Προστασία για τα μνημεία που κινδυνεύουν

Μετά τις ανθρώπινες ζωές, στις πολεμικές συγκρούσεις τα επόμενα θύματα είναι τα μνημεία. Στην επιστημονική κοινότητα γίνεται συχνά λόγος για όσα συμβαίνουν γύρω μας και για τον ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η Ε.Ε. στην πρόληψη των όποιων πολιτισμικών καταστροφών. Είτε αυτές προέρχονται από την οικονομική κρίση, είτε από τις πολιτικές σκοπιμότητες και τις πολεμικές συρράξεις στα μνημεία της Μεσογείου. Αλλωστε, τα οφέλη από τη μαύρη αγορά που δημιουργείται γύρω από τις λεηλασίες των αρχαιολογικών χώρων εξαιτίας των αιματηρών εμφυλίων είναι τεράστια.

Πόλεις ισοπεδώθηκαν, μνημεία ρημάχτηκαν, μουσεία άδειασαν. Και το κέρδος; Υπολογίζεται γύρω στα 6 με 7 δισ. δολ. ο ετήσιος τζίρος. Από την Αίγυπτο και τη Συρία που συνεχίζει να καταστρέφεται, έως το Ιράκ και το Αφγανιστάν παλιότερα, και 40 χρόνια πριν την Κύπρο, η πολιτιστική κληρονομιά έχει υποστεί μεγάλη καταστροφή. Μουσεία του κατεχόμενου τμήματος της Κύπρου και πλούσιες ιδιωτικές συλλογές λεηλατήθηκαν, εκκλησίες βανδαλίστηκαν, τοιχογραφίες αποτοιχίστηκαν. Πολλά από αυτά διακινούνται παράνομα σε δημοπρασίες, πλουτίζοντας όσους διακινούσαν τα λάφυρα στην Αμερική και στην Ευρώπη.

Ισως γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η θέση που πήρε ο Πάνος Παναγιωτόπουλος στο πρόσφατο Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού που διεξήχθη υπό την προεδρία του στις Βρυξέλλες. Εθεσε δύο επίκαιρα ζητήματα που έχουν έντονο πολιτικό χαρακτήρα: την καταστροφή σπουδαίων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων εξαιτίας των πολεμικών συρράξεων, αλλά και τις καταστροφές εξαιτίας των πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Στην πρώτη περίπτωση, το παράδειγμα της Συρίας πρέπει να ανησυχεί τους ιθύνοντες διεθνώς. Στη δεύτερη περίπτωση, τα πολιτικά παιχνίδια της γειτονικής Τουρκίας και προσωπικά του Ερντογάν που χρειάζεται την αύξηση του εκλογικού ποσοστού του, με θύμα το ιστορικό μνημείο της Αγίας Σοφίας, πρέπει να κινητοποιήσουν εγκαίρως την Ε.Ε.

Η πρόταση του Ελληνα υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού να συγκροτηθεί task force για τα μνημεία, με σκοπό να παρεμβαίνει σε παρόμοιες περιστάσεις, βρήκε σύμφωνους πολλούς ομολόγους του. Θερμός υποστηρικτής υπήρξε ο Ντάριο Φραντεσκίνι, υπουργός Πολιτισμού της Ιταλίας που αναλαμβάνει σε λίγο την προεδρία της κοινότητας.

Στο έλεος πλιατσικολόγων

Αν η Ε.Ε αναζητά τρόπους προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, κάποιοι άλλοι που θεωρούν τα αρχαία το ευκολότερα εμπορεύσιμο «προϊόν» , οι απεσταλμένοι εμπόρων αρχαιοτήτων και μεγάλων συλλεκτών επιδίδονται σε αγοραπωλησίες και λαθρανασκαφές στο πεδίο των εχθροπραξιών. Θύματα είναι τα δεκάδες τεμένη, ταφικά μνημεία, αρχαία τείχη, μουσεία, ρωμαϊκοί ναοί, ιστορικές αγορές, χριστιανικές εκκλησίες, που βρίσκονται στο έλεος πλιατσικολόγων.

Πέρυσι ο Τύπος αφιέρωνε, όπως και στην περίπτωση της Συρίας, σελίδες για όσα προκάλεσαν οι ταραχές στο Κάιρο και σε άλλες πόλεις. Οι φωτογραφίες από το Εθνικό Μουσείο Μαλάουι στην πόλη Minya της Ανω Αιγύπτου ήταν αποκαλυπτικές. Σπασμένα αιγυπτιακά αγάλματα, σαρκοφάγοι και μικρά αντικείμενα από υποστηρικτές του ισλαμιστή Μόρσι.

Στη Συρία η βία δεν άφησε τίποτε όρθιο. Τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, καταστροφές ολόκληρων πόλεων και ανάμεσά τους τζαμιά και σουκ, όπως της Μεντίνα στο Χαλέπι. Η μεγαλύτερη σκεπαστή αγορά στον κόσμο, η οποία χρονολογείται από τον 14ο αι., ήταν επίσης στη λίστα των μνημείων που καταστράφηκαν, ενώ χιλιάδες αρχαιότητες φυγαδεύτηκαν παράνομα στις διεθνείς αγορές. Ακριβώς ό,τι είχε συμβεί στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και την Κύπρο.

Με αυτό τον τρόπο εξαφανίστηκαν περίπου 7.000 αρχαία από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαγδάτης, ενώ είναι νωπές ακόμη οι μνήμες από την καταστροφή στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ. Οι «κόκκινες λίστες» του ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων) για τους θησαυρούς που εκπατρίζονται από τις χώρες του πολέμου βοηθούν στον εντοπισμό ελάχιστων από τα αντικείμενα.

Στη Συρία των 10.000 μνημείων, η καταγραφή του Παγκόσμιου Ταμείου Κληρονομιάς ήταν σοκαριστική. Οπως τονίζεται στην έκθεση με τίτλο «Damage to the soul: Syria’s cultural heritage in conflict» της Εμα Κάνλιφ, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου του Ντέρχαμ, υπάρχουν εκτενείς καταστροφές σε σημαντικούς μνημειακούς τόπους από όλες τις πλευρές.

Τα βίντεο που εικονίζουν λαθρανασκαφείς να ξηλώνουν ψηφιδωτά από την Απάμεια και την Παλμύρα, είναι σοκαριστικά. Ανυπολόγιστες οι ζημιές στο ιστορικό κέντρο της Μπόσρα, στο τζαμί Μπιν Χατάμπ που χρονολογείται στον 7ο αι., στην ιστορική συνοικία Μπαμπ αλ - Ντρέιμπ, τα μοναστήρια στη Χομς, στο μουσείο της Χαμά, στις όψεις του Φρουρίου των Ιπποτών που είναι από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία μεσαιωνικής στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. «Κάποια στιγμή εισέβαλαν στο Φρούριο άγνωστοι οι οποίοι έδιωξαν τους υπαλλήλους και άρχισαν να σκάβουν και να κλέβουν αρχαία μετά μανίας» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά τότε ο δρ Μπασάμ Τζαμούς (διευθυντής Αρχαιοτήτων της Συρίας).

Πλημμύρες και μαφία

Υπάρχουν όμως και εκείνα τα μνημεία που κινδυνεύουν σε ειρηνικές περιοχές. Η Πομπηία αντιμετωπίζει κινδύνους από τις καταρρεύσεις και τον αμείλικτο χρόνο όπως είδαμε στην Οικία του Διομήδη και τη Σχολή των Μονομάχων, όμως αρκετοί αρχαιολόγοι μιλούν για τη δράση της Μαφίας, η οποία ποντάρει στα κέρδη που μπορεί να έχει από την αξιοποίηση του αρχαιολογικού χώρου. Αν η οικοδόμηση ξενοδοχείων και πολυκαταστημάτων είναι ένας ορατός κίνδυνος, ανώνυμες καταγγελίες εστιάζουν σε ανθρώπους από τα κυκλώματα της Καμόρα που με τις γνωριμίες τους μπλοκάρουν ανασκαφές, αναστηλωτικά έργα, ακόμη «και την ενίσχυση του φυλακτικού προσωπικού».

Τα καιρικά φαινόμενα και όσα συμβαίνουν με τις πλημμύρες στη γειτονική Σερβία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι ακόμη ένα θέμα που ευαισθητοποίησε κάποιους στην Ε.Ε. «Η πολιτιστική κληρονομιά είναι από τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της Ευρώπης», τόνισε η κ. Ανδρούλλα Βασιλείου, χαιρετίζοντας την πρωτοβουλία του κ. Παναγιωτόπουλου στις Βρυξέλλες, σύμφωνα με την οποία η Ευρώπη πρέπει να ενδιαφέρεται για την τύχη των μνημείων του ανθρώπινου πολιτισμού, υπό συνθήκες κρίσης, και πέραν των συνόρων των κρατών-μελών της. Τώρα οι πλημμύρες είναι δίπλα μας. Πριν από λίγα χρόνια η φωτιά στην Ολυμπία κατέστρεφε έναν δικό μας κορυφαίο αρχαιολογικό χώρο.

ΓΙΩΤΑ ΣΥΚΚΑ

Πηγή: kathimerini.gr