Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος»: Τα αίτια και η έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου

Με μιαν εξαιρετική ομιλία και επίκαιρη ταυτόχρονα συνέχισε τις εκδηλώσεις του για την εφετινή 19^η περίοδο 2014-15 ο θεσμός του Ανοιχτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου που οργανώνεται στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου,  όπως πάντα από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε συνεργασία με την ΔΗ.Κ.Ε.Π.Α του Δήμου Πέλλας.

Την Δευτέρα 20-10-2014 ανήμερα της επετείου απελευθέρωσης των Γιαννιτσών από τον Οθωμανικό Τουρκικό ζυγό μίλησε σε ένα ευάριθμο ακροατήριο με θέμα: «Τα αίτια και η έναρξη του Α΄Παγκόσμιου Πόλεμου» ο  Ανδρεάδης Ιωάννης, διακεκριμένος  διπλωμάτης-γενικός πρόξενος και ιστορικός ερευνητής. Άριστος γνώστης της διεθνούς διπλωματίας, βαθυστόχαστος μελετητής και άνθρωπος που ερευνά την λεπτομέρεια και την βαθύτερη ουσία των πραγμάτων αναφέρθηκε στα 100 χρόνια από την έκρηξη του συνταρακτικών γεγονότων που ταλάνισαν όχι μόνο την ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα βιβλία εκδίδονται, ο τύπος ασχολείται συστηματικά και η κοινή γνώμη συζητεί  και προβληματίζεται σε Γαλλία, Γερμανία κ.ά. 

Η ενοποίηση των Ιταλικών και Γερμανικών κρατών το 1871  ξεσηκώνει κύματα εθνικισμού σε όλη την Ευρώπη Από τα τέλη του 1878 η καταπίεση  των Σέρβων της Βοσνίας από τους νέους κυρίαρχους στα δυτικά Βαλκάνια δηλ. τους Αυστροούγγρους γέννησε  αισθήματα οργής, αγανάκτησης και επαναστατικό αναβρασμό.  Στις 28-6-1914 φοιτητές στο Σεράγεβο οργανώνονται για να εκδικηθούν τους καταπιεστές τους και να ενώσουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους με την φυσική μητέρα τους, την Σερβία. Ο Γαβριήλ Πρίντεπ πυροβολεί τον διάδοχο του θρόνου  Φερδινάνδο και τη σύζυγό του Σοφία. Ο θάνατός τους και η εκτέλεση του δράστη θεωρείται η αφορμή για την έναρξη του μεγάλου πόλεμου.

Τα βαθύτερα αίτια βρίσκονται αλλού: στην έξαψη των εθνικισμών, στο μιλιταρισμό, στην διεκδίκηση της Αλσατίας και Λωρραίνης, τον αποικιακό ανταγωνισμό, τον οικονομικό ανταγωνισμό, τον ναυτικό ανταγωνισμό  Βρετανίας-Γερμανίας κλπ.  Η Γερμανία  βραβεύεται με νόμπελ θετικών επιστημών, ενισχύει την οικονομία, ισχυροποιεί το ναυτικό της, διευρύνει το εμπόριό της, εξοβελίζει τα προϊόντα των ανταγωνιστών της από την αγορά,  δημιουργεί αποικίες. «Στον έναν γείτονα αφήσαμε την θάλασσα, στον άλλον τη στεριά και σε εμάς μόνον τον ουρανό; Αυτή η εποχή έχει παρέλθει» αναρωτιόνταν εκείνη την εποχή. Τα μεγάλα αποικιοκρατικά κράτη όπως η  Μεγάλη Βρετανία όπου «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ», η Γαλλία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Ολλανδία, οι Η.Π.Α. κ.ά. δεν μπορούσαν να το αποδεχθούν. Η ρήση του υπουργού ναυτικών  Ουίνστον Τσώρτσιλ ότι  « η ύπαρξη ναυτικού για την Βρετανία  είναι ανάγκη, για δε την Γερμανία πολυτέλεια » δείχνει το μέγεθος της -τότε -πολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Η ναυπήγηση νέων ντηζελοκίνητων -κι όχι με κάρβουνο-πλοίων  και θωρηκτών κορύφωσε τον στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Η προσέγγιση Γαλλίας και τσαρικής Ρωσίας, η συμμαχία-έπειτα από δεκαετίες έχθρας- Βρετανίας –Γαλλίας, η κατάληψη της Τύνιδας από Γάλλους που γέμισε πικρία τους Ιταλούς, η συμφωνία Βρετανίας-Ρωσίας για Ιράν-Αφγανιστάν-Μέση Ανατολή αλλά κυρίως η δημιουργία των συνασπισμών Τριπλή Συμμαχία  με Αυστροουγγαρία-Γερμανία-Βουλγαρία-Οθωμανική Τουρκία-Ιταλία (αργότερα αποχώρησε) και Τριπλή Συνεννόηση (Αντάντ) Βρετανία-Γαλλία-Τσαρική Ρωσία-Σερβία (αργότερα προσχώρησε η Ελλάδα) δημιούργησε νέες συνθήκες στον τότε  ρευστό κόσμο.

