετική εκδήλωση έλαβε χώρα στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας και πραγματοποιήθηκε από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε  συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.

Αρχικά έλαβε τον λόγο ο πρόεδρος της Ι.Λ.Ε. «Ο Φίλιππος» Κωνσταντίνος Κάμτσης τονίζοντας τους  χρόνιους πνευματικούς και μορφωτικούς δεσμούς  που υφίστανται ανάμεσα στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών και τον αταλάντευτο αγώνα για την προάσπιση του ιερού ονόματος της Μακεδονίας απέναντι στους πλαστογράφους της ιστορίας. Ακολούθως χαιρετισμό στο κοινό απηύθυνε ο γραμματέας της Ομοσπονδίας Μακεδονικών Σωματείων Δημήτριος Γιουματζίδης, ο οποίος πρόβαλε το πλαίσιο  δημιουργικής συνεργασίας ανάμεσα σε ενώσεις, εταιρείες και συλλόγους. 

Το θέμα της εισήγησης  του βασικού ομιλητή ήταν: «Αφανείς Αγιορείτες στον Μακεδονικό Αγώνα» και προκάλεσε θετικότατη εντύπωση το γεγονός πως ο έγκριτος επιστήμονας παρουσίασε πρωτογενές και εν πολλοίς άγνωστο υλικό με σαφήνεια και ερευνητικό πάθος, καρπός πολύχρονης και ενδελεχούς προσπάθειας.

Πολύτιμο αρχειακό υλικό, δεκάδες επιστολές, φωτογραφίες, έγγραφα, αποφάσεις, σημειώσεις, συμφωνίες, αφηγήσεις, βιβλία κλπ. ανασύρθηκαν από την αφάνεια μελετήθηκαν, αποδελτιώθηκαν, αξιολογήθηκαν αντιγράφηκαν και ήρθαν στην επιφάνεια.  Άγνωστα αλλά παραλλήλως και εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το έργο, την δράση και την προσφορά των Αγιορειτών πατέρων, αλλά και λαϊκών στον Μακεδονικό Αγώνα. Το κενό που υπήρχε γύρω από το εν λόγω θέμα καλύφθηκε επαρκώς και όλοι  οι παρόντες άκουσαν και αφομοίωσαν γεγονότα και πράγματα που δεν γνώριζαν καν. 

Σε όλους τους αγώνες του γένους ειρηνικούς και πολεμικούς η εκκλησία ως μητέρα, τροφός και οδηγός βρισκόταν πάντα στην πρωτοπορία των δράσεων.  Η πρώτη Ιερά Μονή που σήκωσε το λάβαρο του αγώνα της επανάστασης ήταν η Μονή Εσφιγμένου και ακολούθησαν και άλλες. Ο ηρωικός αγώνας του Εμμανουήλ Παππά υποστηρίχθηκε από τους αγιορείτες μοναχούς. Ο ηγούμενος Ευθύμιος, ο Νικηφόρος Ιβηρίτης κ.ά. βοήθησαν τον αγώνα της λευτεριάς όσο μπορούσαν. Το Άγιο Όρος διατήρησε υψηλά το εθνικό φρόνημα και ως θεματοφύλακας παραδόσεων και καλλιτεχνικών θησαυρών έγινε η παρηγοριά και η ελπίδα πολλών Ελλήνων.  Η 8μηνη εξέγερση της Χαλκιδικής και της Κεντρικής Μακεδονίας ανέκοψε το τουρκικό ρεύμα προς τα νότια και συγκράτησε τον εχθρό. Η καταστροφή της Κασσάνδρας, όμως, βύθισε το γένος στην απογοήτευση. Η θλίψη κάλυψε τις ελπίδες ενός ολάκερου λαού. Η Μακεδονική επανάσταση του 1854 εναντίον, πάλι, των Οθωμανών Τούρκων πύκνωσε τις τάξεις  του Τσάμη Καρατάσου  με 200  αγιορείτες αγωνιστές.  Μαζί τους συντάχθηκαν αστυνομικοί του Α.Ο. αλλά μια μάχη  που διεξήχθη κοντά στην Ιερισσό τους αποδεκάτισε. Από το 1894 οι Βούλγαροι Εξαρχικοί κάνουν ολοένα και πιο  έντονη την  παρουσία τους στη Μακεδονία. Ιδρύουν σχολεία, λειτουργούν εκκλησίες, αποστέλλουν δασκάλους και ιερείς, ξοδεύουν αφειδώς άφθονα χρήματα, λυγίζουν συνειδήσεις, επιβάλλουν την βουλγαρική γλώσσα, εκβιάζουν και δολοφονούν. Ο Μακεδονικός Αγώνας είναι μια ιστορική αναγκαιότητα για την προστασία των Ελλήνων της Μακεδονίας από τις αυθαιρεσίες και την σκλαβιά. Τα σώματα των κομιτατζήδων δημιουργούν καθεστώς τρομοκρατίας με την ανοχή και ενίοτε με την υποστήριξη των Τούρκων δυναστών. Η προπαγάνδα των Βουλγάρων, όπως είναι φυσικό, συμπαρασύρει αρκετούς και τους μετατρέπει σε πειθήνια όργανά τους. Η συντριπτική πλειοψηφία, εντούτοις, των Χριστιανών παραμένει σταθερή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και στον Ελληνισμό. Ο ικανότατος Οικουμ. Πατριάρχης Κων-πόλεως ο Ιωακείμ Γ΄ αντιλαμβάνεται τα μηνύματα των καιρών και, μέσω εκλογής, τοποθετεί νέους και δυναμικούς μητροπολίτες στην Δράμα, στην Κορυτσά, στην Έδεσσα(Βοδενά), στην Καστοριά, στα Γρεβενά, στο Μοναστήρι (Βιτώλια) κ.ά.   

Δημιουργούνται κινήσεις και ομάδες για την υπεράσπιση του Ελληνισμού του βορρά, που αρχίζει να αφυπνίζεται επιτέλους. Ο Μακεδονικός Σύλλογος Αργυρού στην Νιγρίτα Σερρών, ο Σύλλογος Μακεδόνων του Θεοχάρη από την Αρναία Χαλκιδικής,  Μακεδονικές επιτροπές, το ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης κ.ά.  στρατολογούν παλληκάρια, κάνουν εράνους, εφοδιάζουν με τρόφιμα, πυρομαχικά και οπλισμό τους αγωνιστές. Μοναχοί αγιορείτες βοηθούν ποικιλοτρόπως τον δύσκολο αγώνα του γένους, στέλνουν επιστολές και υπομνήματα στις Δυτικές χώρες, όπως στην Γαλλία, στο Οικ. Πατριαρχείο κ.ά. και περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τις δραματικές στιγμές που βιώνει ο ντόπιος πληθυσμός. Ο  Νικόλαος Σουλιώτης Νικολαϊδης, λοχαγός, πρόσφερε σημαντικό έργο και απέτρεψε την μαζική διείσδυση Βουλγάρων στο Άγιο Όρος.  Ο θάνατος του Παύλου Μελά στη Στάτιστα (σήμερα Μελάς) Κορεστίων Καστοριάς το 1904 πλήγωσε το έθνος, αλλά κινητοποίησε πολλούς.Μοναχοί και λαϊκοί ξεσηκώθηκαν για τα δίκαια των αδικημένων. Η συμμετοχή ήταν αθρόα. Ο Γαβριήλ γέροντας της Ι.Μ. Διονυσίου αναφέρει: «κι αν απαρνηθώ γονείς και αδελφούς.....αλλά έχω πάντοτε καύχημα την πατρίδα μας την Ελλάδα». Ο καπετάν Γιώργης Γιαγκλής αρχισερδάρης, μοναχός, μετέπειτα στην Ι.Μ.Ιβήρων, πρόσφερε πολλά στον αγώνα. Οι μοναχοί παρέμειναν πιστοί στο Ο.Π. Έλληνες μοναχοί κελλιώτες αντιτάχθηκαν σθεναρώς στις επιδιώξεις των πανσλαβιστών, που επιδίωκαν αλλότριους σκοπούς.

Το 1884 ο  Ο.Π. Ιωακείμ αυτοεξορίστηκε, αναγκαζόμενος, στο ησυχαστήριο Μυλοπόταμου του Α.Ο.  Τον Μάιο του 1901 του ζητήθηκε να επανέλθει στον Οικουμενικό Θρόνο. Οι μοναχοί συντόνιζαν τις κρυφές μεταφορές εξοπλισμού και πολεμοφοδίων από Σκόπελο, Σκιάθο, Αλόνησο, Βόλο, Χαλκίδα προς το Α.Ο. και τα παράλια της Χαλκιδικής. έφθαναν δε μέχρι και την Λίμνη των Γιαννιτσών. Χωριά της Χαλκιδικής όπως η Συκιά, η Κασσάνδρα, ο Άγιος Νικόλαος, Νικήτη, Ιερισσός κ.ά. συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα. Μαζί τους πάντα και οι αγιορείτες μοναχοί. Ο Ειρηναίος μητροπολίτης Κασσανδρείας συνεργάζεται στενά με το ελληνικό προξενείο Θεσ/νίκης. Ο Αθανάσιος Μηνόπουλος οπλαρχηγός από Βαρβάρα Χαλκιδικής έδρασε σε Χαλκιδική και Σέρρες και κατά την διάρκεια των βαλκανικών πολέμων  συνεργάζεται αόκνως με την Ι.Μ. Δοχειαρίου. Οι Μονές Καρακάλα, Μεγίστης Λαύρας, Ιβήρων, Βατοπεδίου, Παντοκράτορος, Κουτλουμουσίου, η Σκήτητης Αγίας Άννας κ.ά. κάνουν εράνους, συνεισφέρουν οικονομικά, επιβάλλουν φόρους στα λεπτοκάρυα (φουντούκια) κ.ά. για να ενισχύσουν τον ευγενή αγώνα. Στο κελί Βατοπεδινών βρίσκουν καταφύγιο τραυματισμένοι αντάρτες, στο Ιβηρίτικο του Αγίου Προδρόμου το αντάρτικο σώμα 40 αγωνιστών του Δημ. Μητρούση φιλοξενείται  και ενισχύεται παντοειδώς, αλλά αθόρυβα. Οι Ρώσοι προσφέρουν δελεαστικές προσφορές για να αγοράσουν κτήματα των μονών Ιβήρων, Εσφιγμένου, Δοχειαρίου κ.ά. οι δε μοναχοί παρά την δυσμενή οικονομική θέση τους αρνούνται και στέλνουν επιστολές  σε πολλούς αποδέκτες για να τους εξηγήσουν την δυσμενή θέση στην οποία περιήλθαν.

Ονόματα Δοχειαριτών αγωνιστών: Διονύσιος, Χρύσανθος, Ησαϊας, Σάββας, Ιερόθεος, Συνέσιος, Πορφύριος, Δανιήλ κ.ά., στους δε βαλκανικούς πολέμους  ο Γαβριήλ, Γοργόνιος κ.ά. περιέθαλψαν τραυματίες προσκόπους. Από την Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας ο Αθανάσιος ο Αιγινήτης κ.ά., από την Ι.Μ. Κουτλουμουσίου ο Μελέτιος, ο Δαμιανός, από την Ι.Μ. Παντοκράτορα ο Μακάριος, ο Ονούφριος, ο Στέφανος κ.ά.  από την Ι.Μ. Ξηροποτάμου συμμετείχαν πολλοί, από την Ι.Μ. Φιλοθέου ο Θεοδόσιος, ο Βησσαρίων, ο Πέτρος κ.ά. από την Ι.Μ. Σιμωνος Πέτρας ο Νείλος (θείος του μεγάλου μουσικού Δημήτρη Μητρόπουλου), με καταγωγή από τα Αλάτσατα της Δυτικής Μικράς Ασίας, που μάλιστα αρκετές φορές έψελνε δίπλα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη στον μικρό ναό του Αγίου Ελισσαίου στην Αθήνα,  ακόμη υπάρχουν και άλλα ονόματα όπως ο Ιερώνυμος, ο Νεόφυτος, ο Ιωαννίκιος κ.ά. 

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η πληθυσμιακή δύναμη των μοναχών στο Α.Ο. αναφέρει 4800 Ρώσους, 3900 Έλληνες, 500 Βούλγαρους, 500 Ρουμάνους, 150 Σέρβους, 50 Ίβηρες (Γεωργιανούς) κλπ.  Οι μονές Ζωγράφου (Βουλγαρική), Χιλανδαρίου (Σερβική) και Παντελεήμονος (Ρώσικη) κρατούν ιδιόμορφη στάση απέναντι στον Μακεδονικό Αγώνα. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντίνος Ε΄ διαμαρτύρεται  εντόνως στον τσάρο Νικόλαο Α΄ για την ύπουλη δράση των πανσλαβιστών στο Α.Ο.  Μάλιστα το 1908, 300 εξαρχικοί μετέβησαν στο Α.Ο.  Μόλις  έγιναν αντιληπτοί από το σώμα του αγωνιστή Γιαγκλή παρέδωσαν τα όπλα τους γιατί ήδη ο αγώνας είχε κριθεί.  Στα μετόχια της Ι.Μ. Γρηγορίου στον Κολινδρό Πιερίας και στον Παρθενώνα Σιθωνίας λειτούργησαν κέντρα εκπαίδευσης νέων, κέντρα ανεφοδιασμού ανταρτικών ομάδων, κέντρα περίθαλψης τραυματιών. Ο δε ηγούμενος Γρηγόριος έθεσε όλες τις δυνάμεις της μονής στην υπηρεσία του αγώνα.
Το 1908 με την ανακήρυξη του συντάγματος των Νεοτούρκων κάποιοι χάρηκαν και πανηγύριζαν. Το δε Ο.Π. όμως, επειδή γνώριζε τις προθέσεις των κυβερνώντων παρέμεινε  επιφυλακτικό. Πράγματι η κατάσταση για τις  σκλαβωμένες κοινότητες των Ρωμιών κλπ εκτραχύνθηκε και επιδεινώθηκε. Οι βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13 έφεραν  την πολυπόθητη ελευθερία στους βαλκανικούς λαούς. Ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης επικεφαλής σώματος προσκόπων, ως προπομπή,  ανέμενε τον απελευθερωτή ελληνικό στρατό. Πράγματι την 1-11-1912 μονάδες ελληνικού στόλου με το  μικρό αντιτορπιλικό «Θύελλα» κατέφθασαν στο λιμάνι της Δάφνης και ολιγομελής ομάδα ναυτών απελευθέρωσε την πρωτεύουσα Καρυές του Α.Ο.  Οι λιγοστές δυνάμεις των Τούρκων παραδόθηκαν όταν διαπίστωσαν ότι δεν είχαν πλέον ελπίδα νίκης. Τα  αντιτορπιλικά «Ιέραξ» και «Πάνθηρ» καθώς και το φημισμένο αντιτορπιλικό «Αβέρωφ» κυριάρχησαν στις θάλασσες του Αιγαίου και απελευθέρωσαν και άλλα σκλαβωμένα νησιά και παράκτιες περιοχές. Η πίστη των Ελλήνων μοναχών ενθαρρύνονταν και το εθνικό φρόνημά τους αναπτερώνονταν κάθε φορά που γονυπετώντας παρακαλούσαν την Παναγία μπροστά στην εικόνα του «Άξιον Εστί» για την σωτηρία της πατρίδας. Προσκυνητές επισκέπτες στο απελευθερωμένο Α.Ο. ήρθαν επίσημοι, διπλωμάτες, λόγιοι, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Φώτης Κόντογλου, ο Νίκος Καζαντζάκης κ.ά.

Έκτοτε το Ά.Ο. συνεχίζει την ιστορική του πορεία, ως αυτοδιοίκητο τμήμα του ελληνικού κράτους, με ιδιαίτερο διοικητικό καθεστώς, απευθείας υπαγόμενο στο Ο.Π.Κ. μνημονεύοντας μάλιστα το όνομα του εκάστοτε Ο.Π. (σήμερα του Βαρθολομαίου Α΄).  Είναι η κιβωτός του γένους μας, καταφύγιο και παρηγοριά των Ρωμιών όπου γης, πολύτιμη παρακαταθήκη για όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς και θεματοφύλακας πολύτιμων θησαυρών και καλλιτεχνικών δημιουργημάτων  συναισθηματικής και ιστορικής σημασίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι με σχετική πρόταση  και έμπνευση του  αγωνιστή γέροντα Ιωακείμ Ιβηρίτη, ηγούμενο και στην μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης, τοποθετήθηκε η γνωστή επιγραφή «Μούσαις χάρισι θύε» πάνω στην πρόσοψη του κεντρικού κτήριου του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (σήμερα παλιά φιλοσοφική σχολή). 

Τέλος να σημειωθεί ότι τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε ο Βασίλειος Τραούδας υπεύθυνος του Ανοικτού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών, ενώ αξιοσημείωτα ήταν τα ερωτήματα και οι τοποθετήσεις αρκετών ακροατών, που φανέρωσαν την ποιότητα και τα  εύλογα ερεθίσματα που δημιουργήθηκαν στο κοινό από αυτή την ανεπανάληπτη και άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία.

Λάζαρος Η. Κενανίδης,   θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.

Δντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»

Η επόμενη εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών έχει προγραμματισθεί για την Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2016 και ώρα 19.30' στην Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου με ομιλητή τον κ. Χρήστο ΝΙΚΑ. καθηγητή Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και θέμα: «Το Ευρωπαϊκό οικονομικό περιβάλλον και οι προοπτικές ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας».