Δεσμώτες του... πελατειακού

Υπέβαλε άδεια άσκησης επαγγέλματος κομμώτριας τον Σεπτέμβριο του 2011 σε δήμο της Αττικής. Η άδεια βγήκε δύο χρόνια μετά, το 2013, και αφού χρειάστηκε παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη στον δήμο, στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση και στο υπουργείο Εσωτερικών. Τους λόγους λίγο-πολύ τους γνωρίζουμε ή μπορούμε να τους φανταστούμε σχετικά εύκολα. Καθυστερήσεις, αδράνεια, γραφειοκρατία, κακοδιοίκηση.

Πολλά τέτοια «διαμάντια» μπορεί να βρει κανείς στην ετήσια έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη. Περιπτώσεις για γέλια και για κλάματα, στις οποίες συχνά η ανεξάρτητη αυτή αρχή καλείται να κάνει τον διαιτητή, να καλύψει το κενό όπου οι κρατικοί θεσμοί με τη στενή έννοια δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρουν στους πολίτες.

Ποιες, όμως, είναι οι δυνατότητες πρόσβασης των πολιτών σε Αρχές και θεσμούς προστασίας των δικαιωμάτων τους; Αυτό ήταν το βασικό θέμα της δεκαοκτάμηνης, πολυεπίπεδης έρευνας που πραγματοποιήθηκε από τον Συνήγορο του Πολίτη και την οποία «έτρεξε» μια εξαιρετική ομάδα επιστημόνων. Τα συμπεράσματα είναι πολύτιμα, ενδεικτικά μιας πολιτικής κουλτούρας που πρέπει να αλλάξει ριζικά και προσφέρονται και για μια ενδιαφέρουσα πολιτισμική ανάγνωση.

Ελλειμμα εσωτερικής δημοκρατίας

Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι η αδυναμία πρόσβασης ορισμένων πληθυσμιακών ομάδων στις ανεξάρτητες αρχές. «Παρότι τυπικά έχουν το δικαίωμα, δεν μπορούν να αξιοποιήσουν αυτό που λέμε “έννομα αγαθά”», σημειώνει στην «Κ» ο Νίκος Ναγόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου και ένας από τους ερευνητές.

«Υπάρχει μια νομική ισχύς που όλοι οι πολίτες απολαμβάνουν ως προς την αποτροπή του αποκλεισμού αλλά το τυπικό δεν αρκεί. Μερικές φορές λ.χ. λέμε ότι έχουμε ένα προηγμένο δίκαιο, μια ενσωμάτωση των κοινοτικών οδηγιών, αυτό που έγινε δηλαδή στην Ελλάδα το 2005-2006 με τις κοινοτικές οδηγίες για τη μη διάκριση. Ομως κάπου επαναπαυθήκαμε. Νομίζαμε ότι εφόσον έχουμε ένα προηγμένο δίκαιο από εκεί και πέρα τα έννομα δικαιώματα μπορεί κάθε πολίτης να τα απολαμβάνει και να τα διεκδικεί. Το ζήτημα είναι ότι υπάρχουν κάποια εμπόδια κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν ενεργό συμμετοχή στα κοινά. Ενδιαφέρονται για μια οικογενειακή και προσωπική διεκδίκηση αλλά σε επίπεδο κοινών αγαθών και δικαιωμάτων δεν έχουν μεγάλη συμμετοχή.

»Αυτό δημιουργεί έλλειμμα εσωτερικής δημοκρατίας. Γιατί η δημοκρατία δεν είναι μόνο ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, έχει να κάνει με το πώς ζουν οι πολίτες στην καθημερινότητά τους. Οπότε αυτό το τυπικό δικαίωμα που έχουν όλοι οι πολίτες δεν το απολαμβάνουν τελικά όλοι και μάλιστα μένουν απέξω περισσότερο αυτοί που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη να το απολαύσουν».

Εθνική κουλτούρα διεκδίκησης

Η Ελλάδα έχει κάνει πολλά βήματα τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο θεσμοθέτησης δικαιωμάτων, το πρόβλημα είναι ότι αυτά δεν έχουν περάσει στην καθημερινή ζωή των πολιτών, όπως προκύπτει από την έρευνα. Τα 3/4 των ερωτηθέντων (δείγμα 1.020 ατόμων) δεν είχαν προσφύγει ποτέ στον ΣτΠ. Απ’ αυτούς που προσέφυγαν, όμως, τα 2/3 ικανοποιήθηκαν. Εδώ μπαίνουν θέματα πολιτισμού και πολιτικής κουλτούρας.

«Το ερώτημα λοιπόν είναι, εφόσον η νομοθεσία υπάρχει, γιατί δεν έχουμε μεγαλύτερη διεκδίκηση μέσα από μια συμμετοχική δημοκρατία», σημειώνει ο Νίκος Ναγόπουλος. «Το πρώτο που θέλω να σημειώσω ως απάντηση είναι ένα σύστημα διευρυμένης πελατειακής ικανοποίησης. Εχουμε διάφορες ομάδες που γνωρίζουν ότι για να μπορέσουν να εξυπηρετηθούν, πρέπει να αξιοποιήσουν όχι γενικότερα έννομα αγαθά αλλά γνωριμίες. Αυτό το πελατειακό περιβάλλον, αν το δούμε ως μια εθνική κουλτούρα διεκδίκησης αγαθών σε προσωπικό επίπεδο, καταλαβαίνετε ότι δεν ευνοεί το γενικότερο συμμετοχικό, αυτό που μπορεί να συμπορευθεί με μια δημοκρατία που θέλει τη συμμετοχικότητα του πολίτη σε θεσμικό επίπεδο, όχι σε πελατειακό.

»Επίσης, μέσα από έρευνες που έχουν γίνει σε ζητήματα κοινωνικής εμπιστοσύνης, στην Ελλάδα έχουμε τυφλή εμπιστοσύνη των ατόμων στο οικογενειακό τους περιβάλλον και αμφισβήτηση και καχυποψία στους θεσμούς. Στην Ευρώπη, αντίθετα, έχουμε χαλαρή εμπιστοσύνη στο οικογενειακό περιβάλλον και ένα επίπεδο διαβούλευσης και ισχυρή εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Στο εξωτερικό οι θεσμοί έχουν και το κύρος και την ηθική. Αυτό που λέμε νόμιμο και ηθικό υπάρχει έξω. Κάτι που είναι νόμιμο δεν μπορεί να μην έχει στοιχεία ηθικής».

Ποιοτικός ετεροχρονισμός

Η δυσαρέσκεια που καταγράφεται απέναντι στους φορείς του Δημοσίου είναι πολύ μεγάλη, και τα τελευταία χρόνια με τις συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία και τη δραματική μείωση υπαλλήλων είναι ακόμη μεγαλύτερη. Ως προς τις συχνές αλλαγές στη νομοθεσία, αυτές δεν συνοδεύονται από τον απαιτούμενο χρόνο ενημέρωσης των πολιτών με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλα προβλήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι συχνά οι πολίτες προσφεύγουν στον Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος σε αρκετά θέματα –όπως λ.χ. η μείωση συντάξεων– είναι αναρμόδιος. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι και το γεγονός ότι ειδικά το τελευταίο διάστημα σημειώνεται και μια ολοένα και αυξανόμενη τάση αυθαιρεσιών από υπαλλήλους δημόσιων υπηρεσιών. Αν σε όλα αυτά προστεθεί και το γεγονός ότι οι πολίτες έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την αυτοπρόσωπη παρουσία και όχι με τα ηλεκτρονικά μέσα που δεν τα καταλαβαίνουν, η κατάσταση χειροτερεύει κι άλλο. Στο τελευταίο στέκεται ιδιαίτερα και ο Αναστάσιος-Ιωάννης Μεταξάς, ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Οσο περισσότερο η τεχνολογία εισέρχεται στην κρατική λειτουργία, είτε αυτή είναι νομοθετική είτε δικαστική είτε εκτελεστική, και παράλληλα δεν συγχρονίζεται η γνώση των πολιτών με αυτές τις νέες δυνατότητες, τόσο περισσότερο ο πολίτης θα απέχει, θα αποθαρρύνεται ή και δεν θα μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματά του. Μεγαλώνει η ποιοτική απόσταση. Βρισκόμαστε δηλαδή σ’ έναν ποιοτικό ετεροχρονισμό. Κάποια στιγμή βέβαια ο πολίτης κατακτά ένα τμήμα αυτής της νέας γνώσης, το κράτος όμως, και όχι μόνο αυτό, αλλά και άλλοι φορείς, είναι πάντα λίγο πιο πέρα. Επομένως, τίθεται ένα ζήτημα έγκαιρης και έγκυρης, δηλαδή αρμόδιας πληροφόρησης του πολίτη πάνω στο πώς πρέπει ο ίδιος να διεκδικεί όχι μόνο την προστασία του αλλά την πληροφόρησή του πάνω σ’ αυτήν».

Ο κύριος Μεταξάς σημειώνει τουλάχιστον δύο ανεξάρτητες αρχές στη χώρα μας που είναι ιδιαίτερα κρίσιμες γι’ αυτές τις διακυβεύσεις.

«Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και ο Συνήγορος του Πολίτη. Η πρώτη δέχεται πράγματι σωρεία αιτήσεων και παραπόνων και είναι υποχρεωμένη να σταθμίζει πάντοτε δύο αγαθά. Από τη μια πλευρά, αν θα περιορίσει μια πληροφόρηση επειδή μπορεί να αποβεί σε βάρος κάποιου άλλου και, από την άλλη, αν θα διευρύνει την πληροφόρηση εμποδίζοντας το κράτος να μονοπωλεί με την επίκληση του δημοσίου συμφέροντος εκείνο που δεν πρέπει να παρακρατήσει. Σε ό,τι αφορά τον Συνήγορο του Πολίτη, οι πολίτες, γυναίκες, άνδρες, παιδιά, αλλά και οι κάτοικοι αυτής της χώρας, πρέπει να γνωρίζουν το τι μπορούν να ζητήσουν, από τι μπορούν να προστατευθούν και, κυρίως, τους τεχνικούς όρους, τις πάντα δυσπρόσιτες γραφειοκρατικές λεπτομέρειες με τις οποίες την ελευθερία τους θα τιμήσουν. Και λέω θα τιμήσουν γιατί όποιος ασκεί την ελευθερία που δικαιούται προστατεύει και την ελευθερία όλων των άλλων».

Πηγή: kathimerini.gr