Το τελεσίγραφο της Αυστροουγγαρίας εναντίον της Σερβίας  και η αναχώρηση του πρεσβευτή της από το Βελιγράδι για την Βιέννη σιδηροδρομικώς, ήταν η αρχή του πόλεμου, που ενώ όλοι τον φαντάζονταν σύντομο, εξελίχθηκε σε μια   μακροχρόνια και καταστροφική διαδικασία   εξόντωσης του αντίπαλου. Στις 31/7/14 κηρύσσεται γενική επιστράτευση στη Ρωσία, ακολουθεί μια αλληλουχία δραματικών γεγονότων. Σχετικά καθυστερημένα η Βρετανία κηρύσσει τον πόλεμο στην Γερμανία. Ο πόλεμος των χαρακωμάτων δημιουργεί στασιμότητα, ανασφάλεια και οι μάχες στο Βερντέν, στην Σόμ, στην Αμιέν  και στο ανατολικό μέτωπο αφήνουν  χιλιάδες σωματικά και ψυχικά ερείπια. Ακολουθούν ανοίγματα άλλων  περιφερειακών εστιών σύγκρουσης: Βαλκάνια, θάλασσες, αποικίες κ.ά.

Λόγω του ναυτικού αποκλεισμού παρουσιάζονται   σοβαρά κοινωνικά φαινόμενα στην Γερμανία όπως ανεργία, πείνα, ακρίβεια. Σε όλες τις χώρες αναγκάζονται οι γυναίκες να δουλέψουν σε εργοστάσια, βιοτεχνίες, υπηρεσίες. Σημειώνονται κρούσματα απειθαρχίας, ανυπακοής και  ηττοπάθειας σε πολίτες και στρατιώτες. Στην Ρωσία ανατρέπεται το καθεστώς του Τσάρου  το 1917 με επανάσταση, εγκαθιδρύεται φιλελεύθερη δημοκρατική κυβέρνηση, ακολουθεί το κίνημα των Μπολσεβίκων. Συνάπτουν ανακωχή στο Μπρεστ-Λιτόφσκ με τους Γερμανούς. Οι τελευταίοι ρίχνουν όλο το βάρος της ένοπλης σύρραξης  στην Δύση και αρχίζουν ανελέητο υποβρυχιακό πόλεμο εναντίον των συμμαχικών πλοίων. Ανάμεσα στα θύματα του το υπερωκεάνιο «Λουζιτάνια».  Όλα αυτά είχαν ως συνέπεια την είσοδο  στον πόλεμο του γίγαντα που λέγεται Η.Π.Α.

Η πλάστιγγα έγειρε υπέρ της Αντάντ. Η γερμανική αυτοκρατορική οικογένεια καταφεύγει στην Ολλανδία. Στις 29-6-1919 υπογράφτηκε η συνθήκη ειρήνης των Βερσαλλιών και στο άρθρο 231 λογίζεται ως υπεύθυνη κυρίως η Γερμανία και οι σύμμαχοί της.

Ανάμεσα στα  πολλά αποτελέσματα του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου συγκαταλέγονται τα εξής:  10.000.000 νεκροί, χιλιάδες οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι,  οικονομική εξαθλίωση  των ηττημένων, υπερχρέωση των νικητών στις Η.Π.Α. , εκχώρηση υπέρ του 20% των γερμανικών εδαφών και πληθυσμών στην Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Βέλγιο, Δανία, Λιθουανία, παραχώρηση εδαφών από την Αυστροουγγαρία στην  Ιταλία, Ρουμανία, Σερβία, ανατροπή 4 δυναστειών Ρωμανώφ, Χοετζόλεν, Αψβούργων, Οθωμανών, η αστική δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση, εγκαθίδρυση σοσιαλιστικού Κομμουνισμού στην Σοβιετική Ένωση, απολυταρχικά καθεστώτα σε Ιταλία, Τουρκία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Βαλκάνια, , εμφάνιση αναθεωρητικών χωρών όπως η Ιταλία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, ενώ οι   επαχθείς αποζημιώσεις που κατέβαλε η Γερμανία και η μετέπειτα εύθραυστη δημοκρατία της Βαϊμάρης δημιούργησαν νέες εκρηκτικές καταστάσεις στον παγκόσμιο χώρο.

Η ίδρυση της Κοινωνίας Των Εθνών, ο πρόδρομος του σημερινού Ο.Η.Ε. δημιούργησε ελπίδες στην κοινή γνώμη για ειρηνική επίλυση των διαφορών μεταξύ των αντιμαχόμενων κρατών. Μάταια όμως. Η λαίλαπα του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου μετά από 20 χρόνια διέψευσε τις προσδοκίες  του κόσμου και κατέστησε τις ελπίδες φρούδες….

Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος,

δντής 2^ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών, υποψ. διδάκτορας Α.Π.Θ.

Σημείωση: Η επόμενη εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών, προγραμματίσθηκε για  τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου 2014 και ώρα 19.00 στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου, με ομιλητή τον κ. ΜΠΕΣΙΟ Μάνθο, Αρχαιολόγο και θέμα: "Πύδνα. Ανασκαφές σε μνημειακούς τάφους πριν και μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου".