Τα Γιαννιτσά υποδέχονται τους πρόσφυγες του 1922

Εξαιρετική κρίθηκε από το ευάριθμο κοινό των Γιαννιτσών η ομιλία του κ. Αθανάσιου Ε. Καραθανάση, ομότιμου καθηγητή του Α.Π.Θ., συγγραφέα και πρόεδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, που έλαβε χώρα  στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών, το απόγευμα της  Δευτέρας 12-10-2015 στην φιλόξενη αίθουσα του Δημαρχείου Πέλλας. Ο τίτλος της εισήγησης του διακεκριμένου πανεπιστημιακού δάσκαλου, τον οποίο παρουσίασε στο κοινό ο υπεύθυνος του Α.Λ.Π. κ. Βασίλης Τραούδας, ήταν: «Τα Γιαννιτσά υποδέχονται τους πρόσφυγες του 1922» και προκάλεσε το εύλογο ενδιαφέρον του φιλίστορος κοινού με τα  αναλυτικά στοιχεία και τα προσωπικά  συγκλονιστικά βιώματα του έγκριτου ομιλητή, πρόσφυγα δεύτερης γενεάς.

Η Μικρασιατική καταστροφή, η μεγαλύτερη του νεότερου Ελληνισμού, σφράγισε την μοίρα της πονεμένης Ρωμιοσύνης. Υπέρ του ενάμιση εκατομμύριου Ελλήνων εκδιώχθηκαν απηνώς  και αναγκάστηκαν να  εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες τους. Χιλιάδες  άλλοι εξοντώθηκαν στην δεύτερη, μετά την Αρμενική, γενοκτονία του 20^ου αιώνα.... Και η  απέραντη Ρωμιοσύνη της Ανατολής στέκεται θλιμμένη και ορφανή από τα εκλεκτά τέκνα της.  Η προϊούσα παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η άνοδος των Νεότουρκων στην εξουσία, η έξαρση του τουρκικού εθνικισμού,τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, η αναρρίχηση των Μπολσεβίκων με την δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά κυρίως ο Εθνικός  Διχασμός που επήλθε στην πολύπαθη Ελλάδα μετά τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 κ.ά. υπήρξαν καταλυτικοί λόγοι που οδήγησαν την πατρίδα  μας στην ταπεινωτική ήττα του 1922. Αλαφιασμένοι, κυνηγημένοι, εξαθλιωμένοι ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες και την ασιτία έφτασαν καραβιές προσφύγων τσακισμένων ηθικά και πνευματικά,  κυριολεκτικά ανθρώπινα ράκη στα λιμάνια της ελεύθερης Ελλάδας.

Στις εξοντωτικές διαδρομές μέσω του λιμένα της Μερσίνας, της Σμύρνης, της Πόλης  κ.ά.  προς την Ελλάδα, χάθηκαν πολλοί ασθενείς, γέροι, μικρά παιδιά. Τους  έδεναν  ένα σίδερο ή πέτρα στο λαιμό και τους άφηναν να τους καταπιεί η τελευταία τους κατοικία: τα βαθιά νερά της θάλασσας. Στα λιμοκαθαρτήρια του Αγίου Γεωργίου στον Πειραιά και στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης  κλπ. παίχθηκε ένα ανθρώπινο δράμα γιατί εκεί κατέφθασαν σε άθλια κατάσταση, όσοι κατάφεραν και επέζησαν από τις αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολής: την Ιωνία, την Βιθυνία, τον Πόντο, την Αιολίδα, την Κιλικία, την Καππαδοκία, την Ανατολική Θράκη και άλλες περιοχές.

Οι μεγάλοι διωγμοί ξεκίνησαν ήδη από το 1912 και εντάθηκαν το 1914. Οι Οθωμανοί υπό το πρόσχημα της προστασίας των στενών του Ελλήσποντου και της Προποντίδας εκτόπισαν βιαίως, καθ΄υπόδειξιν των Γερμανών συμμάχων και συμβούλων τους, ανάμεσά τους ο Λήμαν Φον Σάντερς που έλαβε τιμητικά τον τίτλο του πασά,  όλους τους Ρωμιούς από τα θρακικά παράλια και τις ακτές της Προποντίδας προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Εκεί ευρισκόμενοι ανάμεσα σε μουσουλμανικούς συμπαγείς εχθρικούς πληθυσμούς, αναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν, πολλοί εχάθησαν και αναφέρονταν  έκτοτε ως αγνοούμενοι και  δεκάδες άλλοι εξοντώθηκαν στα λεγόμενα «Τάγματα Εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού)» ή τάγματα θανάτου όπως τα αποκάλεσαν οι ελάχιστοι επιζώντες.

Τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής αποτέλεσαν την ταφόπλακα του ευγενούς οράματος της Μεγάλης Ιδέας. Οι πρόσφυγες θλιβερά απομεινάρια ενός ακμαίου πολιτισμού  αναγκάστηκαν να εκπατριστούν και να  εγκαταλείψουν τις    ιδιαίτερες πατρίδες τους και να αφήσουν  τους τάφους των προγόνων τους, εκατοντάδες τραυματίες, άταφους νεκρούς, αγνοούμενους συμπολίτες αλλά και εξισλαμισμένους συντοπίτες. Ολόκληρες περιουσίες, φτιαγμένες με κόπο, υπομονή και ιδρώτα, αφέθηκαν στα χέρια των Τούρκων. Μνημεία πολιτιστικά, κατοικίες, εκπαιδευτήρια, ιεροί ναοί, μοναστήρια, έργα τέχνης και πολιτισμού κ.ά. απέμειναν εκεί, για να θυμίζουν στις επόμενες γενεές ένα γένος που δημιούργησε ιστορία και αγάπησε το ωραίο και το καλό. Έναν λαό καλλιεργημένο, κιμπάρη και νοικοκύρη μαζί.

Η Συνθήκη Ανταλλαγής των Πληθυσμών (30-1-1923) που ενσωματώθηκε στην Συνθήκη της Λωζάννης(23-7-1923) ανέτρεψε  την Συνθήκη των Σεβρών (28-7-1920) που είχε δικαιώσει - εν μέρει - τον Ελληνισμό και είχε αποκαταστήσει τα όρια των κρατών στην φυσική τους θέση, έστω και αν άφηνε τον Ποντιακό και Καππαδοκικό Ελληνισμό εκτός των συνόρων.  Η υποχρεωτικότητα της Ανταλλαγής ξεκλήρισε λαούς και γέμισε με πίκρα και οργή τους πρόσφυγες. Με πόνο ψυχής οι πρόσφυγες έφτασαν στη ρημαγμένη, από τις εθνικές περιπέτειες, Ελλάδα και βρήκαν παρηγοριά και φιλοξενία ανάμεσα στους αδελφούς τους Ελλαδίτες. Με πείσμα, θέληση και υπομονή κατόρθωσαν ένα αληθινό άθλο. Έκαναν την πίκρα της προσφυγιάς γόνιμο καρπό, ενσωματώθηκαν στην νεοελληνική κοινωνία, ρίζωσαν και ανάστησαν τα παιδιά τους. Ολιγαρκείς, λιτοδίαιτοι και δημιουργικοί, καθώς ήσαν,  προόδευσαν και ενίσχυσαν δημογραφικά και εθνικά την αραιοκατοικημένη Μακεδονία  αλλά ταυτοχρόνως έστησαν ασπίδα  άμυνας απέναντι στις επιβουλές των γειτόνων μας.

Οι πρώτοι πρόσφυγες αφίχθησαν στα Γιαννιτσά την Άνοιξη του 1914 προερχόμενοι από τη Στράντζα της Ανατολικής Θράκης. Εγκαταστάθηκαν στην λεγόμενοι συνοικία του Ωρολογιού. Τα θλιβερά και ευτελούς κατασκευής σπίτια των Ελληνομουσουλμάνων,  που αποχώρησαν από την πόλη μετά την απελευθέρωσή της  στις 19-20/10/1912 από τον προελαύνοντα ελληνικό στρατό, αποδείχθηκαν μικρά και ανεπαρκή για να στεγάσουν τέτοιο πλήθος με ανεπτυγμένο επίπεδο και εκλεπτυσμένο  τρόπο ζωής.  Έκαναν, όμως, υπομονή και έδειξαν καρτερικότητα. Σιγά-σιγά ανέγειραν δικές τους κατοικίες και σε λίγα χρόνια Στραντζαλιώτες και Μαδυτινοί έχτισαν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και αξιοποίησαν στα 1938 το κληροδότημα του αρχιμανδρίτη Γρηγόριου Αγαθόβουλου με το κτίσιμο του σχολείου. Μετά το 1922 κατέφθασαν διωγμένοι Αρσιανοί. Λίγο μετά το 1924 εγκαταστάθηκαν Ανατολικορωμυλιώτες από τις Καρυές, που δημιούργησαν τον συνοικισμό Καρυωτών στις παρυφές της πόλης.

