Αθήνα 1924: Η πρώτη ματωμένη Πρωτομαγιά στην Ελλάδα

Πρωτομαγιά 1924. Η κυβέρνηση Παπαναστασίου έχει ήδη απαγορεύσει την πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στην Αθήνα. Παρά την απαγόρευση ο λαός ανταποκρίνεται στο κάλεσμα της ΓΣΕΕ, στην οποία τότε πρωτοστατεί το ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ) και πραγματοποιεί μεγάλη διαδήλωση.

Στρατός και αστυνομία επιτίθενται στους απεργούς. Ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης, ένας νεαρός εργάτης ζαχαροπλάστης, παιδί φτωχής οικογένειας, με δύο νεκρά αδέλφια στον πόλεμο, παλαιός πολεμιστής και μέλος της ΟΚΝΕ, σκοτώνεται. Δώδεκα τραυματίζονται και δεκάδες συλλαμβάνονται... Τα γεγονότα της ημέρας δεν είναι αποκομμένα από τις γενικές εξελίξεις της εποχής.

Νωπά είναι ακόμη τα αιματηρά επεισόδια του Αυγούστου στο Πασαλιμάνι, όταν μετά από πολυήμερη πολυκλαδική απεργία ακολουθεί βίαιη επέμβαση, με άγριες διώξεις συνδικαλιστών, υποχρεωτική διάλυση σωματείων και τελικά 11 νεκρούς εργάτες, 100 τραυματίες και επιβολή στρατιωτικού νόμου.

Η χώρα έχει μόλις εξέλθει από τη δίνη μίας δεκαετίας πολέμων που μόνο δεινά επέφεραν στον λαό. Τα μεροκάματα μειώνονται ραγδαία. Ο πολιτικός κόσμος ακροβατεί μεταξύ μοναρχίας και δημοκρατίας, ενώ υιοθετείται σκληρή καταστολή απέναντι στις λαϊκές μάζες που διεκδικούν ανθρώπινες συνθήκες ζωής και δουλειάς.

Οι εφημερίδες της εποχής ασχολούνται με την αλματώδη αύξηση της τιμής του ψωμιού και οι παλαιοί πολεμιστές εξαθλιωμένοι -αρκετοί σακάτηδες- οργανώνονται ζητώντας ειρήνη και δουλειά. Οι χήρες με τα ορφανά του πολέμου παλεύουν να επιβιώσουν, χιλιάδες πάμφτωχοι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής προσπαθούν να βρουν μια θέση στην ελληνική κοινωνία.

Κάπως έτσι βρίσκει την Αθήνα η χαραυγή της Πρωτομαγιάς του 1924, που δεν είναι η πιο γνωστή, είναι όμως η πρώτη ματωμένη Πρωτομαγιά στην Ελλάδα. Το «Εθνος» διηγείται τα γεγονότα μέσα από ντοκουμέντα της εποχής...

ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ
Μόνο εκτός πόλεως

Τα εργατικά σωματεία της Αθήνας ζητούν άδεια να πραγματοποιήσουν συγκέντρωση έξω από το κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου στην πλατεία Κοτζιά, όπου εν έτει 1924 στεγάζεται το Εργατικό Κέντρο. Ο στρατιωτικός διοικητής αρνείται και τους παραπέμπει για εορτασμό... εκτός πόλεως. Τα συνδικάτα απαντούν: παρά την απαγόρευση η απεργία και η συγκέντρωση των εργατών θα γίνουν κανονικά.

30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Μέτρα περιφρούρησης

Οδηγίες για τον εορτασμό εκδίδουν η ΓΣΕΕ και η Οργανωτική Επιτροπή Αθηνών. Καλούν τους εργάτες «να έρχωνται στην πλατεία την ορισμένη ώρα καθ' ομάδας και όχι διασκορπισμένοι», «να μην προβαίνουν σε πράξεις (φωνές, απειλές, ύβρεις κ.λπ.) που μπορούν να προκαλέσουν την επέμβαση των αρχών ή συγκρούσεις και επεισόδια». Ενημερώνουν ότι «οι τηρηταί της τάξεως θα φέρουν ειδικό σήμα, γι' αυτό και οι εργάτες πρέπει να συμμορφώνονται απόλυτα σε αυτούς», ενώ ζητούν από τις στρατιωτικές αρχές και την αστυνομία «όπως μη παρεμβάλωσιν εμπόδιον εις το έργον της Οργανωτικής Επιτροπής δεδομένου ότι αυτή αναλαμβάνει υπεύθυνα την τήρησιν της τάξεως». Παρά τα μέτρα περιφρούρησης, τα σωματεία δεν θα καταφέρουν να εμποδίσουν το αιματοκύλισμα...

1 ΜAΪΟΥ
Σφαίρες πέφτουν βροχή

Αψηφώντας τις απαγορεύσεις της κυβέρνησης Παπαναστασίου, ο λαός συγκεντρώνεται από τις εννέα το πρωί στην πλατεία Κοτζιά. Η διαδήλωση είναι ογκώδης. Πριν από τις δέκα, ώρα κατά την οποία θα ξεκινούσαν οι ομιλίες, η πλατεία του Εργατικού Κέντρου είναι κατάμεστη, όπως και όλοι οι δρόμοι που οδηγούν σε αυτήν. Δεν είναι μόνο πολυπληθής ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς αλλά και ενθουσιώδης.

Από άκρη σε άκρη της πλατείας το πλήθος φωνάζει συνθήματα κατά της απαγόρευσης και της τρομοκρατίας, ενώ στρατός, οπλισμένη αστυνομία, έφιπποι περίπολοι και υδραντλίες παρελαύνουν έτοιμοι να επέμβουν. Παρά την εκρηκτική ατμόσφαιρα, οι διαδηλωτές αυξάνονται διαρκώς. Η κυβέρνηση διατάσσει επέμβαση. Δύο τεράστιες υδραντλίες ορμούν με θόρυβο στο αλαλάζον πλήθος και αρχίζουν να εξακοντίζουν σίφουνες καταβρέχοντας αλύπητα τους διαδηλωτές. Κι όμως κανείς δεν κινείται από την θέση του. Οι εργάτες τραγουδούν τη Διεθνή και την Κόκκινη Πρωτομαγιά. Ο επικεφαλής του στρατού εξαγριωμένος διατάσσει τους στρατιώτες να ανοίξουν πυρ κατά των εργατών. Οι στρατιώτες αρνούνται. «Δεν γινόμαστε δολοφόνοι, μαζί με αυτούς πολεμήσαμε στο Σαγγάριο, γνωρίζουμε τον πόνο τους», λένε. Μπροστά στο αδιέξοδο οι αξιωματικοί βγάζουν τα περίστροφα και αρχίζουν να πυροβολούν στο ψαχνό. Οι συγκεντρωμένοι τρέχουν να σωθούν, η ατμόσφαιρα πάλλεται από συνθήματα, ενώ γυναίκες από τα γειτονικά μπαλκόνια κλαίνε και φωνάζουν στους στρατιώτες. Στα μάρμαρα της πλατείας ξαπλωμένοι τραυματίες βογκούν, ενώ τα άλογα ποδοπατούν τους χτυπημένους.

Στην πόλη επικρατεί πολεμικό σκηνικό. Η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη καπνό και μυρίζει μπαρούτι, στους δρόμους πανικός, σπασμένες τζαμαρίες, σκισμένα ρούχα στην άσφαλτο, οι περαστικοί τρέχουν έντρομοι στα σπίτια τους. Οι τραυματίες μεταφέρονται στην Πολυκλινική και στο Πολιτικό Νοσοκομείο, ενώ οι συλληφθέντες -περίπου 100- μεταξύ των οποίων πρωτοπόρα στελέχη εργατικών σωματείων και του ΣΕΚΕ οδηγούνται στη φυλακή.

2-3 ΜΑΪΟΥ
Οργή και αγανάκτηση

Με τίτλο «Η Ματωμένη εργατική Πρωτομαγιά - Νέο Πασαλιμάνι - Νέο εργατικό αίμα - Νέος άγριος διωγμός της εργατικής τάξεως - Λεπτομερείς περιγραφαί των χθες διαδραματισθέντων αγριοτήτων» κυκλοφορεί ο «Ριζοσπάστης» της 2ας Μαϊου 1924, ενώ ο βουλευτής των Φιλελεύθερων Κώστας Ζαβιτσάνος κάνει λόγο για «Ερυθρό κίνδυνο». Η πρωτεύουσα εξακολουθεί να βρίσκεται σε πολιορκία. Ισχυρές δυνάμεις του στρατού και έφιπποι περιπολούν στους κεντρικούς δρόμους, ενώ το Εργατικό Κέντρο είναι περικυκλωμένο από αστυνομία. Το απόγευμα γίνεται γνωστός ο θάνατος του Σωτήρη Παρασκευαΐδη, του νεαρού εργάτη, μέλους της ΟΚΝΕ, ο οποίος είχε χτυπηθεί με ξιφολόγχη στο κεφάλι, ενώ βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της συγκέντρωσης. Η είδηση διαδίδεται αστραπιαία και η αγανάκτηση φουντώνει. Ομάδες εργατών γυρίζουν αγριεμένοι στους δρόμους του κέντρου φωνάζοντας «Κατάρα στους δολοφόνους!».

«Χτυπημένος από τα δολοφόνα όπλα των Δημοκρατικών, αιμόφυρτος και μη μπορώντας πια να ορθώση τη φωνή του που έπαλλε από ενθουσιασμό και πίστη στον αγώνα (...) καταβασανισμένος κι ενώ το ρίγος του θανάτου άρχιζε να του παραλύη το σώμα σύρθηκε ως τα σκαλοπάτια του Πολιτικού Νοσοκομείου, ο αλησμόνητος σύντροφός μας, το τίμιο αυτό παλικάρι που στάθηκε βράχος ενάντια στις επιθέσεις των σακαράκηδων, ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης.

Πέθανε χθες το μεσημέρι σε ένα υγρό δωμάτιο μέσα στο Πολιτικό Νοσοκομείου υποκύψας στο τραύμα που έφερε στο κεφάλι του από χτύπημα ξιφολόγχης», διαβάζουμε στο ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» την 3η Μαΐου με τίτλο «ΣΩΤΗΡΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ - Το παλικάρι που το κλαίει σήμερα όλη η εργατική τάξη».

«Ανήκει στο Σωματείο Τεχνιτών Ζαχαροπλαστών Αθηνών. Ηταν ένα από τα πιο πιστά και αφοσιωμένα μέλη του. (...). Υπηρέτησε στον στρατό ως κληρωτός της κλάσεως του 1920. (...) Με τον θάνατό του ολόκληρο το σπίτι του μένει απαρηγόρητο. Ο θάνατός του, θάνατος άγριος που επακολούθησε μετά από μια δολοφονική επίθεση εναντίον άοπλων εργατών που ήθελαν να διαμαρτυρηθούν για τη μαύρη ζωή τους, θα μείνει πάντα αξέχαστος στις καρδιές των εργατών και το αίμα του είναι ένας ιερός όρκος που έδωκε η εργατιά της χώρας μας για τη συνέχιση του αγώνα της».

Οι επίσημες ανακοινώσεις του κράτους υποστηρίζουν ότι ο Παρασκευαΐδης ήταν άσχετος με τη συγκέντρωση και χτυπήθηκε κατά λάθος, ενώ οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες επιρρίπτουν την ευθύνη στους κομμουνιστές που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με την απαγόρευση.

«ΕΡΓΑΤΕΣ ΕΤΟΙΜΑΣΘΗΤΕ ΟΛΟΙ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΤΕ ΑΥΡΙΟ ΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ» καλεί ο «Ριζοσπάστης». Αυτή η κηδεία, όμως, δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ...

4 ΜΑΪΟΥ
Αρον άρον η ταφή

Πλήθος κόσμου προετοιμάζεται για την κηδεία, η οποία αναμένεται να λάβει μορφή συλλαλητηρίου και το Εργατικό Κέντρο έχει ήδη αναλάβει τα σχετικά έξοδα, όταν η κυβέρνηση αναλαμβάνει να ταφεί ο δολοφονημένος εργάτης με συνοπτικές διαδικασίες ώστε να μη δοθεί συνέχεια στις αντιδράσεις. Ρεπορτάζ για «πώς υπεκλάπη ο νεκρός του Παρασκευαΐδη» δημοσιεύεται στον «Ριζοσπάστη», ο οποίος καλεί σε λαϊκό προσκύνημα στο μνήμα του. Υπό την ισχυρή πίεση των γεγονότων και την απειλή λαϊκού ξεσηκωμού αφήνονται ελεύθεροι οι συλληφθέντες, πλην 14 ατόμων που παραπέμπονται στο στρατοδικείο. Η ΓΣΕΕ απειλεί με γενική απεργία αν δεν απελευθερωθούν όλοι οι διαδηλωτές, ενώ συγκεντρώνονται χρήματα για την ενίσχυση των φυλακισμένων και των οικογενειών τους. Λίγο αργότερα θα αποφυλακιστούν και οι τελευταίοι κρατούμενοι.

7 ΜΑΪΟΥ
Συγκλονίζει ο πατέρας

Τα σωματεία διεκδικούν να χορηγηθεί σύνταξη στην οικογένεια του Παρασκευαΐδη και να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι δολοφόνοι του. Στις 7 Μαΐου δημοσιεύεται μια συγκλονιστική δήλωση του πατέρα του νεκρού:

«Αγαπητέ "Ριζοσπάστη",

Ο υποφαινόμενος Χρυσόστομος Παρασκευαΐδης, πατέρας του αδικοσκοτωμένου Σωτήρη Παρασκευαΐδη, δηλώνω τα παρακάτω και σε παρακαλώ να τα δημοσιεύσεις για να είμαι εντάξει και με τη συνείδησή μου και με τη μνήμη του αγαπημένου μου παιδιού:

1) Ο Σωτήρης μου ήταν γραμμένος στην Ενωση Παλαιών Πολεμιστών και στην Κομμουνιστική Νεολαία Αθηνών.

2) Δεν πέθανε περαστικός τάχα και κατά τύχη, όπως θέλησαν να πούνε, αλλά υπέστη επίθεση και έφερε τραύματα ως αναφέρει η ιατροδικαστική έκθεση αγωνιζόμενος στην πρώτη γραμμή.

3) Δεν φταίω καθόλου εγώ αν ο Σωτήρης μου, ο δολοφονημένος, θάφτηκε "εν κρυπτώ και παραβύστω"όπως γράφετε, άκλαυτος και αφίλητος από τη μεγάλη εργατική οικογένεια της οποίας ήτο μέλος.

4) Εγώ μέσα στην παραζάλη μου και μέσα στον πόνο του ξαφνικού θανάτου του γυιού μου δεν ήξερα καλά καλά τι ήθελαν οι κύριοι (ο μάστορης του κάποιος ζαχαροπλάστης και ακόμα άλλοι δύο) που καταχρώμενοι της ψυχολογικής μου καταστάσεως επήραν το νεκρό του γυιού μου ενώ είχε έρθη και ο αστυνόμος με 10 χωροφύλακας.

5) Εγώ είχα και δύο άλλα παιδιά ακόμη σκοτωμένα στον πόλεμο, τον Γιάννη που σκοτώθηκε στη Θράκη και τον Μανώλη που βρήκε ένα φρικτό πνιγμό μέσα στο πολεμικό καράβι έξω απ' την Καλαμάτα και

6) Ευχαριστώ τη Γενική Συνομοσπονδία, την Κομμουνιστική Νεολαία και όλη την Εργατική Τάξι για την τόση αγάπη και εκτίμηση που δείξανε στο παιδί μου. Είθε η ακούσια εκ μέρους μου πράξις την οποία καταγγέλλω να μη βαρύνη στην αιώνια τιμημένη μνήμη ενός μάρτυρος της εργατικής Ιδέας, του αδικοσκοτωμένου Σωτήρη μου.

Με πόνο και με αγάπη προς όλους σας

Χ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ».

Κατερίνα Ροββά
Φωτό: Χάρης Γκίκας 

Πηγή: ethnos.gr