Τι μας διδάσκουν οι χιμπατζήδες;

«Oταν κοιτώ στα μάτια έναν χιμπατζή νιώθω ότι βυθίζομαι στα μάτια κάποιου που έχει πολλά να μου διδάξει», εξομολογείται η Τζέιν Γκούντολ (Jane Goodall).

Αυτό και πολλά άλλα ενδιαφέροντα εκμυστηρεύεται η διάσημη Βρετανή πρωτευοντολόγος στη συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα στον Ισπανό συγγραφέα-δημοσιογράφο Jacinto Antón.

Αποφασίσαμε να μεταφράσουμε αυτή τη συνέντευξη επειδή σε αυτήν η Γκούντολ συνοψίζει μισόν αιώνα πρωτοποριακών ερευνών.

• Τι βλέπετε όταν κοιτάτε στα μάτια έναν χιμπατζή;

Είναι σαν να κοιτάζω μέσα στα μάτια ενός πολύ οικείου πλάσματος. Βλέπω μια προσωπικότητα, ένα ον νοήμον. Νιώθω ότι βυθίζομαι στα μάτια κάποιου που έχει πολλά να μου διδάξει.

• Τι ακριβώς είναι; Ενα είδος μικρότερων αδελφών μας;

Από βιολογική άποψη βρισκόμαστε πολύ κοντά. Στην ανατομία, στο αίμα, υποφέρουν από τις ίδιες ασθένειες που υποφέρουμε κι εμείς: πολιομυελίτιδα, AIDS, ηπατίτιδα. Ακόμη και ο εγκέφαλός τους είναι παρόμοιος με τον δικό μας. Ο,τι μας χωρίζει είναι μόνο ζήτημα βαθμού.

• Υπάρχει όμως μεταξύ μας ένα ανυπέρβλητο όριο, το οποίο και εσείς παραδέχεστε, νομίζω, με μεγάλη δυσαρέσκεια.

Είναι ένα διαφορετικό από εμάς βιολογικό είδος. Καθένα από τα δύο εκδηλώνει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι χιμπατζήδες, μολονότι εξελίσσονται συνεχώς, το κάνουν προς τη δική τους ιδιαίτερη κατεύθυνση.

Δεν είναι ανθρώπινοι και δεν θα γίνουν ποτέ. Το να πιστεύει κανείς το αντίθετο είναι λάθος. Δεν έχασα ποτέ από τα μάτια μου αυτή τη διαχωριστική γραμμή, όσο συγκεχυμένη κι αν φαίνεται.

• Ωστόσο, η ζωή τους, οι σχέσεις τους, οι καβγάδες τους, έτσι όπως τα διηγείστε όλα αυτά στα βιβλία σας, ύστερα από ατέλειωτες ώρες παρατήρησης, μας φαίνονται τόσο οικεία... Μοιάζουν με τα πρόσωπα ενός μυθιστορήματος.

Μα είναι! Οι ιστορίες των οικογενειών χιμπατζήδων είναι παρόμοιες με αυτές των ανθρώπων. Μαμάδες καλές και γεμάτες αυτοθυσία, νεαροί ανυπάκουοι και αχαλίνωτοι, αρσενικοί πολύ ανόητοι.

• Οι θηλυκοί χιμπατζήδες που υποτάσσονται στους βίαιους αρσενικούς μάς κάνουν να σκεφτούμε ότι η φαλλοκρατική και βίαιη συμπεριφορά των αρσενικών έχει μια βιολογική ρίζα.

Και εγώ το υποψιάζομαι. Ομως, ενώ η ζωή είναι ιδιαίτερα δύσκολη για ορισμένες χιμπατζίνες, για άλλες δεν είναι. Σε γενικές γραμμές οι θηλυκές φαίνεται να απολαμβάνουν πραγματικά το σεξ. Υπάρχει πολύ και καλό σεξ στη ζωή τους.

• Παρ’ όλα αυτά, η κοινωνία των χιμπατζήδων είναι πολύ βίαιη. Υπήρξαν ποτέ βίαιοι με εσάς;

Ναι, με έσυραν βίαια, με ποδοπάτησαν και μου πέταξαν πέτρες, οι οποίες θα μπορούσαν να με σκοτώσουν. Ομως, με έχουν επίσης αγαπήσει πολύ.

Στην πραγματικότητα, είμαι πεπεισμένη ότι, μολονότι ενίοτε η συμπεριφορά τους είναι βίαιη, δεν είναι ικανοί όπως εμείς για πράξεις προμελετημένης ωμότητας.

• Σας έχουν αφήσει ουλές από τραυματισμό;

Ενας χιμπατζής μού στραμπούληξε τον αντίχειρα ενώ προσπαθούσα να τον παρηγορήσω. Τον είχαν κλείσει σε ένα ασφυκτικά μικρό κλουβί, ήταν ένα τρομακτικό μέρος. Εχω επισκεφθεί πολλά παρόμοια μέρη.

• Σας φαίνεται αντίδραση μνησικακίας;

Οχι, όχι. Δεν έφταιγε αυτός.

• Αν τους παραχωρήσουμε κάποια δικαιώματα –κάποιοι μιλούν για αναγνώριση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία των δασών όπου ζουν– τότε θα έπρεπε ίσως να απαιτούμε από αυτά κάποιες υπευθυνότητες ή ηθικές ευθύνες.

Εγώ δεν αγωνίζομαι για να τους αναγνωρίσουμε ίσα δικαιώματα με εμάς, αγωνίζομαι ώστε εμείς οι άνθρωποι να έχουμε συνείδηση των ευθυνών μας απέναντι σε αυτά τα ζώα και γενικότερα απέναντι στη φύση.

Εχουμε κάνει καταχρήσεις εναντίον των χιμπατζήδων και ενάντια σε πολλά άλλα ζωικά είδη. Ουδείς γνωρίζει πώς θα εξελιχθούν οι χιμπατζήδες, όμως το κυριότερο ζήτημα σήμερα είναι αν θα καταφέρουν να επιβιώσουν, δεδομένης της ταχύτατης καταστροφής που εμείς οι άνθρωποι προκαλούμε στο περιβάλλον όπου ζουν αλλά και στη φύση εν γένει.

• Αλλάζοντας θέμα, πιστεύετε ότι οι χιμπατζήδες διαθέτουν ένα αίσθημα υπερβατικότητας; Επιδεικνύουν, κατά κάποιο τρόπο, προ-θρησκευτικές συμπεριφορές;

Γνωρίζουμε τόσο λίγα και έχουμε ακόμη τόσο πολλά να ανακαλύψουμε! Αυτό που είναι σαφές είναι ότι διαθέτουν έναν αρκετά περίπλοκο νου και είναι ικανοί για εκλεπτυσμένα αισθήματα: χαρά, λύπη, αγάπη, συμπόνια, αυτοθυσία. Και η εκτέλεση τελετουργικών χορών της βροχής -όπως τις αποκαλούμε εμείς- είναι ένα συμβάν πραγματικά μοναδικό.

• Είναι σε θέση να βιώνουν αισθήματα ευθύνης;

Υπάρχει η περίπτωση της Βίκης, μιας χιμπατζίνας μεγαλωμένης σε πολύ σκληρές και δυσμενείς συνθήκες. Της έδιναν ένα βραβείο κάθε φορά που χρησιμοποιούσε την τουαλέτα.

Μια φορά, πηγαίνοντας προς το μπάνιο τα έκανε πάνω της, Παρ’ όλα αυτά της έδωσαν το βραβείο. Αυτή όμως το επέστρεψε εμφανώς ντροπιασμένη.

• Οι χιμπατζήδες αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ζωής τους στην πολιτική;

Ναι, ιδίως οι αρσενικοί κάνουν μεταξύ τους συμμαχίες προκειμένου να καταλάβουν την εξουσία ή να ισχυροποιήσουν την κοινωνική τους θέση. Μερικές μάλιστα από αυτές είναι ιδιαίτερα περίπλοκες.

• Συνήθως αυτό είναι ένα πολύ βρόμικο είδος πολιτικής.

Πράγματι είναι. Πολύ συχνά συμβαίνουν προδοσίες κατά την υποστήριξη του ενός ή του άλλου ηγέτη, ενώ εξίσου συχνά έχουμε παραβίαση των συμφωνιών και αθέτηση των συμμαχιών.

• Ησασταν η πρώτη που παρατήρησε ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν συχνά εργαλεία. Διαθέτουν επίσης τέχνη ή αίσθηση της αισθητικής;

Σε κατάσταση ελευθερίας δεν φαίνεται να γνωρίζουν την τέχνη, όμως σε κατάσταση αιχμαλωσίας είναι γνωστό ότι ζωγραφίζουν. Με τον τρόπο τους.

• Το ενδιαφέρον του κοινού, οι διαλέξεις μπροστά σε μεγάλα ακροατήρια, τα εξώφυλλα των περιοδικών, οι συναντήσεις με σημαντικά πρόσωπα όπως ο πρόεδρος Ομπάμα, τα διεθνή βραβεία... Το να είστε μια διασημότητα σας έκανε ματαιόδοξη;

Οχι όχι! Γνωρίζω ποια είμαι, παραμένω πιστή σε ό,τι υπήρξα ανέκαθεν. Αυτό το κομμάτι της ζωής μου που περιγράψατε... χρειάστηκε να μάθω να το συμβιβάζω με το πιο προσωπικό και ιδιωτικό κομμάτι.

• Δεν είστε κουρασμένη απ’ όλα αυτά;

Θεωρώ ότι είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. Υπήρξα πολύ τυχερή σε δύο πράγματα: ότι διαθέτω πολύ καλή φυσική κατάσταση, κάτι που δεν αναγνωρίζεται ποτέ όσο θα έπρεπε, και ότι έχω την ικανότητα να επικοινωνώ. Δύο πολύτιμα δώρα που μου έκανε η φύση, για τα οποία της είμαι βαθύτατα ευγνώμων.

Jane Goodall 

Στη σκιά του ανθρώπου, μτφρ. Σταύρος Καραγεωργάκης, εκδ. «Αντιγόνη», σελ. 450

Με τις πρωτοποριακές μελέτες της η Τζέιν Γκούντολ συνέβαλε αποφασιστικά όχι μόνο στην ανάπτυξη του επιστημονικού κλάδου της Ηθολογίας των ανώτερων θηλαστικών αλλά και στη νομιμοποίηση του βιοπολιτικού κινήματος για «τα δικαιώματα των ζώων».

Το «Στη σκιά του ανθρώπου» είναι μια συγκλονιστική αυτοβιογραφική μαρτυρία και συνάμα μια συστηματική παρουσίαση των συμπερασμάτων που προέκυψαν ύστερα από μισό αιώνα επιτόπιων μελετών στη ζούγκλα της Τανζανίας.

Οι σελίδες του βιβλίου λειτουργούν σαν ένα μαγικό όχημα που μεταφέρει τους αποξενωμένους από τη φύση Δυτικούς αναγνώστες στον πλανήτη των πιθήκων.

Και αυτή η συνάντηση του ανθρώπου με τον χιμπατζή ούτε ψυχολογικά αδιάφορη ούτε πολιτισμικά-πολιτικά ανώδυνη είναι, αφού οι πιο στενοί βιολογικά συγγενείς μας μετατρέπονται απροσδόκητα σε ανθρωπολογικό καθρέφτη μέσα στον οποίο βλέπουμε ένα πρώιμο είδωλό μας. 

Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης

Πηγή: efsyn.gr