Καπιταλισμός χωρίς ανεργία δεν υφίσταται

Ξαναδιαβάζοντας τον Μαρξ.

Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το βιβλίο του Χάρι Μπάροουζ Ακτον «Τι είπε στ' αλήθεια ο Μαρξ».

Το καθοριστικό χαρακτηριστικό της μαρξικής θεωρίας είναι η ιστορική σημασία που αποδίδει ο Καρλ Μαρξ στο προλεταριάτο. Σ' αυτό το συμπέρασμα φθάνει ο αείμνηστος Χάρι Μπάροουζ Ακτον (1908-1974), ο οποίος διετέλεσε καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, στο LSE και στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Κορυφαία μορφή του παγκόσμιου ακαδημαϊκού χώρου, υπήρξε πρόεδρος της Aristotelian Society και εκδότης της επιθεώρησης Philosophy του Royal Institute of Philosophy. 

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στο πρωτότυπο, το 1967, και με καθυστέρηση κοντά μισού αιώνα, τυπώθηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Η μελέτη «Τι είπε στ' αλήθεια ο Μαρξ» (μτφρ.: Χρυσούλα Μεντζαλίρα, σελίδες 200, τιμή: 12,20 ευρώ) εντάσσεται στη σειρά «Φιλοσοφία για όλους», μαζί με τους Νίτσε, Φρόιντ και Γιουνγκ.

Για να αποδίδουμε δίκαιο, έστω και εκ των υστέρων, δεν ήταν μόνον ο Μαρξ, ο οποίος, κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, είχε συνειδητοποιήσει τη δύναμη που είχε η εργατική τάξη. Επί παραδείγματι, ο Καρλάιλ δεν παραλείπει να το υπογραμμίσει, όπως στο έργο του «Γαλλική Επανάσταση» (1837), στο οποίο κατ' επανάληψη αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο ο λαός εξεγείρεται ενάντια στα βάρη που του έχουν φορτώσει οι κυβερνώντες της εποχής. Για να πάμε πιο πίσω, ο Σεν-Σιμόν είχε επισημάνει ότι, αν η ανεργία αφηνόταν να λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, δεν θα ήταν απίθανο οι εργάτες να ενέδιδαν στον πειρασμό να εναντιωθούν στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.

Ομως, ας επανέλθουμε στον Μαρξ του Βρετανού καθηγητή Χάρι Μπάροουζ Ακτον. Ο Γερμανός φιλόσοφος υποστήριζε ότι καπιταλισμός χωρίς ανεργία δεν υφίσταται. Η εκμετάλλευση, έλεγε, είναι εγγενής στον καπιταλισμό, και γι' αυτό το καπιταλιστικό σύστημα δεν επιδέχεται βελτίωση ή μεταρρύθμιση. «Κατ' αυτόν τον τρόπο παρείχε μία λογική βάση για την αιτιολόγηση της προλεταριακής δράσης», ερμηνεύει ο συντάκτης του βιβλίου «Τι είπε στ' αλήθεια ο Μαρξ».

Ο Χ. Μ. Ακτον ζητάει από τον αναγνώστη να στρέψει την προσοχή του στην αλληλογραφία Μαρξ - Ενγκελς -ένα εκ των υστέρων τεκμήριο, το οποίο φωτίζει τη σχέση των δύο ανδρών με την εργατική τάξη. Μέσα από αυτή γίνεται σαφές ότι οι συντάκτες του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» ήταν σε επαφή με εργατικές οργανώσεις της Ευρώπης και έπρατταν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να τις θέσουν υπό τον έλεγχό τους. Μάλιστα, δυσφήμιζαν οποιονδήποτε εξέφραζε αντίθετες απόψεις!

Ενα βασικό ερώτημα που θέτει το βιβλίο, στο συμπέρασμά του, είναι αν το δόγμα βάσει του οποίου θα αντιμετωπιζόταν η προλεταριακή επανάσταση που διατύπωσε ο Μαρξ είχε κάποια βαρύτητα πέρα από τη σύνδεσή του με το μαρξιστικό σοσιαλιστικό κίνημα. «Αναμφισβήτητα», εκτιμά ο Ακτον, «άσκησε σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη της κοινωνικής θεωρίας, τόσο μέσω των θετικών επιστημών, τόσο μέσω των θετικιστικών οικονομικών θεωριών όσο και μέσω των αντιδράσεων που προκάλεσε». 

Το βιβλίο έχει πολλά ενδιαφέροντα ευρήματα. Ενα από αυτά: Πίσω από τη σκέψη του Μαρξ βρίσκεται ο ατομικιστικός αθεϊσμός και χωρίς ποτέ να εκφραστεί υπέρ του, αυτή ήταν η αφετηρία του. Θεωρούσε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι αυτό που εμποδίζει τους ανθρώπους να αναπτύξουν όλες τους τις δυνάμεις σε μια σύμπραξη μη καταναγκαστικού χαρακτήρα είναι αποκλειστικά και μόνο οι περιορισμοί και εξευτελισμοί που βιώνουν στο πλαίσιο των καταναγκαστικών κοινωνικών θεσμών.

Ως εκ τούτου, αυτό που πρέπει να γίνει είναι να τεθούν υπό έλεγχο η φύση και τα θεσμικά όργανα κι όχι ο άνθρωπος. Πρέπει να αναδιοργανωθεί η κοινωνία και όχι να τεθούν τα όρια στους ανθρώπους. Συμπερασματικά, ο Μαρξ θεωρούσε πως οι άνθρωποι θα συνεργάζονταν αυθόρμητα, απαλλαγμένοι από κάθε καταναγκασμό και την όποια ανάγκη παραίτησης ή αυτοθυσίας, ευθύς μόλις θα καταστρεφόταν η τελευταία και πλέον επονείδιστη μορφή κοινωνικής τυραννίας, το καπιταλιστικό σύστημα.

Και μετά την κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος τι θα συνέβαινε; Το «μετά» ο Μαρξ το αντιλαμβάνεται περισσότερο ως ουτοπία. Πίστευε ότι οι άνθρωποι δεν θα είναι αναγκασμένοι να ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο για το προς το ζην, θα συνεργάζονται αβίαστα για την πραγμάτωση των ανθρώπινων δυνατοτήτων.

**Η ελληνική έκδοση υποστηρίζεται και από ενδεικτική ελληνική εργογραφία του Μαρξ.

 

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Πηγή: enet.gr