Χαρίλαος Τρικούπης: Το αδιέξοδο του δανεισμού και η χρεοκοπία

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, επτά φορές πρωθυπουργός της χώρας, συνέδεσε το όνομά του με την «αρχή της δεδηλωμένης» και την εδραίωση του δικομματισμού, την προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας αλλά και την πτώχευση το 1893. Γίνεται πρώτη φορά πρωθυπουργός τον Απρίλιο του 1875 και την επόμενη εικοσαετία θα κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της χώρας ως εκπρόσωπος της ανερχόμενης αστικής τάξης, ενώ για συνολικά έντεκα χρόνια θα είναι πρωθυπουργός.

Πτώχευση

«Δυστυχώς κύριοι, επτωχεύσαμεν», ανακοίνωσε, στις 10 Δεκέμβρη, το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης στη Βουλή. Είχε επανέλθει στην εξουσία το Μάιο του 1892 και είχε αποτύχει να εξασφαλίσει νέο δάνειο. Από το 1879 μέχρι το 1890 είχαν συναφθεί οκτώ εξωτερικά δάνεια και πέντε εσωτερικά, ενώ παράλληλα ξεσπούσε η σταφιδική κρίση. Η νέα κυβέρνηση Τρικούπη, που εξελέγη τον Μάιο του 1892, παρουσιάστηκε στη Βουλή με ένα σκληρό πρόγραμμα περικοπών στις δημόσιες δαπάνες και με μέτρα αυστηρής λιτότητας (π.χ. έμμεσοι φόροι).

Επρόκειτο για προσπάθεια να διασωθεί η χώρα από τη δημοσιονομική κατάρρευση λόγω των χρεών από προηγούμενα δάνεια. Το φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων έργων και εκσυγχρονισμού του Τρικούπη είχε χρηματοδοτηθεί από δάνεια την περίοδο 1880-1890, και τα όποια έληγαν τότε. Τελικά ο Τρικούπης αποφάσισε να κυνηγήσει την αναχρηματοδότηση των παλαιότερων δανείων ζητώντας νέο δάνειο από την Αγγλία. Από αυτό το δάνειο εξαρτιόταν η εκτέλεση ή όχι του κρατικού προϋπολογισμού για το 1893.

Οι όροι που έθεταν οι δανειστές όμως ήταν πολύ σκληροί, εξαιτίας των συσσωρευμένων ελληνικών χρεών και της αρνητικής πορείας των ομολόγων των προηγούμενων δανείων. Οι τόκοι αυτών των δανείων έφταναν το 30% της συνολικής τους αξίας. Εν τω μεταξύ μέσα στους όρους ήταν το δάνειο να μην εγκριθεί από την βολή αλλά απευθείας με βασιλικό διάταγμα που θα υπέγραφε ο βασιλιάς Γεώργιος. Η αντιπολίτευση υπό τον Δηλιγιάννη αντέδρασε έντονα προβάλλοντας το επιχείρημα ότι ο δανεισμός αναιρούσε την εθνική κυριαρχία της χώρας και ότι ταπείνωνε την Ελλάδα. Αντιδράσεις υπήρχαν επίσης στον Τύπο, από επιχειρηματίες γαλλικών συμφερόντων , αλλά κυρίως από την κοινή γνώμη. Έτσι ο βασιλιάς αποφάσισε να μην πάρει πάνω του την ευθύνη και δεν υπέγραψε το διάταγμα.

Η κυβέρνηση Τρικούπη παραιτήθηκε μετά την ανακοίνωση της πτώχευσης. Το 1895 απέτυχε όχι μόνο να εκλεγεί πρωθυπουργός αλλά ακόμη και να εξασφαλίσει μια έδρα στην εκλογική του περιφέρεια.: «Ανθ'ημών λοιπόν βουλευτής ο κύριος Γουλιμής-Καληνύχτα σας», είχε δηλώσει και αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή. Αποσύρθηκε στις Κάννες όπου και πέθανε στις 30 Μαρτίου του 1896. Ωστόσο το τραγικό παράδοξο είναι ότι λίγο πριν το θάνατό του ήταν-παρά τη θέλησή του -υποψήφιος στις αναπληρωματικές εκλογές και εξελέγη πανηγυρικά.

Δικομματισμός

Ήδη από το 1874 στο «Τις πταίει;», είχε εκφράσει τις αντιρρήσεις του για την πελατειακή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα και τον ρόλο των βουλευτών στην ύπαιθρο, που ως απόγονοι ιστορικών οικογενειών προκρίτων ή ως μεγαλογαιοκτήμονες, είχαν καταστήσει τους εαυτούς τους πάτρονες. Με ρουσφέτια και διορισμούς στο Δημόσιο για τους ψηφοφόρους τους, είχαν καταφέρει να διογκώσουν, κατά τον Τρικούπη, τον δημόσιο τομέα αλλά και να δημιουργήσουν μια πολιτική ελίτ.

Στο «Τις πταίει;» διατυπώνει την λεγόμενη «αρχή της δεδηλωμένης». Από το 1875 καθιερώνεται άτυπα η «αρχή της δεδηλωμένης», σύμφωνα με την οποία η κυβέρνηση πρέπει να έχει τη «δεδηλωμένη εμπιστοσύνη» της Βουλής. Αυτό σήμαινε ότι ο βασιλιάς δεσμευόταν να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του κόμματος που έφερνε στις εκλογές το μεγαλύτερο ποσοστό. Εν τέλει, ο στόχος του Τρικούπη, για την εδραίωση ισχυρών κομμάτων εξουσίας, στα πρότυπα του αγγλικού κοινοβουλευτικού συστήματος, άρχισε να πραγματοποιείται από το 1884.

Στις εκλογές αυτής της χρονιάς εμφανίστηκαν δύο μεγάλα κόμματα, του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, τα οποία μαζί κατέλαβαν το 92,2 % των εδρών του κοινοβουλίου. Από τότε εδραιώθηκε ο δικομματισμός στην Ελλάδα.

Πηγή: tvxs.gr