Ακολούθησαν άλλοι πρόσφυγες στους οποίους η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων χορήγησε αγροτεμάχια, εργαλεία, σπόρους και οικόσιτα ζώα, απαραίτητα για την επιβίωσή τους, όπως φαίνεται στο προσεγμένο βιβλίο «Οι πρόσφυγες στην Μακεδονία» έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Κύματα προσφύγων από την Μπάφρα του Πόντου, όπου καλλιεργούσαν εκλεκτής ποικιλίας καπνό, εγκαταστάθηκαν στην πόλη κυνηγημένοι από τους Βούλγαρους κατακτητές της Ανατολικής Μακεδονίας στον πόλεμο του 1941. Η οδός Δραμοπροσφύγων μαρτυρεί του λόγου το αληθές.   Από την Κερασούντα, την Τραπεζούντα, τα χωριά του Όφεως - πολλά από αυτά είχαν εξισλαμιστεί - ήρθαν πρόσφυγες και δημιούργησαν την συνοικία της Νέας Τραπεζούντας στο Τσαλί. Οι πρόσφυγες στην πόλη των Γιαννιτσών υπερέβησαν τους 7.000 σε σύνολο 13.000 κατοίκους.

Στο χωριό Αρχοντικό εγκαταστάθηκαν διωγμένοι Ανατολικοθρακιώτες από το Τσεκιούρκιοϊ. Στο Μεσσιανό από χωριά της Κερασούντας, της Τραπεζούντας και ελάχιστοι από την Αργυρούπολη του Πόντου. Στο Ασβεσταριό κατοίκησαν Καππαδόκες από το ΡουμΚαβάκ. Στον Δαμιανό Καππαδόκες από το ΣιβρίΧισάρ που είχαν μια εξαιρετικής τεχνοτροπίας ναό αφιερωμένο στον άγιο Παντελεήμονα, την ονομαζόμενη κόκκινη Εκκλησιά (ΚιζίλΚιλισσέ). Εδώ έκτισαν τον ναό του αγίου Δημητρίου. Προς τιμήν του Ελευθέριου  Βενιζέλου ονόμασαν το χωριό τους Ελευθεροχώρι οι Πόντιοι από την περιοχή ΣαχνάΝτερέ του ΑκνταγΜαντέν. Στην Λεπτοκαρυά εγκαταστάθηκαν Μεντελήδες και Τοκατλήδες. Στο Δυτικό ήρθαν από το Αμπτουλραχμνλί. Στην κωμόπολη της Κρύας Βρύσης Πόντιοι και Καππαδόκες συγκατοίκησαν με γηγενείς, Βλάχους και Σαρακατσάνους,. Στην Ακρολίμνη από το Μουρασίλ και Γούρπαγου του Πόντου. Στους Γαλατάδες από το Εξαμίλι της Ανατολικής Θράκης.  Στον Άγιο Λουκά από Τογιούζ, Γαραμπίλ, Σαχνάντερε, Απές και Τραπεζούντα Πόντου. Στο Γυψοχώρι Πόντιοι Απεσλήδες και Σεβαστειανοί. Στο Δροσερό από το Ταϊφύρι Ανατολ. Θράκης συναντήθηκαν με Βλάχους. Στο Τριφύλι συναντήθηκαν Νεοχωρίτες και Αγγελοχωρίτες από την Ανατ. Θράκη με γηγενείς.  Στο Αχλαδοχώρι από το Πυργάζι. και το Μπαϊγίρι Ανατ. Θράκης. Στο (Νέο) Πλαγιάρι από το Πλαγιάρι  και λίγοι από τη Μήδεια Ανατ. Θράκης. Στην (Νέα) Αραβησσό από την Αραβησσό και το Ενεχίλ Καππαδοκίας καθώς και  από Ταϊφύρι, Γαλατά και Μπαϊγίρι Ανατ. Θράκης και ολίγοι Βλάχοι από τα Μεγάλα Λιβάδεια και την Μοσχόπολη της Βόρειας Ηπείρου. Στη (Νέα) Αξό από την Αξό και τον Τροχό Καππαδοκίας. Στον Νέο Μυλότοπο από το Γκιουρούμτζε (Ρωμιοχώρι) και Τάστσι Καππαδοκίας και ολίγοι από την Καλλίπολη. Στο Ποντοχώρι από το Απές(Παναγία) του Πόντου. Στο Μελίσσι από το ΑκνταγΜαντέν, τον Ροδότοπο (Γκιουλίκ) και Αμπτουλραχμανλί του Πόντου όπου συγκατοίκησαν με γηγενείς. Στο Παλαίφυτο  από το  Πετροχώρι Ανατολ. Θράκης και την Κίντια Μικρής Ασίας. Στην (Νέα) Καρυώτισσα από το Νεοχωράκι Ανατ. Θράκης συγκατοίκησαν με γηγενείς.  Στην Παραλίμνη Πόντιοι αναμείχθηκαν με Σαρακατσάνους  και Βλάχους. Στη Νέα Πέλλα από το Τσιφκλίκιοϊ Ανατ. Θράκης και στην Πέλλα Ανατολικορωμυλιώτες συγκατοίκησαν με Ανατολικοθρακιώτες και πολλούς γηγενείς. Στην Ραχώνα από το Σοργάς της Ανατ. Θράκης και ολίγοι από τον Πόντο, ενώ στην Λειβαδίτσα Πόντιοι συγκατοίκησαν με γηγενείς Μακεδόνες.

H αποξήρανση της Λίμνης ή Βάλτου των Γιαννιτσών (1933-1938) δημιούργησε ελπιδοφόρες επαγγελματικές προοπτικές για γηγενείς και πρόσφυγες, που συνέρευσαν μαζικά στην περιοχή, προκειμένου να επωφεληθούν από την εύφορη καλλιεργήσιμη γη  η οποία δημιουργήθηκε και δίχως χρονοτριβή διανεμήθηκε σε ακτήμονες γεωργούς.

Οι κοινοί εθνικοί και κοινωνικοί αγώνες των Νεοελλήνων χαλύβδωσαν την ενότητα του λαού μας και το 1940-41 στα βορειοηπειρωτικά βουνά οι πρόσφυγες με το σύνθημα «όχι άλλη προσφυγιά» συμπολέμησαν ηρωικά με τους Ελλαδίτες συμπατριώτες τους  Ιταλούς φασίστες εισβολείς και έδωσαν το αίμα τους για να είναι ελεύθερο όσο ελληνικό έδαφος απέμεινε ανεξάρτητο και κυρίαρχο. Με το πέρασμα του χρόνου οι πρόσφυγες εγκατέλειψαν την εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό που τους χαρακτήριζε και, παρά τα όποια μικροπροβλήματα δημιουργημένα  από ελάχιστους γηγενείς, αντιμετώπισαν με αισιοδοξία και πολλές ελπίδες το μέλλον τους. Αυτή η όσμωση που επήλθε ωφέλησε πολλαπλώς τη νέα γενιά και μετά το 1960 γάμοι,  συγγένειες, εργασία κλπ. διεύρυναν τον κοσμοπολιτισμό  τους.

Ο αναγνωρισμένος για το κύρος και την επιστημονική αξιοπιστία του  πανεπιστημιακός δάσκαλος, ολοκληρώνοντας την άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία του απάντησε   σε μια σειρά ερωτήσεων που του τέθηκαν  από το ακροατήριο. Πρότεινε δε  για περισσότερη ενημέρωση και εντρύφηση των ενδιαφερόμενων το υπό έκδοσιν βιβλίο του Λάζαρου Η. Κενανίδη «Η εκκλησιαστική, εκπαιδευτική, πνευματική και κοινωνική ζωή των προσφυγικών εγκαταστάσεων στην πόλη και την επαρχία των Γιαννιτσών», καθώς και το κλασικό εκδοτικό αριστούργημα των Μαξ. Μαραβελάκη και Αποστ. Βακαλόπουλου «Αι προσφυγικές εγκαταστάσεις εν τη περιοχή Θεσσαλονίκης» εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών - Ι.Μ.Χ.Α.  Θεσσαλονίκη 1955.

Έτσι ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία η δεύτερη εκδήλωση της εφετινής εικοστής περιόδου 2015-16 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου που οργανώνει ανελλιπώς εδώ και μία εικοσαετία η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» και της οποίας η συμβολή στα πολιτιστικά πράγματα της ευρύτερης περιοχής είναι καθολικώς αναγνωρισμένη και αποδεκτή από πολλούς συντοπίτες μας.

Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος, διδ. Α.Π.Θ.

δντής 2^ου Γυμνάσιου  Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»