Ολίγα τινά περί ψυχικής υγείας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Είναι δύσκολο να απαντηθεί μονοσήμαντα το ερώτημα «τι είναι η ψυχική υγεία», έτσι όπως σχετικά πρόσφατα έγινε η διάκρισή της από την «ψυχική νόσο».[1] Εύγλωττα τα ακόλουθα σχόλια των Bernard Jolivet και Claude Leroy: Είναι ταυτόχρονα «εύκολο» και «δύσκολο» να ορίσει κανείς την ψυχική υγεία, γράφουν.[2] Είναι εύκολο με τον τρόπο[3] του ΠΟΥ: κατάσταση άριστης ψυχολογικής ισορροπίας σε σχέση με τους βιολογικούς, πληροφοριακούς, συμβολικούς και συναισθηματικούς περιορισμούς, που επιτρέπει τη συνέχιση των βέλτιστων σχεδίων σύμφωνα με τις επιθυμίες του υποκειμένου. Είναι προφανώς δύσκολο, καθώς η κατάσταση που περιγράφει ο ΠΟΥ «μοιάζει ανέφικτη όντας ασύμμετρη, άρα ουτοπική, μολονότι η μελέτη των στοχεύσεων προς αυτή τη θετική ψυχική υγεία επιτρέπει, στο συλλογικό επίπεδο, το εγχείρημα της διόρθωσης των πιο συχνών αρνητικών παραγόντων. 

Πρόκειται για δύσκολο έργο όταν λάβουμε υπ’ όψιν το γεγονός ότι οι στρεσογόνοι παράγοντες δεν είναι βέβαια οι ίδιοι για όλα τα άτομα, όπως δεν είναι και οι θετικοί παράγοντες που επιτρέπουν την αντιμετώπισή τους. Επιπρόσθετα, η ιστορία του κάθε υποκειμένου θα ορίσει μια μοναδική διαδρομή και οι παράγοντες που θα τον εκτρέψουν σε κάποια στιγμή δεν είναι όλοι τους προβλέψιμοι, όσο κι αν η επιδημιολογία ταυτοποιεί γενικώς τους πλέον επικίνδυνους. Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να εισάγουμε τον χρόνο του βίου και τη δυναμική των αλλαγών εντός των σχέσεων με τον άλλο και το περιβάλλον».

Οι ενστάσεις αυτές έχουν σαφές θεωρητικό και πρακτικό ενδιαφέρον. Διότι, στο πλαίσιο της δευτερογενούς πρόληψης, οι εν λόγω περιορισμοί, μαζί με άλλους που δεν είναι της στιγμής, θέτουν μείζονες βιοηθικούς προβληματισμούς στη λεγόμενη «πρώιμη ανίχνευση και παρέμβαση σε μια σχιζοφρένεια», που τελευταίως βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο.[4]

Όλα αυτά, βέβαια, εν επιγνώσει της επιγραμματικής διατύπωσης του Henri Ey πως το ψυχοπαθολογικό γεγονός δεν είναι παρά «η παθολογία της ελευθερίας του ανθρώπου»,[5] με την επισήμανση, φυσικά, του Lacan ότι «το ανθρώπινο “είναι” όχι μόνο δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς την τρέλα, αλλά δεν θα ήταν καν ανθρώπινο “είναι” αν δεν έφερε μέσα του την τρέλα σαν ορόσημο της ίδιας του της ελευθερίας»,[6] όπως και την απάντηση του Ey πως «η τρέλα ενυπάρχει μεν στην ανθρώπινη φύση», αλλά «εν δυνάμει μόνο», εξ ου και η ανάγκη να μελετηθούν οι συνθήκες «της μετάβασης από το ενδεχόμενο της τρέλας στην ύπαρξή της».[7] Εν επιγνώσει, ακόμη, και του σύγχρονου σκεπτικισμού σχετικά με το κατά πόσο η μεταφορά του βάρους από την «ψυχική νόσο» στην «ψυχική υγεία» μπορεί να ευνοήσει την ψυχιατρικοποίηση κοινωνικών φαινομένων. Χωρίς να παραγνωρίζουμε, δηλαδή, τον κίνδυνο μιας ψυχιατρικής για «αναξιοπαθούντες» υγιείς[8] όπως με τη διεύρυνση της έννοιας της υγείας από τον ΠΟΥ δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη διολίσθηση της ιατρικής προς μια ιατρική για …υγιείς. – βλέπε την «υστερική» αντιμετώπιση του καπνίσματος, του λίπους, της σεξουαλικότητας, καθώς και η ευρεία κατανάλωση των life style φαρμάκων ή πρακτικών.[9]

Από τον Θανάση Καράβατο, Ομότιμο Καθηγητή Ψυχιατρικής του ΑΠΘ

---

[1] Roher JE, Pierce JR, Blackburn C. Lifestyle and mental health. Preventive Μedicine 2005, 40, 438-443

[2] www.lfsm.org/index.php. (25 Ιανουαρίου 2005). Πρόκειται για το site της Ligue Française pour la Santé Mentale

[3] Ο ΠΟΥ επεχείρησε το 1946 να ξεφύγει από το απλουστευτικό παλιό αξίωμα του Réne Leriche που αναφερόταν (1937) στη «σιγή των οργάνων» ως κριτήριο υγείας. Γι’ αυτό τόνισε ότι υγεία δεν σημαίνει  απλά και μόνο απουσία νόσου ή αναπηρίας αλλά «πλήρη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία». Ο ορισμός αποδείχθηκε προβληματικός στην «επάρκειά» του: ευκολονόητη η σωματική ευεξία, δυσκολονόητη η του ψυχισμού, με πολλά ερωτηματικά η κοινωνική.

[4] Βλ Καράβατος Αθ. Ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα στην Ψυχιατρική. Στο Α. Δουζένης, Λ. Λύκουρας (επιμ). Ψυχιατροδικαστική, Εκδ. Πασχαλίδη 2007.

[5] Ey H. Des idées de Jackson à un modéle organo-dynamique en psychiatrie, Toulouse, Privat, 1975, Traité des hallucinations, t. I, II, Paris, Masson 1973.

[6] Lacan J. Propos sur la causalité psychique». L’Évolution Psychiatrique, 1947, 22, 1, 123-165.

[7] Ey H. Le problème de la psychogenèse des nevroses et des psychoses. (avec L. Bonnafé, S. Follin, J. Lacan, J. Rouart). Desclée de Brouwer1950 (επανέκδοση Tchou, 2004).

[8] Τα ερωτήματα ήδη έχουν τεθεί επ’ ευκαιρία της οικονομικής κρίσης. Στο διαδικτυακό περιοδικό Skiped (9 Μαρτίου 2009) δημοσιεύτηκε η έντονη κριτική του Frank Furedi, καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Kent, κατά της κυβερνητικής απόφασης να προσφέρει δωρεάν ψυχοθεραπείες στα θύματα της κοινωνικο-οικονομικής ύφεσης. Η εναντίωσή του αφορούσε στην μετατροπή της ύφεσης σε νόσο (diseasing the recession): η μεγάλη οικονομική κρίση αντιπροσωπεύει μια μεγάλη πρόκληση για την κοινωνία· αποτελεί μια δοκιμασία για το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα και παρέχει στην κοινωνία την ευκαιρία να δείξει την ικανότητά της για προσαρμογή και ανανέωση, πλην όμως η κυβέρνηση καταλήγει να οξύνει το κλίμα φόβου και αβεβαιότητας, εκλαμβάνοντας την ανεργία και την φτώχια ως εν δυνάμει κρίση της ψυχικής υγείας. «Υπερβολική, ίσως, αντίδραση πλην όμως η ψυχιατρικοποίηση κοινωνικών προβλημάτων δεν είναι ούτε ανύπαρκτο ούτε αμελητέο φαινόμενο», σημείωναμε στο άρθρο Θανάσης Καράβατος & Αντώνης Χατζηιωάννου «Οικονομική κρίση και ψυχική Υγεία». Σύναψις 2010, τχ 17, 4-6.

[9] Βλ. Michael Fitzpatrick. Η τυραννία της υγείας. Oι γιατροί και οι κανόνες για τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Εκδ Πολύτροπο 2004.

Πηγή: psychografimata.com