Ένα δέντρο ξεριζώνεται, ένα έθνος αντιστέκεται

Οι διαδηλώσεις σε Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα και Σμύρνη, ακριβώς ένα έτος πριν από τις επόμενες προεδρικές και νομαρχιακές εκλογές στην Τουρκία, τοποθετούν την κυβέρνηση Ερντογάν και το κόμμα ΑΚΡ μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Ή αγνοούν την έκκληση των πολιτών για αλλαγή, καταδικάζοντας τους εαυτούς τους σε πιθανή εκλογική ήττα και σε συνέχιση της ήδη μακράς ιστορίας παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία - ή ανανεώνουν το εγκαταλελειμμένο προς το παρόν όραμα δημοκρατίας, ίσων ευκαιριών και κοινής ευημερίας που ο ίδιος ο Ερντογάν εγκαινίασε το 2002. Οι διαδηλώσεις επιβεβαιώνουν την κοινή αντίληψη μιας μεγάλης μερίδας Τούρκων πολιτών ότι η παρούσα κυβέρνηση δεν είναι η πλέον κατάλληλη για την επίτευξη αυτού του οράματος.

Ο διεθνής Τύπος έχει αναφερθεί στις διαδηλώσεις ανά την Τουρκία ως «Τουρκική Άνοιξη». Η κυβέρνηση Ερντογάν σίγουρα απέχει μακράν από τα μοναρχικά και διδακτορικά καθεστώτα των χωρών της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής. Η Τουρκία είναι, οργανωτικά τουλάχιστον, δημοκρατία. Παρ' όλα αυτά, ο τίτλος «Τουρκική άνοιξη» είναι εύκαιρος. Όπως με τις διαμαρτυρίες της Αραβικής Άνοιξης, οι διαδηλώσεις στην Τουρκία δεν είχαν συγκεκριμένο πόλο οργάνωσης. Ξεκίνησαν άμεσα, αυθόρμητα, όταν 100 άτομα προσπάθησαν να εμποδίσουν ειρηνικά τις αρχές της Κωνσταντινούπολης από το να ξεριζώσουν τα δέντρα του πάρκου Γκεζί για να χτιστεί εμπορικό κέντρο. Παρόμοια με την Αραβική Άνοιξη, η βίαιη καταστολή της διαμαρτυρίας από την τουρκική αστυνομία κινητοποίησε πολίτες ανά τη χώρα να διαδηλώσουν υπέρ των αρχών που η βιαιότητα της αστυνομίας συμβολικά παραβίαζε: το κράτος δικαίου, το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και συνάθροισης, και τη δημοκρατική λογοδοσία. Επιπλέον, οι τουρκικές διαδηλώσεις είχαν παρόμοια σύνθεση με τις αντίστοιχες της Αραβικής Άνοιξης. Οι διαδηλωτές δεν εκπροσωπούν συγκεκριμένη πολιτική ή θρησκευτική ιδεολογία. Είναι οπαδοί της Δεξιάς και της Αριστεράς, Κούρδοι, Μουσουλμάνοι, φιλελεύθεροι, ομοφυλόφιλοι, γυναίκες και άνδρες κάθε ηλικίας. Η απαγόρευση στα τουρκικά ΜΜΕ μετάδοσης και ανάλυσης των διαδηλώσεων και η καθολική χρήση του Twitter και Facebook ως μέσο ενημέρωσης, θυμίζει Αραβική Άνοιξη. Όπως και το 2011, έτσι και τώρα στην Τουρκία η απουσία κεντρικής οργάνωσης και η ποικίλη σύνθεση των διαδηλώσεων έχει περιορίσει την ικανότητα των διαδηλωτών για διαπραγμάτευση με τις τουρκικές αρχές. Πέρα από τα κοινά τους στοιχεία, οι διαδηλώσεις της Τουρκίας δεν επιζητούν ανατροπή του πολιτεύματος. Ζητούν, απλά, περισσότερες ατομικές ελευθερίες.

Πλέον, «δεν πρόκειται απλά για το πάρκο». Πρόκειται περί δημοκρατίας. Η απουσία δημόσιας διαβούλευσης για το πάρκο Γκεζί και η βιαιότητα της αστυνομίας μετέτρεψαν μια μικρή περιβαλλοντική διαμαρτυρία σε μεγάλης κλίμακας αντι-κυβερνητικές διαδηλώσεις ανά τη χώρα. Πριν το πάρκο ήταν η φυλάκιση, χωρίς δίκη, ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων που διαφώνησαν δημόσια με κυβερνητικές πολιτικές. Ήταν η έλλειψη προστασίας της διαφορετικότητας: η απαγόρευση στα ΜΜΕ να μεταφέρουν ειδήσεις από τις βομβιστικές επιθέσεις κατά των Αλεβιτών στα σύνορα με τη Συρία, οι περιορισμοί στην κατανάλωση αλκοόλ, η απαγόρευση δημοσίων δραστηριοτήτων σε ΜΚΟ που προστατεύουν ανθρώπινα δικαιώματα. Ήταν η αυθαίρετη επιβολή κατηγοριών «τρομοκρατίας» σε πολίτες για τους οποίους δεν υπάρχουν αποδείξεις συμμετοχής σε τρομοκρατικές δραστηριότητες. Ήταν οι μηνύσεις του πρωθυπουργού κατά πολιτικών αντιπάλων για συκοφαντική δυσφήμιση, ενώ επρόκειτο για δημοκρατική πολιτική αντιπαράθεση. Ήταν οι καταδίκες πολιτών από τα δικαστήρια χωρίς επαρκή θεώρηση της υποχρέωσης προστασίας της ελευθερίας του λόγου. Ήταν η απόλυση λέκτορα συναδέλφου μου, επειδή εκφράστηκε κατά της κυβέρνησης εν ώρα φοιτητικής διάλεξης και είχε την κακή τύχη φοιτητής του να ειδοποιήσει τα φιλοκυβερνητικά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η ανεπαρκής προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία (κατάσταση την οποία το Συμβούλιο της Ευρώπης πρόσφατα αποκάλεσε «ιδιαίτερα ανησυχητική») έχει τις ρίζες της στο πραξικόπημα του 1980 και όχι στην κυβέρνηση Ερντογάν. Παρ' όλα αυτά, η παρούσα κυβέρνηση διαιωνίζει τις παραβιάσεις του παρελθόντος, παρά τις εγχώριες και διεθνείς υποσχέσεις για κατοχύρωση φιλελεύθερων δημοκρατικών ελευθεριών.

Οι πολιτικές επιπτώσεις της στάσης της κυβέρνησης για το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ θα είναι, καθώς δείχνουν τα πράγματα, κυρίως αρνητικές. Στο εγχώριο επίπεδο, η σιωπή του Προέδρου της Δημοκρατίας και ΑΚΡ-εκλεχθέντος Αμπντουλάχ Γκιούλ είναι ανησυχητική. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θεωρείτο μέχρι τώρα τουλάχιστον μετριοπαθής πολιτική προσωπικότητα που αντιστάθμιζε τον δυναμισμό (πολλοί θεωρούν αυταρχισμό) του πρωθυπουργού Ερντογάν, και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής επιλογή για τη μελλοντική αρχηγία του ΑΚΡ. Η έλλειψη βούλησης να αμβλύνει την αντιπαράθεση πιθανώς να προκαλέσει πλήγμα στη δημόσια αξιοπιστία του, θίγοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών στη μελλοντική αρχηγία του κόμματος. Επιπλέον, ο κ. Ερντογάν δεν μπορεί πλέον να θεωρεί αυτόματη την άμεση και καθολική εκλογή του στη θέση Προέδρου της Δημοκρατίας το 2014, καθώς η δική του αξιοπιστία έχει δεχτεί σοβαρότερο πλήγμα από αυτής του κ. Γκιουλ. Το ίδιο ισχύει με τις νομαρχιακές εκλογές του επόμενου έτους: η πιθανότητα το ΑΚΡ να χάσει τόσο Κωνσταντινούπολη όσο και Άγκυρα, που προς το παρόν κατέχει, είναι σημαντική. Στο διεθνές επίπεδο, η νομιμοποίηση και αξιοπιστία της κυβέρνησης Ερντογάν ως «δημοκρατικό μοντέλο» για τον μουσουλμανικό κόσμο έχει διαβρωθεί και το πολιτικό χάος των ημερών απειλεί την οικονομία της Τουρκίας με ξαφνική έξοδο κεφαλαίου.

Όση αποστροφή και αν έχει προκαλέσει η βιαιότητα της αστυνομίας και η αδιαλλαξία της τουρκικής κυβέρνησης τις τελευταίες μέρες, η κατάσταση είναι αναστρέψιμη, εάν το θελήσει η πολιτική ηγεσία. Ο πρωθυπουργός Ερντογάν παραμένει η πιο σταθερή πολιτική προσωπικότητα των τελευταίων δεκαετιών: ο αυτοδημιούργητος πολιτικός που βίωσε ο ίδιος παραβιάσεις στα ατομικά του δικαιώματα στην πρώιμη πολιτική του καριέρα, ο οραματιστής που άνοιξε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2005, ο πόλος ενότητας που πάντρεψε (αρχικά τουλάχιστον) το πολιτικό Ισλάμ με τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η θέση του στην ηγεσία απολαμβάνει ακόμα ευρείας υποστήριξης. Αντιθέτως όμως με προηγούμενες πολιτικές, ο σκοπός του ΑΚΡ πλέον είναι η Τουρκία να ηγηθεί κοινωνικοπολιτικά, οικονομικά και ηθικά του μουσουλμανικού κόσμου. Χαρακτηριστικό της παρούσας κυβέρνησης είναι το πολιτικό και κοινωνικό εκτόπισμα κάθε μορφής αντίδρασης στις πολιτικές της δραστηριότητες, καθώς πιστεύει πως το επιθυμητό μέτρο εκδημοκρατισμού για την Τουρκία έχει ήδη επιτευχθεί - το επέφερε η ίδια. Η εικόνα όμως, δυστυχώς, μιλάει από μόνη της. Η αστυνομική βιαιότητα ενδημεί ατιμώρητα στην Τουρκία διότι το μοντέλο δημοκρατίας που οραματίζεται η ηγεσία πρέπει να επιβληθεί «από πάνω», καθώς δεν έχει προοπτικές γέννησης «από κάτω».

της Αθηνάς Γκούτη*

* Η Αθηνά Γκούτη είναι Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Bilkent, Άγκυρα, Τουρκία.

Πηγή: Protagon.gr